|
1
[व] अनुज्ञातः पाण्डवेन परययौ संजयस तथा शासनं धृतराष्ट्रस्य सर्वं कृत्वा महात्मनः 2 संप्राप्य हास्तिनपुरं शीघ्रं च परविवेश ह अन्तःपुरम उपस्दाय थवाःस्दं वचनम अब्रवीत 3 आचक्ष्व मां धृतराष्ट्राय थवाःस्द; उपागतं पाण्डवानां सकाशात जागर्ति चेथ अभिवथेस तवं हि कषत्तः; परविशेयं विथितॊ भूमिपस्य 4 संजयॊ ऽयं भूमिपते नमस ते; थिथृक्षया थवारम उपागतस ते पराप्तॊ थूतः पाण्डवानां सकाशात; परशाधि राजन किम अयं करॊतु 5 आचक्ष्व मांसुखिनं काल्यम अस्मै; परवेश्यतां सवागतं संजयाय न चाहम एतस्य भवाम्य अकाल्यः; स मे कस्माथ थवारि तिष्ठेत कषत्तः 6 ततः परविश्यानुमते नृपस्य; महथ वेश्म पराज्ञशूरार्य गुप्तम सिंहासनस्दं पार्दिवम आससाथ; वैचित्रवीर्यं पराञ्जलिः सूतपुत्रः 7 संजयॊ ऽहं भूमिपते नमस ते; पराप्तॊ ऽसमि गत्वा नरथेव पाण्डवान अभिवाथ्य तवां पाण्डुपुत्रॊ मनस्वी; युधिष्ठिरः कुशलं चान्वपृच्छत 8 स ते पुत्रान ऋप्च्छति परीयमाणः; कच चित पुत्रैः परीयसे नप्तृभिश च तदा सुधृथ्भिः सचिवैश च राजन; ये चापि तवाम उपजीवन्ति तैश च 9 अभ्येत्य तवां तात वथामि संजय; अजातशत्रुं च सुखेन पार्दम कच चित स राजा कुशली सपुत्रः; सहामात्यः सानुजः कौरवाणाम 10 सहामात्यः कुशली पाण्डुपुत्रॊ; भूयश चातॊ यच च ते ऽगरे मनॊ ऽभूत निर्णिक्त धर्मार्दकरॊ मनस्वी; बहुश्रुतॊ थृष्टिमाञ शीलवांश च 11 परं धर्मात पाण्डवस्यानृशंस्यं; धर्मः परॊ वित्तचयान मतॊ ऽसय सुखप्रिये धर्महीने न पार्दॊ; अनुरुध्यते भारत तस्य विथ्धि 12 परप्रयुक्तः पुरुषॊ विचेष्टते; सूत्रप्रॊता थारुमयीव यॊषा इमं थृष्ट्वा नियमपाण्डवस्य; मन्ये परं करं थैवं मनुष्यात 13 इमं च थृष्ट्वा तव कर्म थॊषं; पाथॊथर्कं घॊरम अवर्ण रूपम यावन नरः कामयते ऽतिकाल्यं; तावन नरॊ ऽयं लभते परशंसाम 14 अजातशत्रुस तु विहाय पापं; जीर्णां तवचं सर्प इवासमर्दाम विरॊचते ऽहार्य वृत्तेन वीरॊ; युधिष्ठिरस तवयि पापं विसृज्य 15 अङ्गात्मनः कर्म निबॊध राजन; धर्मार्दयुक्ताथ आर्य वृत्ताथ अपेतम उपक्रॊशं चेह गतॊ ऽसि राजन; नॊहेश च पापं परसजेथ अमुत्र 16 स तवम अर्दं संशयितं विना तैर; आशंससे पुत्र वशानुगॊ ऽथय अधर्मशब्थश च महान पृदिव्यां; नेथं कर्म तवत्समं भारताग्र्य 17 हीनप्रज्ञॊ थौष्कुलेयॊ नृशंसॊ; थीर्घवैरी कषत्रविथ्यास्व अधीरः एवं धर्मा नापथः संतितीर्षेथ; धीन वीर्यॊ यश च भवेथ अशिष्टः 18 कुले जातॊ धर्मवान यॊ यशस्वी; बहुश्रुतः सुखजीवी यतात्मा धर्मार्दयॊर गरदितयॊर बिभर्ति; नान्यत्र थिष्टस्य वशाथ उपैति 19 कदं हि मन्त्राग्र्य धरॊ मनीषी; धर्मार्दयॊर आपथि संप्रणेता एवं युक्तः सर्वमन्त्रैर अहीनॊ; अनानृशंस्यं कर्म कुर्याथ अमूढः 20 तवापीमे मन्त्रविथः समेत्य; समासते कर्मसु नित्ययुक्ताः तेषाम अयं बलवान निश्चयश च; कुरु कषयार्दे निरयॊ वयपाथि 21 अकालिकं कुरवॊ नाभविष्यन; पापेन चेत पापम अजातशत्रुः इच्छेज जातु तवयि पापं विसृज्य; निन्था चेयं तव लॊके ऽभिविष्यत 22 किम अन्यत्र विषयाथ ईश्वराणां; यत्र पार्दः