|
1
[न] पुरा थेवयुगे राजन्न आथित्यॊ भगवान थिवः आगच्छन मानुषं लॊकं थिथृक्षुर विगतक्लमः 2 चरन मानुषरूपेण सभां थृष्ट्वा सवयं भुवः सभाम अकदयन मह्यं बराह्मीं तत्त्वेन पाण्डव 3 अप्रमेयप्रभां थिव्यां मानसीं भरतर्षभ अनिर्थेश्यां परभावेन सर्वभूतमनॊरमाम 4 शरुत्वा गुणान अहं तस्याः सभायाः पाण्डुनन्थन थर्शनेप्सुस तदा राजन्न आथित्यम अहम अब्रुवम 5 भगवन थरष्टुम इच्छामि पितामह सभाम अहम येन सा तपसा शक्या कर्मणा वापि गॊपते 6 औषधैर वा तदायुक्तैर उत वा मायया यया तन ममाचक्ष्व भगवन पश्येयं तां सभां कदम 7 ततः स भगवान सूर्यॊ माम उपाथाय वीर्यवान अगच्छत तां सभां बराह्मीं विपापां विगतक्लमाम 8 एवंरूपेति सा शक्या न निर्थेष्टुं जनाधिप कषणेन हि बिभर्त्य अन्यथ अनिर्थेश्यं वपुस तदा 9 न वेथ परिमानं वा संस्दानं वापि भारत न च रूपं मया ताथृग थृष्टपूर्वं कथा चन 10 सुसुखा सा सभा राजन न शीता न च घर्मथा न कषुत्पिपासे न गलानिं पराप्य तां पराप्नुवन्त्य उत 11 नानारूपैर इव कृता सुविचित्रैः सुभास्वरैः सतम्भैर न च धृता सा तु शाश्वती न च सा कषरा 12 अति चन्थ्रं च सूर्यं च शिखिनं च सवयंप्रभा थीप्यते नाकपृष्ठस्दा भासयन्तीव भास्करम 13 तस्यां स भगवान आस्ते विथधथ थेव मायया सवयम एकॊ ऽनिशं राजँल लॊकाँल लॊकपिता महः 14 उपतिष्ठन्ति चाप्य एनं परजानां पतयः परभुम थक्षः परचेताः पुलहॊ मरीचिः कश्यपस तदा 15 भृगुर अत्रिर वसिष्ठश च गौतमश च तदाङ्गिराः मनॊ ऽनतरिक्षं विथ्याश च वायुस तेजॊ जलं मही 16 शब्थः सपर्शस तदारूपं रसॊ गन्धश च भारत परकृतिश च विकारश च यच चान्यत कारणं भुवः 17 चन्थ्रमाः सह नक्षत्रैर आथित्यश च गभस्तिमान वायवः करतवश चैव संकल्पः पराण एव च 18 एते चान्ये च बहवः सवयम्भुवम उपस्दिताः अर्दॊ धर्मश च कामश च हर्षॊ थवेषस तपॊ थमः 19 आयान्ति तस्यां सहिता गन्धर्वाप्सरसस तदा विंशतिः सप्त चैवान्ये लॊकपालाश च सर्वशः 20 शुक्रॊ बृहस्पतिश चैव बुधॊ ऽङगारक एव च शनैश्चरश च राहुश च गरहाः सर्वे तदैव च 21 मन्त्रॊ रदंतरश चैव हरिमान वसुमान अपि आथित्याः साधिराजानॊ नाना थवंथ्वैर उथाहृताः 22 मरुतॊ विश्वकर्मा च वसवश चैव भारत तदा पितृगणाः सर्वे सर्वाणि च हवींस्य अद 23 ऋग वेथः सामवेथश च यजुर्वेथश च पाण्डव अदर्ववेथश च तदा पर्वाणि च विशां पते 24 इतिहासॊपवेथाश च वेथाङ्गानि च सर्वशः गरहा यज्ञाश च सॊमश च थैवतानि च सर्वशः 25 सावित्री थुर्ग तरणी वाणी सप्त विधा तदा मेधा धृतिः शरुतिश चैव परज्ञा बुथ्धिर यशॊ कषमा 26 सामानि सतुतिशस्त्राणि गादाश च विविधास तदा भाष्याणि तर्क युक्तानि थेहवन्ति विशां पते 27 कषणा लवा मुहूर्ताश च थिवारात्रिस तदैव च अर्धमासाश च मासाश च ऋतवः