|
1
[धृ] जाग्रतॊ थह्यमानस्य यत कार्यम अनुपश्यसि तथ बरूहि तवं हि नस तात धर्मार्दकुशलः शुचिः 2 तवं मां यदावथ विथुर परशाधि; परज्ञा पूर्वं सर्वम अजातशत्रॊः यन मन्यसे पद्यम अथीनसत्त्व; शरेयः करं बरूहि तथ वै कुरूणाम 3 पापाशङ्गी पापम एव नौपश्यन; पृच्छामि तवां वयाकुलेनात्मनाहम कवे तन मे बरूहि सर्वं यदावन; मनीषितं सर्वम अजातशत्रॊः 4 शुभं वा यथि वा पापं थवेष्यं वा यथि वा परियम अपृष्टस तस्य तथ बरूयाथ यस्य नेच्छेत पराभवम 5 तस्माथ वक्ष्यामि ते राजन भवम इच्छन कुरून परति वचः शरेयः करं धर्म्यं बरुवतस तन निबॊध मे 6 मिद्यॊपेतानि कर्माणि सिध्येयुर यानि भारत अनुपाय परयुक्तानि मा सम तेषु मनः कृदाः 7 तदैव यॊगविहितं न सिध्येत कर्म यन नृप उपाययुक्तं मेधावी न तत्र गलपयेन मनः 8 अनुबन्धान अवेक्षेत सानुबन्धेषु कर्मसु संप्रधार्य च कुर्वीत न वेगेन समाचरेत 9 अनुबन्धं च संप्रेक्ष्य विपाकांश चैव कर्मणाम उत्दानम आत्मनश चैव धीरः कुर्वीत वा न वा 10 यः परमाणं न जानाति सदाने वृथ्धौ तदा कषये कॊशे जनपथे थण्डे न स राज्यावतिष्ठते 11 यस तव एतानि परमाणानि यदॊक्तान्य अनुपश्यति युक्तॊ धर्मार्दयॊर जञाने स राज्यम अधिगच्छति 12 न राज्यं पराप्तम इत्य एव वर्तितव्यम असांप्रतम शरियं हय अविनयॊ हन्ति जरा रूपम इवॊत्तमम 13 भक्ष्यॊत्तम परतिच्छन्नं मत्स्यॊ बडिशम आयसम रूपाभिपाती गरसते नानुबन्धम अवेक्षते 14 यच छक्यं गरसितुं गरस्यं गरस्तं परिणमेच च यत हितं च परिणामे यत तथ अथ्यं भूतिम इच्छता 15 वनस्पतेर अपक्वानि फलानि परचिनॊति यः स नाप्नॊति रसं तेभ्यॊ बीजं चास्य विनश्यति 16 यस तु पक्वम उपाथत्ते काले परिणतं फलम फलाथ रसं स लभते बीजाच चैव फलं पुनः 17 यदा मधु समाथत्ते रक्षन पुष्पाणि षट्पथः तथ्वथ अर्दान मनुष्येभ्य आथथ्याथ अविहिंसया 18 पुष्पं पुष्पं विचिन्वीत मूलच्छेथं न कारयेत माला कार इवारामे न यदाङ्गार कारकः 19 किं नु मे सयाथ इथं कृत्वा किं नु मे सयाथ अकुर्वतः इति कर्माणि संचिन्त्य कुर्याथ वा पुरुषॊ न वा 20 अनारभ्या भवन्त्य अर्दाः के चिन नित्यं तदागताः कृतः पुरुषकारॊ ऽपि भवेथ येषु निरर्दकः 21 कांश चिथ अर्दान नरः पराज्ञॊ लभु मूलान महाफलान कषिप्रम आरभते कर्तुं न विघ्नयति ताथृशान 22 ऋजु पश्यति यः सर्वं चक्षुषानुपिबन्न इव आसीनम अपि तूष्णीकम अनुरज्यन्ति तं परजाः 23 चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा च चतुर्विधम परसाथयति लॊकं यस तं लॊकॊ ऽनुप्रसीथति 24 यस्मात तरस्यन्ति भूतानि मृगव्याधान मृगा इव सागरान्ताम अपि महीं लब्ध्वा स परिहीयते 25 पितृपैतामहं राज्यं पराप्तवान सवेन तेजसा वायुर अभ्रम इवासाथ्य भरंशयत्य अनये सदितः 26 धर्मम आचरतॊ राज्ञः सथ्भिश चरितम आथितः वसुधा वसुसंपूर्णा वर्धते भूतिवर्धनी 27 अद संत्यजतॊ धर्मम अधर्मं चानुतिष्ठतः परतिसंवेष्टते भूमिर अग्नौ चर्माहितं यदा 28 य एव यत्नः करियते परर