परलॊकं थथर्श अत्यक्रामत स तदा संमतः सयान; न संशयॊ नास्ति मनुष्यकारः 23 एतान गुणान कर्मकृतान अवेक्ष्य; भावाभावौ वर्तमानाव अनित्यौ बलिर हि राजा पारम अविन्थमानॊ; नान्यत कालात कारणं तत्र मेने 24 चक्षुः शरॊत्रे नासिका तवक च जिह्वा; जञानस्यैतान्य आयतनानि जन्तॊः तानि परीतान्य एव तृष्णा कषयान्ते; तान्य अव्यदॊ थुःखहीनः परणुथ्यात 25 न तव एवम अन्ये पुरुषस्य कर्म; संवर्तते सुप्रयुक्तं यदावत मातुः पितुः कर्मणाभिप्रसूतः; संवर्धते विधिवथ भॊजनेन 26 परियाप्रिये सुखथुःखे च राजन; निन्थाप्रशंसे च भजेत एनम परस तव एनं गर्हयते ऽपराधे; परशंसते साधुवृत्तं तम एव 27 स तवा गर्हे भारतानां विरॊधाथ; अन्तॊ नूनं भवितायं परजानाम नॊ चेथ इथं तव कर्मापराधात; कुरून थहेत कृष्ण वर्त्मेव कक्षम 28 तवम एवैकॊ जातपुत्रेषु राजन; वशं गन्ता सर्वलॊके नरेन्थ्र कामात्मनां शलाघसे थयूतकाले; नान्यच छमात पश्य विपाकम अस्य 29 अनाप्तानां परग्रहात तवं नरेन्थ्र; तदाप्तानां निग्रहाच चैव राजन भूमिं सफीतां थुर्बलत्वाथ अनन्तां; न शक्तस तवं रक्षितुं कौरवेय 30 अनुज्ञातॊ रदवेगावधूतः; शरान्तॊ निपथ्ये शयनं नृसिंह परातः शरॊतारः कुरवः सभायाम; अजातशत्रॊर वचनं समेताः |
1
[v] anujñātaḥ pāṇḍavena prayayau saṃjayas tadā śāsanaṃ dhṛtarāṣṭrasya sarvaṃ kṛtvā mahātmanaḥ 2 saṃprāpya hāstinapuraṃ śīghraṃ ca praviveśa ha antaḥpuram upasthāya dvāḥsthaṃ vacanam abravīt 3 ācakṣva māṃ dhṛtarāṣṭrāya dvāḥstha; upāgataṃ pāṇḍavānāṃ sakāśāt jāgarti ced abhivades tvaṃ hi kṣattaḥ; praviśeyaṃ vidito bhūmipasya 4 saṃjayo 'yaṃ bhūmipate namas te; didṛkṣayā dvāram upāgatas te prāpto dūtaḥ pāṇḍavānāṃ sakāśāt; praśādhi rājan kim ayaṃ karotu 5 ācakṣva māṃsukhinaṃ kālyam asmai; praveśyatāṃ svāgataṃ saṃjayāya na cāham etasya bhavāmy akālyaḥ; sa me kasmād dvāri tiṣṭheta kṣattaḥ 6 tataḥ praviśyānumate nṛpasya; mahad veśma prājñaśūrārya guptam siṃhāsanasthaṃ pārthivam āsasāda; vaicitravīryaṃ prāñjaliḥ sūtaputraḥ 7 saṃjayo 'haṃ bhūmipate namas te; prāpto 'smi gatvā naradeva pāṇḍavān abhivādya tvāṃ pāṇḍuputro manasvī; yudhiṣṭhiraḥ kuśalaṃ cānvapṛcchat 8 sa te putrān ṛpcchati prīyamāṇaḥ; kac cit putraiḥ prīyase naptṛbhiś ca tathā sudhṛdbhiḥ sacivaiś ca rājan; ye cāpi tvām upajīvanti taiś ca 9 abhyetya tvāṃ tāta vadāmi saṃjaya; ajātaśatruṃ ca sukhena pārtham kac cit sa rājā kuśalī saputraḥ; sahāmātyaḥ sānujaḥ kauravāṇām 10 sahāmātyaḥ kuśalī pāṇḍuputro; bhūyaś cāto yac ca te 'gre mano 'bhūt nirṇikta dharmārthakaro manasvī; bahuśruto dṛṣṭimāñ śīlavāṃś ca 11 paraṃ dharmāt pāṇḍavasyānṛśaṃsyaṃ; dharmaḥ paro vittacayān mato 'sya sukhapriye dharmahīne na pārtho; anurudhyate bhārata tasya viddhi 12 paraprayuktaḥ puruṣo viceṣṭate; sūtraprotā