|
1
[व] ऋषेस तथ वचनं शरुत्वा निशश्वास युधिष्ठिरः चिन्तयन राजसूयाप्तिं न लेभे शर्म भारत 2 राजर्षीणां हि तं शरुत्वा महिमानं महात्मनाम यज्वनां कर्मभिः पुण्यैर लॊकप्राप्तिं समीक्ष्य च 3 हरिश चन्थ्रं च राजर्षिं रॊचमानं विशेषतः यज्वानं यज्ञम आहर्तुं राजसूयम इयेष सः 4 युधिष्ठिरस ततः सर्वान अर्चयित्वा सभा सथः परत्यर्चितश च तैः सर्वैर यज्ञायैव मनॊ थधे 5 स राजसूयं राजेन्थ्र कुरूणाम ऋषभः करतुम आहर्तुं परवणं चक्रे मनॊ संचिन्त्य सॊ ऽसकृत 6 भूयॊ चाथ्भुतवीर्यौजा धर्मम एवानुपालयन किं हितं सर्वलॊकानां भवेथ इति मनॊ थधे 7 अनुगृह्णन परजाः सर्वाः सर्वधर्मविथां वरः अविशेषेण सर्वेषां हितं चक्रे युधिष्ठिरः 8 एवंगते ततस तस्मिन पितरीवाश्वसञ जनाः न तस्य विथ्यते थवेष्टा ततॊ ऽसयाजात शत्रुता 9 स मन्त्रिणः समानाय्य भरातॄंश च वथतां वरः राजसूयं परति तथा पुनः पुनर अपृच्छत 10 ते पृच्छ्यमानाः सहिता वचॊ ऽरद्यं मन्त्रिणस तथा युधिष्ठिरं महाप्राज्ञं यियक्षुम इथम अब्रुवन 11 येनाभिषिक्तॊ नृपतिर वारुणं गुणम ऋच्छति तेन राजापि सन कृत्स्नं सम्राड गुणम अभीप्सति 12 तस्य सम्राड गुणार्हस्य भवतः कुरुनन्थन राजसूयस्य समयं मन्यन्ते सुहृथस तव 13 तस्य यज्ञस्य समयः सवाधीनः कषत्रसंपथा साम्ना षड अग्नयॊ यस्मिंश चीयन्ते संशितव्रतैः 14 थर्वी हॊमान उपाथाय सर्वान यः पराप्नुते करतून अभिषेकं च यज्ञान्ते सर्वजित तेन चॊच्यते 15 समर्दॊ ऽसि महाबाहॊ सर्वे ते वशगा वयम अविचार्य महाराज राजसूये मनॊ कुरु 16 इत्य एवं सुहृथः सर्वे पृदक च सह चाब्रुवन स धर्म्यं पाण्डवस तेषां वचॊ शरुत्वा विशां पते धृष्टम इष्टं वरिष्ठं च जग्राह मनसारिहा 17 शरुत्वा सुहृथ वचस तच च जानंश चाप्य आत्मनः कषमम पुनः पुनर मनॊ थध्रे राजसूयाय भारत 18 स भरातृभिः पुनर धीमान ऋत्विग्भिश च महात्मभिः धौम्य थवैपायनाथ्यैश च मन्त्रयाम आस मन्त्रिभिः 19 [य] इयं या राजसूयस्य सम्राड अर्हस्य सुक्रतॊः शरथ्थधानस्य वथतः सपृहा मे सा कदं भवेत 20 [व] एवम उक्तास तु ते तेन राज्ञा राजीवलॊचन इथम ऊचुर वचॊ काले धर्मात्मानं युधिष्ठिरम अर्हस तवम असि धर्मज्ञ राजसूयं महाक्रतुम 21 अदैवम उक्ते नृपताव ऋत्विग्भिर ऋषिभिस तदा मन्त्रिणॊ भरातरश चास्य तथ वचॊ परत्यपूजयन 22 स तु राजा महाप्राज्ञः पुनर एवात्मनात्मवान भूयॊ विममृशे पार्दॊ लॊकानां हितकाम्यया 23 सामर्द्य यॊगं संप्रेक्ष्य थेशकालौ वययागमौ विमृश्य सम्यक च धिया कुर्वन पराज्ञॊ न सीथति 24 न हि यज्ञसमारम्भः केवलात्म विपत्तये भवतीति समाज्ञाय यत्नतः कार्यम उथ्वहन 25 स निश्चयार्दं कार्यस्य कृष्णम एव जनार्थनम सर्वलॊकात परं मत्वा जगाम मनसा हरिम 26 अप्रमेयं महाबाहुं कामाज जातम अजं नृषु पाण्डवस तर्कयाम आस कर्मभिर थेव संमितैः 27 नास्य किं चिथ अविज्ञातं नास्य किं चिथ अकर्मजम न स किं चिन न विषहेथ इति कृष्णम अमन्यत 28 स तु तां नैष्ठिकीं बुथ्धिं कृत्वा पार्दॊ युधिष्ठिरः गुरुवथ भूतगुरवे पराहिणॊथ थूतम अञ्जसा 29 शीघ्रगेन रदेनाशु