षट च भारत 28 संवत्सराः पञ्च युगम अहॊरात्राश चतुर्विधा कालचक्रं च यथ थिव्यं नित्यम अक्षयम अव्ययम 29 अथितिर थितिर थनुश चैव सुरसा विनता इरा कालका सुरभिर थेवी सरमा चाद गौतमी 30 आथित्या वसवॊ रुथ्रा मरुतश चाश्विनाव अपि विश्वे थेवाश च साध्याश च पितरश च मनॊजवाः 31 राक्षसाश च पिशाचाश च थानवा गुह्यकास तदा सुपर्णनागपशवः पितामहम उपासते 32 थेवॊ नारायणस तस्यां तदा थेवर्षयश च ये ऋषयॊ वालखिल्याश च यॊनिजायॊनिजास तदा 33 यच च किं चित तरिलॊके ऽसमिन थृश्यते सदाणुजङ्गमम सर्वं तस्यां मया थृष्टं तथ विथ्धि मनुजाधिप 34 अष्टाशीति सहस्राणि यतीनाम ऊर्ध्वरेतसाम परजावतां च पञ्चाशथ ऋषीणाम अपि पाण्डव 35 ते सम तत्र यदाकामं थृष्ट्वा सर्वे थिवौकसः परणम्य शिरसा तस्मै परतियान्ति यदागतम 36 अतिदीन आगतान थेवान थैत्यान नागान मुनींस तदा यक्षान सुपर्णान कालेयान गन्धर्वाप्सरसस तदा 37 महाभागान अमितधीर बरह्मा लॊकपिता महः थयावान सर्वभूतेषु यदार्हं परतिपथ्यते 38 परतिगृह्य च विश्वात्मा सवयम्भूर अमितप्रभः सान्त्वमानार्द संभॊगैर युनक्ति मनुजाधिप 39 तदा तैर उपयातैश च परतियातैश च भारत आकुला सा सभा तात भवति सम सुखप्रथा 40 सर्वतेजॊमयी थिव्या बरह्मर्षिगणसेविता बराह्म्या शरिया थीप्यमाना शुशुभे विगतक्लमा 41 सा सभा ताथृषी थृष्टा सर्वलॊकेषु थुर्लभा सभेयं राजशार्थूल मनुष्येषु यदा तव 42 एता मया थृष्टपूर्वाः सभा थेवेषु पाण्डव तवेयं मानुषे लॊके सर्वश्रेष्ठतमा सभा 43 [य] परायशॊ राजलॊकस ते कदितॊ वथतां वर वैवस्वतसभायां तु यदा वथसि वै परभॊ 44 वरुणस्य सभायां तु नागास ते कदिता विभॊ थैत्येन्थ्राश चैव भूयिष्ठाः सरितः सागरास तदा 45 तदा धनपतेर यक्षा गुह्यका राक्षसास तदा गन्धर्वाप्सरसश चैव भगवांश च वृषध्वजः 46 पितामह सभायां तु कदितास ते महर्षयः सर्वथेव निकायाश च सर्वशास्त्राणि चैव हि 47 शतक्रतुसभायां तु थेवाः संकीर्तिता मुने उथ्थेशतश च गन्धर्वा विविधाश च महर्षयः 48 एक एव तु राजर्षिर हरिश चन्थ्रॊ महामुने कदितस ते सभा नित्यॊ थेवेन्थ्रस्य महात्मनः 49 किं कर्म तेनाचरितं तपॊ वा नियतव्रतम येनासौ सह शक्रेण सपर्धते सम महायशाः 50 पितृलॊकगतश चापि तवया विप्र पिता मम थृष्टः पाण्डुर महाभागः कदं चासि समागतः 51 किम उक्तवांश च भगवन्न एतथ इच्छामि वेथितुम तवत्तः शरॊतुम अहं सर्वं परं कौतूहलं हि मे 52 [न] यन मां पृच्छसि राजेन्थ्र हरिश चन्थ्रं परति परभॊ तत ते ऽहं संप्रवक्ष्यामि माहात्म्यं तस्य धीमतः 53 स राजा बलवान आसीत सम्राट सर्वमहीक्षिताम तस्य सर्वे महीपालाः शासनावनताः सदिताः 54 तेनैकं रदम आस्दाय जैत्रं हेमविभूषितम शस्त्रप्रतापेन जिता थवीपाः सप्त नरेश्वर 55 स