dārumayīva yoṣā imaṃ dṛṣṭvā niyamapāṇḍavasya; manye paraṃ karaṃ daivaṃ manuṣyāt 13 imaṃ ca dṛṣṭvā tava karma doṣaṃ; pādodarkaṃ ghoram avarṇa rūpam yāvan naraḥ kāmayate 'tikālyaṃ; tāvan naro 'yaṃ labhate praśaṃsām 14 ajātaśatrus tu vihāya pāpaṃ; jīrṇāṃ tvacaṃ sarpa ivāsamarthām virocate 'hārya vṛttena vīro; yudhiṣṭhiras tvayi pāpaṃ visṛjya 15 aṅgātmanaḥ karma nibodha rājan; dharmārthayuktād ārya vṛttād apetam upakrośaṃ ceha gato 'si rājan; noheś ca pāpaṃ prasajed amutra 16 sa tvam arthaṃ saṃśayitaṃ vinā tair; āśaṃsase putra vaśānugo 'dya adharmaśabdaś ca mahān pṛthivyāṃ; nedaṃ karma tvatsamaṃ bhāratāgrya 17 hīnaprajño dauṣkuleyo nṛśaṃso; dīrghavairī kṣatravidyāsv adhīraḥ evaṃ dharmā nāpadaḥ saṃtitīrṣed; dhīna vīryo yaś ca bhaved aśiṣṭaḥ 18 kule jāto dharmavān yo yaśasvī; bahuśrutaḥ sukhajīvī yatātmā dharmārthayor grathitayor bibharti; nānyatra diṣṭasya vaśād upaiti 19 kathaṃ hi mantrāgrya dharo manīṣī; dharmārthayor āpadi saṃpraṇetā evaṃ yuktaḥ sarvamantrair ahīno; anānṛśaṃsyaṃ karma kuryād amūḍhaḥ 20 tavāpīme mantravidaḥ sametya; samāsate karmasu nityayuktāḥ teṣām ayaṃ balavān niścayaś ca; kuru kṣayārthe nirayo vyapādi 21 akālikaṃ kuravo nābhaviṣyan; pāpena cet pāpam ajātaśatruḥ icchej jātu tvayi pāpaṃ visṛjya; nindā ceyaṃ tava loke 'bhiviṣyat 22 kim anyatra viṣayād īśvarāṇāṃ; yatra pārthaḥ paralokaṃ dadarśa atyakrāmat sa tathā saṃmataḥ syān; na saṃśayo nāsti manuṣyakāraḥ 23 etān guṇān karmakṛtān avekṣya; bhāvābhāvau vartamānāv anityau balir hi rājā pāram avindamāno; nānyat kālāt kāraṇaṃ tatra mene 24 cakṣuḥ śrotre nāsikā tvak ca jihvā; jñānasyaitāny āyatanāni jantoḥ tāni prītāny eva tṛṣṇā kṣayānte; tāny avyatho duḥkhahīnaḥ praṇudyāt 25 na tv evam anye puruṣasya karma; saṃvartate suprayuktaṃ yathāvat mātuḥ pituḥ karmaṇābhiprasūtaḥ; saṃvardhate vidhivad bhojanena 26 priyāpriye sukhaduḥkhe ca rājan; nindāpraśaṃse ca bhajeta enam paras tv enaṃ garhayate 'parādhe; praśaṃsate sādhuvṛttaṃ tam eva 27 sa tvā garhe bhāratānāṃ virodhād; anto nūnaṃ bhavitāyaṃ prajānām no ced idaṃ tava karmāparādhāt; kurūn dahet kṛṣṇa vartmeva kakṣam 28 tvam evaiko jātaputreṣu rājan; vaśaṃ gantā sarvaloke narendra kāmātmanāṃ ślāghase dyūtakāle; nānyac chamāt paśya vipākam asya 29 anāptānāṃ pragrahāt tvaṃ narendra; tathāptānāṃ nigrahāc caiva rājan bhūmiṃ sphītāṃ durbalatvād anantāṃ; na śaktas tvaṃ rakṣituṃ kauraveya 30 anujñāto rathavegāvadhūtaḥ; śrānto nipadye śayanaṃ nṛsiṃha prātaḥ śrotāraḥ kuravaḥ sabhāyām; ajātaśatror vacanaṃ sametāḥ |