स थूतः पराप्य याथवान थवारकावासिनं कृष्णं थवारवत्यां समासथत 30 थर्शनाकाङ्क्षिणं पार्दं थर्शनाकांक्षयाच्युतः इन्थ्रसेनेन सहित इन्थ्रप्रस्दं ययौ तथा 31 वयतीत्य विविधान थेशांस तवरावान कषिप्रवाहनः इन्थ्रप्रस्दगतं पार्दम अभ्यगच्छज जनार्थनः 32 स गृहे भरातृवथ भरात्रा धर्मराजेन पूजितः भीमेन च ततॊ ऽपश्यत सवसारं परीतिमान पितुः 33 परीतः परियेण सुहृथा रेमे स सहितस तथा अर्जुनेन यमाभ्यां च गुरुवत पर्युपस्दितः 34 तं विश्रान्तं शुभे थेशे कषणिनं कल्यम अच्युतम धर्मराजः समागम्य जञापयत सवं परयॊजनम 35 [य] परार्दितॊ राजसूयॊ मे न चासौ केवलेप्सया पराप्यते येन तत ते ह विथितं कृष्ण सर्वशः 36 यस्मिन सर्वं संभवति यश च सर्वत्र पूज्यते यश च सर्वेश्वरॊ राजा राजसूयं स विन्थति 37 तं राजसूयं सुहृथः कार्यम आहुः समेत्य मे तत्र मे निश्चिततमं तव कृष्णगिरा भवेत 38 केचिथ धि सौहृथाथ एव थॊषं न परिचक्षते अर्दहेतॊस तदैवान्ये परियम एव वथन्त्य उत 39 परियम एव परीप्सन्ते के चिथ आत्मणि यथ धितम एवं परायाश च थृश्यन्ते जनवाथाः परयॊजने 40 तवं तु हेतून अतीत्यैतान कामक्रॊधौ वयतीत्य च परमं नः कषमं लॊके यदावथ वक्तुम अर्हसि |
1
[v] ṛṣes tad vacanaṃ śrutvā niśaśvāsa yudhiṣṭhiraḥ cintayan rājasūyāptiṃ na lebhe śarma bhārata 2 rājarṣīṇāṃ hi taṃ śrutvā mahimānaṃ mahātmanām yajvanāṃ karmabhiḥ puṇyair lokaprāptiṃ samīkṣya ca 3 hariś candraṃ ca rājarṣiṃ rocamānaṃ viśeṣataḥ yajvānaṃ yajñam āhartuṃ rājasūyam iyeṣa saḥ 4 yudhiṣṭhiras tataḥ sarvān arcayitvā sabhā sadaḥ pratyarcitaś ca taiḥ sarvair yajñāyaiva mano dadhe 5 sa rājasūyaṃ rājendra kurūṇām ṛṣabhaḥ kratum āhartuṃ pravaṇaṃ cakre mano saṃcintya so 'sakṛt 6 bhūyo cādbhutavīryaujā dharmam evānupālayan kiṃ hitaṃ sarvalokānāṃ bhaved iti mano dadhe 7 anugṛhṇan prajāḥ sarvāḥ sarvadharmavidāṃ varaḥ aviśeṣeṇa sarveṣāṃ hitaṃ cakre yudhiṣṭhiraḥ 8 evaṃgate tatas tasmin pitarīvāśvasañ janāḥ na tasya vidyate dveṣṭā tato 'syājāta śatrutā 9 sa mantriṇaḥ samānāyya bhrātṝṃś ca vadatāṃ varaḥ rājasūyaṃ prati tadā punaḥ punar apṛcchata 10 te pṛcchyamānāḥ sahitā vaco 'rthyaṃ mantriṇas tadā yudhiṣṭhiraṃ mahāprājñaṃ yiyakṣum idam abruvan 11 yenābhiṣikto nṛpatir vāruṇaṃ guṇam ṛcchati tena rājāpi san kṛtsnaṃ samrāḍ guṇam abhīpsati 12 tasya samrāḍ guṇārhasya bhavataḥ kurunandana rājasūyasya samayaṃ manyante suhṛdas tava 13 tasya yajñasya samayaḥ svādhīnaḥ kṣatrasaṃpadā sāmnā ṣaḍ agnayo yasmiṃś cīyante saṃśitavrataiḥ 14 darvī homān upādāya sarvān yaḥ prāpnute kratūn abhiṣekaṃ ca yajñānte sarvajit tena cocyate 15 samartho 'si mahābāho sarve te vaśagā vayam avicārya mahārāja rājasūye mano kuru 16 ity evaṃ suhṛdaḥ sarve pṛthak ca saha cābruvan sa dharmyaṃ pāṇḍavas teṣāṃ vaco śrutvā viśāṃ pate dhṛṣṭam iṣṭaṃ variṣṭhaṃ ca jagrāha manasārihā 17 śrutvā suhṛd vacas tac ca jānaṃś cāpy ātmanaḥ kṣamam punaḥ punar mano dadhre rājasūyāya bhārata 18 sa bhrātṛbhiḥ punar dhīmān ṛtvigbhiś ca mahātmabhiḥ dhaumya dvaipāyanādyaiś ca mantrayām āsa mantribhiḥ 19 [y] iyaṃ yā rājasūyasya samrāḍ arhasya sukratoḥ śraddadhānasya vadataḥ spṛhā me sā kathaṃ bhavet 20 [v] evam uktās tu te tena rājñā rājīvalocana idam ūcur vaco kāle dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram arhas tvam asi dharmajña rājasūyaṃ mahākratum 21 athaivam ukte nṛpatāv ṛtvigbhir ṛṣibhis tathā mantriṇo bhrātaraś cāsya tad vaco pratyapūjayan 22 sa tu rājā mahāprājñaḥ punar evātmanātmavān bhūyo vimamṛśe pārtho lokānāṃ hitakāmyayā 23 sāmarthya yogaṃ saṃprekṣya deśakālau vyayāgamau vimṛśya samyak ca dhiyā kurvan prājño na sīdati 24 na hi yajñasamārambhaḥ kevalātma vipattaye bhavatīti samājñāya yatnataḥ kāryam udvahan 25 sa niścayārthaṃ kāryasya kṛṣṇam eva janārdanam sarvalokāt paraṃ matvā jagāma manasā harim 26 aprameyaṃ mahābāhuṃ kāmāj jātam ajaṃ nṛṣu pāṇḍavas tarkayām āsa karmabhir deva saṃmitaiḥ 27 nāsya kiṃ cid avijñātaṃ nāsya kiṃ cid akarmajam na sa kiṃ cin na viṣahed iti kṛṣṇam amanyata 28 sa tu tāṃ naiṣṭhikīṃ buddhiṃ kṛtvā pārtho yudhiṣṭhiraḥ guruvad bhūtagurave prāhiṇod dūtam añjasā 29 śīghragena rathenāśu sa dūtaḥ prāpya yādavān dvārakāvāsinaṃ kṛṣṇaṃ dvāravatyāṃ samāsadat 30 darśanākāṅkṣiṇaṃ pārthaṃ darśanākāṃkṣayācyutaḥ indrasenena sahita indraprasthaṃ yayau tadā 31 vyatītya vividhān deśāṃs tvarāvān kṣipravāhanaḥ indraprasthagataṃ pārtham abhyagacchaj janārdanaḥ 32 sa gṛhe bhrātṛvad bhrātrā dharmarājena pūjitaḥ bhīmena ca tato 'paśyat svasāraṃ prītimān pituḥ 33 prītaḥ priyeṇa suhṛdā reme sa sahitas tadā arjunena yamābhyāṃ ca guruvat paryupasthitaḥ 34 taṃ viśrāntaṃ śubhe deśe kṣaṇinaṃ kalyam acyutam dharmarājaḥ samāgamya jñāpayat svaṃ prayojanam 35 [y] prārthito rājasūyo me na cāsau kevalepsayā prāpyate yena tat te ha viditaṃ kṛṣṇa sarvaśaḥ 36 yasmin sarvaṃ saṃbhavati yaś ca sarvatra pūjyate yaś ca sarveśvaro rājā rājasūyaṃ sa vindati 37 taṃ rājasūyaṃ suhṛdaḥ kāryam āhuḥ sametya me tatra me niścitatamaṃ tava kṛṣṇagirā bhavet 38 kecid dhi sauhṛdād eva doṣaṃ na paricakṣate arthahetos tathaivānye priyam eva vadanty uta 39 priyam eva parīpsante ke cid ātmaṇi yad dhitam evaṃ prāyāś ca dṛśyante janavādāḥ prayojane 40 tvaṃ tu hetūn atītyaitān kāmakrodhau vyatītya ca paramaṃ naḥ kṣamaṃ loke yathāvad vaktum arhasi |