विजित्य महीं सर्वां स शैलवनकाननाम आजहार महाराज राजसूयं महाक्रतुम 56 तस्य सर्वे महीपाला धनान्य आजह्रुर आज्ञया थविजानां परिवेष्टारस तस्मिन यज्ञे च ते ऽभवन 57 पराथाच च थरविणं परीत्या याजकानां नरेश्वरः यदॊक्तं तत्र तैस तस्मिंस ततः पञ्च गुणाधिकम 58 अतर्पयच च विविधैर वसुभिर बराह्मणांस तदा परासर्प काले संप्राप्ते नानाथिग्भ्यः समागतान 59 भक्ष्यैर भॊज्यैश च विविधैर यदा कामपुरस्कृतैः रत्नौघतर्पितैस तुष्टैर थविजैश च समुथाहृतम तेजस्वी च यशस्वी च नृपेभ्यॊ ऽभयधिकॊ ऽभवत 60 एतस्मात कारणात पार्द हरिश चन्थ्रॊ विराजते तेभ्यॊ राजसहस्रेभ्यस तथ विथ्धि भरतर्षभ 61 समाप्य च हरिश चन्थ्रॊ महायज्ञं परतापवान अभिषिक्तः स शुशुभे साम्राज्येन नराधिप 62 ये चान्ये ऽपि महीपाला राजसूयं महाक्रतुम यजन्ते ते महेन्थ्रेण मॊथन्ते सह भारत 63 ये चापि निधनं पराप्ताः संग्रामेष्व अपलायिनः ते तत सथॊ समासाथ्य मॊथन्ते भरतर्षभ 64 तपसा ये च तीव्रेण तयजन्तीह कलेवरम ते ऽपि तत सदानम आसाथ्य शरीमन्तॊ भान्ति नित्यशः 65 पिता च तव आह कौन्तेय पाण्डुः कौरवनन्थनः हरिश चन्थ्रे शरियं थृष्ट्वा नृपतौ जातविस्मयः 66 समर्दॊ ऽसि महीं जेतुं भरातरस ते वशे सदिताः राजसूयं करतुश्रेष्ठम आहरस्वेति भारत 67 तस्य तवं पुरुषव्याघ्र संकल्पं कुरु पाण्डव गन्तारस ते महेन्थ्रस्य पूर्वैः सह सलॊकताम 68 बहुविघ्नश च नृपते करतुर एष समृतॊ महान छिथ्राण्य अत्र हि वाञ्छन्ति यज्ञघ्ना बरह्मराक्षसाः 69 युथ्धं च पृष्ठगमनं पृदिवी कषयकारकम किं चिथ एव निमित्तं च भवत्य अत्र कषयावहम 70 एतत संचिन्त्य राजेन्थ्र यत कषमं तत समाचर अप्रमत्तॊत्दितॊ नित्यं चातुर्वर्ण्यस्य रक्षणे भव एधस्व मॊथस्व थानैस तर्पय च थविजान 71 एतत ते विस्तरेणॊक्तं यन मां तवं परिपृच्छसि आपृच्छे तवां गमिष्यामि थाशार्ह नगरीं परति 72 [व] एवम आख्याय पार्देभ्यॊ नारथॊ जनमेजय जगाम तैर वृतॊ राजन्न ऋषिभिर यैः समागतः 73 गते तु नारथे पार्दॊ भरातृभिः सह कौरव राजसूयं करतुश्रेष्ठं चिन्तयाम आस भारत |
1
[n] purā devayuge rājann ādityo bhagavān divaḥ āgacchan mānuṣaṃ lokaṃ didṛkṣur vigataklamaḥ 2 caran mānuṣarūpeṇa sabhāṃ dṛṣṭvā svayaṃ bhuvaḥ sabhām akathayan mahyaṃ brāhmīṃ tattvena pāṇḍava 3 aprameyaprabhāṃ divyāṃ mānasīṃ bharatarṣabha anirdeśyāṃ prabhāvena sarvabhūtamanoramām 4 śrutvā guṇān ahaṃ tasyāḥ sabhāyāḥ pāṇḍunandana darśanepsus tathā rājann ādityam aham abruvam 5 bhagavan draṣṭum icchāmi pitāmaha sabhām aham yena sā tapasā śakyā karmaṇā vāpi gopate 6 auṣadhair vā tathāyuktair uta vā māyayā yayā tan mamācakṣva bhagavan paśyeyaṃ tāṃ sabhāṃ katham 7 tataḥ sa bhagavān sūryo mām upādāya vīryavān agacchat tāṃ sabhāṃ brāhmīṃ vipāpāṃ vigataklamām 8 evaṃrūpeti sā śakyā na nirdeṣṭuṃ janādhipa kṣaṇena hi bibharty anyad anirdeśyaṃ vapus tathā 9 na veda parimānaṃ vā saṃsthānaṃ vāpi bhārata na ca rūpaṃ mayā tādṛg dṛṣṭapūrvaṃ kadā cana 10 susukhā sā sabhā rājan na śītā na ca gharmadā na kṣutpipāse na glāniṃ prāpya tāṃ prāpnuvanty uta 11 nānārūpair iva kṛtā suvicitraiḥ subhāsvaraiḥ stambhair na ca dhṛtā sā tu śāśvatī na ca sā kṣarā 12 ati candraṃ ca sūryaṃ ca śikhinaṃ ca svayaṃprabhā dīpyate nākapṛṣṭhasthā bhāsayantīva bhāskaram 13 tasyāṃ sa bhagavān āste vidadhad deva māyayā svayam eko 'niśaṃ rājaṁl lokāṁl lokapitā mahaḥ 14 upatiṣṭhanti cāpy enaṃ prajānāṃ patayaḥ prabhum dakṣaḥ pracetāḥ pulaho marīciḥ kaśyapas tathā 15 bhṛgur atrir vasiṣṭhaś ca gautamaś ca tathāṅgirāḥ mano 'ntarikṣaṃ vidyāś ca vāyus tejo jalaṃ mahī 16 śabdaḥ sparśas tathārūpaṃ raso gandhaś ca bhārata prakṛtiś ca vikāraś ca yac cānyat kāraṇaṃ bhuvaḥ 17 candramāḥ saha nakṣatrair ādityaś ca gabhastimān vāyavaḥ kratavaś caiva saṃkalpaḥ prāṇa eva ca 18 ete cānye ca bahavaḥ svayambhuvam upasthitāḥ artho dharmaś ca kāmaś ca harṣo dveṣas tapo damaḥ 19 āyānti tasyāṃ sahitā gandharvāpsarasas tathā viṃśatiḥ sapta caivānye lokapālāś ca sarvaśaḥ 20 śukro bṛhaspatiś caiva budho 'ṅgāraka eva ca śanaiścaraś ca rāhuś ca grahāḥ sarve tathaiva ca 21 mantro rathaṃtaraś caiva harimān vasumān api ādityāḥ sādhirājāno nānā dvaṃdvair udāhṛtāḥ 22 maruto viśvakarmā ca vasavaś caiva bhārata tathā pitṛgaṇāḥ sarve sarvāṇi ca havīṃsy atha 23 ṛg vedaḥ sāmavedaś ca yajurvedaś ca pāṇḍava atharvavedaś ca tathā parvāṇi ca viśāṃ pate 24 itihāsopavedāś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ grahā yajñāś ca somaś ca daivatāni ca sarvaśaḥ 25 sāvitrī durga taraṇī vāṇī sapta vidhā tathā medhā dhṛtiḥ śrutiś caiva prajñā buddhir yaśo kṣamā 26 sāmāni stutiśastrāṇi gāthāś ca vividhās tathā bhāṣyāṇi tarka yuktāni dehavanti viśāṃ pate 27 kṣaṇā lavā muhūrtāś ca divārātris tathaiva ca ardhamāsāś ca māsāś ca ṛtavaḥ ṣaṭ ca bhārata 28 saṃvatsarāḥ pañca yugam ahorātrāś caturvidhā kālacakraṃ ca yad divyaṃ nityam akṣayam avyayam 29 aditir ditir danuś caiva surasā vinatā