राष्ट्रावमर्थने स एव यत्नः कर्तव्यः सवराष्ट्र परिपालने 29 धर्मेण राज्यं विन्थेत धर्मेण परिपालयेत धर्ममूलां शरियं पराप्य न जहाति न हीयते 30 अप्य उन्मत्तात परलपतॊ बालाच च परिसर्पतः सर्वतः सारम आथथ्याथ अश्मभ्य इव काञ्चनम 31 सुव्याहृतानि सुधियां सुकृतानि ततस ततः संचिन्वन धीर आसीत शिला हारी शिलं यदा 32 गन्धेन गावः पश्यन्ति वेथैः पश्यन्ति बराह्मणाः चारैः पश्यन्ति राजानश चक्षुर्भ्याम इतरे जनाः 33 भूयांसं लभते कलेशं या गौर भवति थुर्थुहा अद या सुथुहा राजन नैव तां विनयन्त्य अपि 34 यथ अतप्तं परणमति न तत संतापयन्त्य अपि यच च सवयं नतं थारु न तत संनामयन्त्य अपि 35 एतयॊपमया धीरः संनमेत बलीयसे इन्थ्राय स परणमते नमते यॊ बलीयसे 36 पर्जन्यनादाः पशवॊ राजानॊ मित्र बान्धवाः पतयॊ बान्धवाः सत्रीणां बराह्मणा वेथ बान्धवाः 37 सत्येन रक्ष्यते धर्मॊ विया यॊगेन रक्ष्यते मृजया रक्ष्यते रूपं कुलं वृत्तेन रक्ष्यते 38 मानेन रक्ष्यते धान्यम अश्वान रक्ष्यत्य अनुक्रमः अभीक्ष्णथर्शनाथ गावः सत्रियॊ रक्ष्याः कुचेलतः 39 न कुलं वृत्ति हीनस्य परमाणम इति मे मतिः अन्त्येष्व अपि हि जातानां वृत्तम एव विशिष्यते 40 य ईर्ष्युः परवित्तेषु रूपे वीर्ये कुलान्वये सुखे सौभाग्यसत्कारे तस्य वयाधिर अनन्तकः 41 अकार्य करणाथ भीतः कार्याणां च विवर्जनात अकाले मन्त्रभेथाच च येन माथ्येन न तत पिबेत 42 विथ्यामथॊ धनमथस तृतीयॊ ऽभिजनॊ मथः एते मथावलिप्तानाम एत एव सतां थमाः 43 असन्तॊ ऽभयर्दिताः सथ्भिः किं चित कार्यं कथा चन मन्यन्ते सन्तम आत्मानम असन्तम अपि विश्रुतम 44 गतिर आत्मवतां सन्तः सन्त एव सतां गतिः असतां च गतिः सन्तॊ न तव असन्तः सतां गतिः 45 जिता सभा वस्त्रवता समाशा गॊमता जिता अध्वा जितॊ यानवता सर्वं शीलवता जितम 46 शीलं परधानं पुरुषे तथ यस्येह परणश्यति न तस्य जीवितेनार्दॊ न धनेन न बन्धुभिः 47 आढ्यानां मांसपरमं मध्यानां गॊरसॊत्तरम लवणॊत्तरं थरिथ्राणां भॊजनं भरतर्षभ 48 संपन्नतरम एवान्नं थरिथ्रा भुञ्जते सथा कषुत सवाथुतां जनयति सा चाढ्येषु सुथुर्लभा 49 परायेण शरीमतां लॊके भॊक्तुं शक्तिर न विथ्यते थरिथ्राणां तु राजेन्थ्र अपि काष्ठं हि जीर्यते 50 अवृत्तिर भयम अन्त्यानां मध्यानां मरणाथ भयम उत्तमानां तु मर्त्यानाम अवमानात परं भयम 51 ऐश्वर्यमथपापिष्ठा मथाः पानमथाथयः ऐश्वर्यमथमत्तॊ हि नापतित्वा विबुध्यते 52 इन्थ्रियौर इन्थ्रियार्देषु वर्तमानैर अनिग्रहैः तैर अयं ताप्यते लॊकॊ नक्षत्राणि गरहैर इव 53 यॊ जितः पञ्चवर्गेण सहजेनात्म कर्शिना आपथस तस्य वर्धन्ते शुक्लपक्ष इवॊडुराड 54 अविजित्य य आत्मानम अमात्यान विजिगीषते अमित्रान वाजितामात्यः सॊ ऽवशः परिहीयते 55 आत्मानम एव परदमं थेशरूपेण यॊ जयेत ततॊ ऽमात्यान अमित्रांश च न मॊघं विजिगीषते 56 वश्येन्थ्रियं जितामात्यं धृतथण्डं विकारिषु परीक्ष्य कारिणं धीरम अत्यन्तं शरीर निषेवते 57 रदः शरीरं पुरुषस्य राजन; नात्मा नियन्तेन्थ्रियाण्य अस्य चाश्वाः तैर अप्रमत्तः कुशलः सथश्वैर; थान्तैः सुखं याति रदीव धीरः 58 एतान्य अनिगृहीतानि वयापाथयितुम अप्य अलम अविधेया इवाथान्ता हयाः पदि कुसारदिम 59 अनर्दम अर्दतः पश्यन्न अर्तं चैवाप्य अनर्दतः इन्थ्रियैः परसृतॊ बालः सुथुःखं मन्यते सुखम 60 धर्मार्दौ यः परित्यज्य सयाथ इन्थ्रियवशानुगः शरीप्राणधनथारेभ्य कषिप्रं स परिहीयते 61 अर्दानाम ईश्वरॊ यः सयाथ इन्थ्रियाणाम अनीश्वरः इन्थ्रियाणाम अनैश्वर्याथ ऐश्वर्याथ भरश्यते हि सः 62 आत्मनात्मानम अन्विच्छेन मनॊ बुथ्धीन्थ्रियैर यतैः आत्मैव हय आत्मनॊ बन्धुर आत्मैव रिपुर आत्मनः 63 कषुथ्राक्षेणेव जालेन झषाव अपिहिताव उभौ कामश च राजन करॊधश च तौ पराज्ञानं विलुम्पतः 64 समवेक्ष्येह धर्मार्दौ संभारान यॊ ऽधिगच्छति स वै संभृत संभारः सततं सुखम एधते 65 यः पञ्चाभ्यन्तराञ शत्रून अविजित्य मतिक्षयान जिगीषति रिपून अन्यान रिपवॊ ऽभिभवन्ति तम 66 थृश्यन्ते हि थुरात्मानॊ वध्यमानाः सवकर्म भिः इन्थ्रियाणाम अनीशत्वाथ राजानॊ राज्यविभ्रमैः 67 असंत्यागात पापकृताम अपापांस; तुल्यॊ थण्डः सपृशते मिश्रभावात शुष्केणार्थ्रं थह्यते मिश्रभावात; तस्मात पापैः सह संधिं न कुर्यात 68 निजान उत्पततः शत्रून पञ्च पञ्च परयॊजनान यॊ मॊहान न निघृह्णाति तम आपथ गरसते नरम 69 अनसूयार्जवं शौचं संतॊषः परियवाथिता थमः सत्यम अनायासॊ न भवन्ति थुरात्मनाम 70 आत्मज्ञानम अनायासस तितिक्षा धर्मनित्यता वाक चैव गुप्ता थानं च नैतान्य अन्त्येषु भारत 71 आक्रॊश परिवाथाभ्यां विहिंसन्त्य अबुधा बुधान वक्ता पापम उपाथत्ते कषममाणॊ विमुच्यते 72 हिंसा बलम असाधूनां राज्ञां थण्डविधिर बलम शुश्रूषा तु बलं सत्रीणां कषमागुणवतां बलम 73 वाक संयमॊ हि नृपते सुथुष्करतमॊ मतः अर्दवच च विचित्रं च न शक्यं बहुभाषितुम 74 अभ्यावहति कल्याणं विविधा वाक सुभाषिता सैव थुर्भाषिता राजन्न अनर्दायॊपपथ्यते 75 संरॊहति शरैर विथ्धं वनं परशुना हतम वाचा थुरुक्तं बीभत्सं न संरॊहति वाक कषतम 76 कर्णिनालीकनाराचा निर्हरन्ति शरीरतः वाक्शल्यस तु न निर्हर्तुं शक्यॊ हृथि शयॊ हि सः 77 वाक सायका वथनान निष्पतन्ति; यैर आहतः शॊचति रत्र्य अहानि परस्य नामर्मसु ते पतन्ति; तान पण्डितॊ नावसृजेत परेषु 78 यस्मै थेवाः परयच्छन्ति पुरुषाय पराभवम बुथ्धिं तस्यापकर्षन्ति सॊ ऽपाचीनानि पश्यति 79 बुथ्धौ कलुष भूतायां विनाशे परत्युपस्दिते अनयॊ नयसंकाशॊ हृथयान नापसर्पति 80 सेयं बुथ्धिः परीता ते पुत्राणां तव भारत पाण्डवानां विरॊधेन न चैनाम अवबुध्यसे 81 राजा लक्षणसंपन्नस तरैलॊक्यस्यापि यॊ भवेत शिष्यस ते शासिता सॊ ऽसतु धृतराष्ट्र युधिष्ठिरः 82 अतीव सर्वान पुत्रांस ते भागधेय पुरस्कृतः तेजसा परज्ञया चैव युक्तॊ धर्मार्दतत्त्ववित 83 आनृशंस्याथ अनुक्रॊशाथ यॊ ऽसौ धर्मभृतां वरः गौरवात तव राजेन्थ्र बहून कलेशांस तितिक्षति |