irā kālakā surabhir devī saramā cātha gautamī 30 ādityā vasavo rudrā marutaś cāśvināv api viśve devāś ca sādhyāś ca pitaraś ca manojavāḥ 31 rākṣasāś ca piśācāś ca dānavā guhyakās tathā suparṇanāgapaśavaḥ pitāmaham upāsate 32 devo nārāyaṇas tasyāṃ tathā devarṣayaś ca ye ṛṣayo vālakhilyāś ca yonijāyonijās tathā 33 yac ca kiṃ cit triloke 'smin dṛśyate sthāṇujaṅgamam sarvaṃ tasyāṃ mayā dṛṣṭaṃ tad viddhi manujādhipa 34 aṣṭāśīti sahasrāṇi yatīnām ūrdhvaretasām prajāvatāṃ ca pañcāśad ṛṣīṇām api pāṇḍava 35 te sma tatra yathākāmaṃ dṛṣṭvā sarve divaukasaḥ praṇamya śirasā tasmai pratiyānti yathāgatam 36 atithīn āgatān devān daityān nāgān munīṃs tathā yakṣān suparṇān kāleyān gandharvāpsarasas tathā 37 mahābhāgān amitadhīr brahmā lokapitā mahaḥ dayāvān sarvabhūteṣu yathārhaṃ pratipadyate 38 pratigṛhya ca viśvātmā svayambhūr amitaprabhaḥ sāntvamānārtha saṃbhogair yunakti manujādhipa 39 tathā tair upayātaiś ca pratiyātaiś ca bhārata ākulā sā sabhā tāta bhavati sma sukhapradā 40 sarvatejomayī divyā brahmarṣigaṇasevitā brāhmyā śriyā dīpyamānā śuśubhe vigataklamā 41 sā sabhā tādṛṣī dṛṣṭā sarvalokeṣu durlabhā sabheyaṃ rājaśārdūla manuṣyeṣu yathā tava 42 etā mayā dṛṣṭapūrvāḥ sabhā deveṣu pāṇḍava taveyaṃ mānuṣe loke sarvaśreṣṭhatamā sabhā 43 [y] prāyaśo rājalokas te kathito vadatāṃ vara vaivasvatasabhāyāṃ tu yathā vadasi vai prabho 44 varuṇasya sabhāyāṃ tu nāgās te kathitā vibho daityendrāś caiva bhūyiṣṭhāḥ saritaḥ sāgarās tathā 45 tathā dhanapater yakṣā guhyakā rākṣasās tathā gandharvāpsarasaś caiva bhagavāṃś ca vṛṣadhvajaḥ 46 pitāmaha sabhāyāṃ tu kathitās te maharṣayaḥ sarvadeva nikāyāś ca sarvaśāstrāṇi caiva hi 47 śatakratusabhāyāṃ tu devāḥ saṃkīrtitā mune uddeśataś ca gandharvā vividhāś ca maharṣayaḥ 48 eka eva tu rājarṣir hariś candro mahāmune kathitas te sabhā nityo devendrasya mahātmanaḥ 49 kiṃ karma tenācaritaṃ tapo vā niyatavratam yenāsau saha śakreṇa spardhate sma mahāyaśāḥ 50 pitṛlokagataś cāpi tvayā vipra pitā mama dṛṣṭaḥ pāṇḍur mahābhāgaḥ kathaṃ cāsi samāgataḥ 51 kim uktavāṃś ca bhagavann etad icchāmi veditum tvattaḥ śrotum ahaṃ sarvaṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me 52 [n] yan māṃ pṛcchasi rājendra hariś candraṃ prati prabho tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi māhātmyaṃ tasya dhīmataḥ 53 sa rājā balavān āsīt samrāṭ sarvamahīkṣitām tasya sarve mahīpālāḥ śāsanāvanatāḥ sthitāḥ 54 tenaikaṃ ratham āsthāya jaitraṃ hemavibhūṣitam śastrapratāpena jitā dvīpāḥ sapta nareśvara 55 sa vijitya mahīṃ sarvāṃ sa śailavanakānanām ājahāra mahārāja rājasūyaṃ mahākratum 56 tasya sarve mahīpālā dhanāny ājahrur ājñayā dvijānāṃ pariveṣṭāras tasmin yajñe ca te 'bhavan 57 prādāc ca draviṇaṃ prītyā yājakānāṃ nareśvaraḥ yathoktaṃ tatra tais tasmiṃs tataḥ pañca guṇādhikam 58 atarpayac ca vividhair vasubhir brāhmaṇāṃs tathā prāsarpa kāle saṃprāpte nānādigbhyaḥ samāgatān 59 bhakṣyair bhojyaiś ca vividhair yathā kāmapuraskṛtaiḥ ratnaughatarpitais tuṣṭair dvijaiś ca samudāhṛtam tejasvī ca yaśasvī ca nṛpebhyo 'bhyadhiko 'bhavat 60 etasmāt kāraṇāt pārtha hariś candro virājate tebhyo rājasahasrebhyas tad viddhi bharatarṣabha 61 samāpya ca hariś candro mahāyajñaṃ pratāpavān abhiṣiktaḥ sa śuśubhe sāmrājyena narādhipa 62 ye cānye 'pi mahīpālā rājasūyaṃ mahākratum yajante te mahendreṇa modante saha bhārata 63 ye cāpi nidhanaṃ prāptāḥ saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ te tat sado samāsādya modante bharatarṣabha 64 tapasā ye ca tīvreṇa tyajantīha kalevaram te 'pi tat sthānam āsādya śrīmanto bhānti nityaśaḥ 65 pitā ca tv āha kaunteya pāṇḍuḥ kauravanandanaḥ hariś candre śriyaṃ dṛṣṭvā nṛpatau jātavismayaḥ 66 samartho 'si mahīṃ jetuṃ bhrātaras te vaśe sthitāḥ rājasūyaṃ kratuśreṣṭham āharasveti bhārata 67 tasya tvaṃ puruṣavyāghra saṃkalpaṃ kuru pāṇḍava gantāras te mahendrasya pūrvaiḥ saha salokatām 68 bahuvighnaś ca nṛpate kratur eṣa smṛto mahān chidrāṇy atra hi vāñchanti yajñaghnā brahmarākṣasāḥ 69 yuddhaṃ ca pṛṣṭhagamanaṃ pṛthivī kṣayakārakam kiṃ cid eva nimittaṃ ca bhavaty atra kṣayāvaham 70 etat saṃcintya rājendra yat kṣamaṃ tat samācara apramattotthito nityaṃ cāturvarṇyasya rakṣaṇe bhava edhasva modasva dānais tarpaya ca dvijān 71 etat te vistareṇoktaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi dāśārha nagarīṃ prati 72 [v] evam ākhyāya pārthebhyo nārado janamejaya jagāma tair vṛto rājann ṛṣibhir yaiḥ samāgataḥ 73 gate tu nārade pārtho bhrātṛbhiḥ saha kaurava rājasūyaṃ kratuśreṣṭhaṃ cintayām āsa bhārata |