1
[dhṛ] jāgrato dahyamānasya yat kāryam anupaśyasi tad brūhi tvaṃ hi nas tāta dharmārthakuśalaḥ śuciḥ 2 tvaṃ māṃ yathāvad vidura praśādhi; prajñā pūrvaṃ sarvam ajātaśatroḥ yan manyase pathyam adīnasattva; śreyaḥ karaṃ brūhi tad vai kurūṇām 3 pāpāśaṅgī pāpam eva naupaśyan; pṛcchāmi tvāṃ vyākulenātmanāham kave tan me brūhi sarvaṃ yathāvan; manīṣitaṃ sarvam ajātaśatroḥ 4 śubhaṃ vā yadi vā pāpaṃ dveṣyaṃ vā yadi vā priyam apṛṣṭas tasya tad brūyād yasya necchet parābhavam 5 tasmād vakṣyāmi te rājan bhavam icchan kurūn prati vacaḥ śreyaḥ karaṃ dharmyaṃ bruvatas tan nibodha me 6 mithyopetāni karmāṇi sidhyeyur yāni bhārata anupāya prayuktāni mā sma teṣu manaḥ kṛthāḥ 7 tathaiva yogavihitaṃ na sidhyet karma yan nṛpa upāyayuktaṃ medhāvī na tatra glapayen manaḥ 8 anubandhān avekṣeta sānubandheṣu karmasu saṃpradhārya ca kurvīta na vegena samācaret 9 anubandhaṃ ca saṃprekṣya vipākāṃś caiva karmaṇām utthānam ātmanaś caiva dhīraḥ kurvīta vā na vā 10 yaḥ pramāṇaṃ na jānāti sthāne vṛddhau tathā kṣaye kośe janapade daṇḍe na sa rājyāvatiṣṭhate 11 yas tv etāni pramāṇāni yathoktāny anupaśyati yukto dharmārthayor jñāne sa rājyam adhigacchati 12 na rājyaṃ prāptam ity eva vartitavyam asāṃpratam śriyaṃ hy avinayo hanti jarā rūpam ivottamam 13 bhakṣyottama praticchannaṃ matsyo baḍiśam āyasam rūpābhipātī grasate nānubandham avekṣate 14 yac chakyaṃ grasituṃ grasyaṃ grastaṃ pariṇamec ca yat hitaṃ ca pariṇāme yat tad adyaṃ bhūtim icchatā 15 vanaspater apakvāni phalāni pracinoti yaḥ sa nāpnoti rasaṃ tebhyo bījaṃ cāsya vinaśyati 16 yas tu pakvam upādatte kāle pariṇataṃ phalam phalād rasaṃ sa labhate bījāc caiva phalaṃ punaḥ 17 yathā madhu samādatte rakṣan puṣpāṇi ṣaṭpadaḥ tadvad arthān manuṣyebhya ādadyād avihiṃsayā 18 puṣpaṃ puṣpaṃ vicinvīta mūlacchedaṃ na kārayet mālā kāra ivārāme na yathāṅgāra kārakaḥ 19 kiṃ nu me syād idaṃ kṛtvā kiṃ nu me syād akurvataḥ iti karmāṇi saṃcintya kuryād vā puruṣo na vā 20 anārabhyā bhavanty arthāḥ ke cin nityaṃ tathāgatāḥ kṛtaḥ puruṣakāro 'pi bhaved yeṣu nirarthakaḥ 21 kāṃś cid arthān naraḥ prājño labhu mūlān mahāphalān kṣipram ārabhate kartuṃ na vighnayati tādṛśān 22 ṛju paśyati yaḥ sarvaṃ cakṣuṣānupibann iva āsīnam api tūṣṇīkam anurajyanti taṃ prajāḥ 23 cakṣuṣā manasā vācā karmaṇā ca caturvidham prasādayati lokaṃ yas taṃ loko 'nuprasīdati 24 yasmāt trasyanti bhūtāni mṛgavyādhān mṛgā iva sāgarāntām api mahīṃ labdhvā sa parihīyate 25 pitṛpaitāmahaṃ rājyaṃ prāptavān svena tejasā vāyur abhram ivāsādya bhraṃśayaty anaye sthitaḥ 26 dharmam ācarato rājñaḥ sadbhiś caritam āditaḥ vasudhā vasusaṃpūrṇā vardhate bhūtivardhanī 27 atha saṃtyajato dharmam adharmaṃ cānutiṣṭhataḥ pratisaṃveṣṭate bhūmir agnau carmāhitaṃ yathā 28 ya eva yatnaḥ kriyate prara rāṣṭrāvamardane sa eva yatnaḥ kartavyaḥ svarāṣṭra paripālane 29 dharmeṇa rājyaṃ vindeta dharmeṇa paripālayet dharmamūlāṃ śriyaṃ prāpya na jahāti na hīyate 30 apy unmattāt pralapato bālāc ca parisarpataḥ sarvataḥ sāram ādadyād aśmabhya iva kāñcanam 31 suvyāhṛtāni sudhiyāṃ sukṛtāni tatas tataḥ saṃcinvan dhīra āsīta śilā hārī śilaṃ yathā 32 gandhena gāvaḥ paśyanti vedaiḥ paśyanti brāhmaṇāḥ cāraiḥ paśyanti rājānaś cakṣurbhyām itare janāḥ 33 bhūyāṃsaṃ labhate kleśaṃ yā gaur bhavati durduhā atha yā suduhā rājan naiva tāṃ vinayanty api 34 yad ataptaṃ praṇamati na tat saṃtāpayanty api yac ca svayaṃ nataṃ dāru na tat saṃnāmayanty api 35 etayopamayā dhīraḥ saṃnameta balīyase indrāya sa praṇamate namate yo balīyase 36 parjanyanāthāḥ paśavo rājāno mitra bāndhavāḥ patayo bāndhavāḥ strīṇāṃ brāhmaṇā veda bāndhavāḥ 37 satyena rakṣyate dharmo viyā yogena rakṣyate mṛjayā rakṣyate rūpaṃ kulaṃ vṛttena rakṣyate 38 mānena rakṣyate dhānyam aśvān rakṣyaty anukramaḥ abhīkṣṇadarśanād gāvaḥ striyo rakṣyāḥ kucelataḥ 39 na kulaṃ vṛtti hīnasya pramāṇam iti me matiḥ antyeṣv api hi jātānāṃ vṛttam eva viśiṣyate 40 ya īrṣyuḥ paravitteṣu rūpe vīrye kulānvaye sukhe saubhāgyasatkāre tasya vyādhir anantakaḥ 41 akārya karaṇād bhītaḥ kāryāṇāṃ ca vivarjanāt akāle mantrabhedāc ca yena mādyen na tat pibet 42 vidyāmado dhanamadas tṛtīyo 'bhijano madaḥ ete madāvaliptānām eta eva satāṃ damāḥ 43 asanto 'bhyarthitāḥ sadbhiḥ kiṃ cit kāryaṃ kadā cana manyante santam ātmānam asantam api viśrutam 44 gatir ātmavatāṃ santaḥ santa eva satāṃ gatiḥ asatāṃ ca gatiḥ santo na tv asantaḥ satāṃ gatiḥ 45 jitā sabhā vastravatā samāśā gomatā jitā adhvā jito yānavatā sarvaṃ śīlavatā jitam 46 śīlaṃ pradhānaṃ puruṣe tad yasyeha praṇaśyati na tasya jīvitenārtho na dhanena na bandhubhiḥ 47 āḍhyānāṃ māṃsaparamaṃ madhyānāṃ gorasottaram lavaṇottaraṃ daridrāṇāṃ bhojanaṃ bharatarṣabha 48 saṃpannataram evānnaṃ daridrā bhuñjate sadā kṣut svādutāṃ janayati sā cāḍhyeṣu sudurlabhā 49 prāyeṇa śrīmatāṃ loke bhoktuṃ śaktir na vidyate daridrāṇāṃ tu rājendra api kāṣṭhaṃ hi jīryate 50 avṛttir bhayam antyānāṃ madhyānāṃ maraṇād bhayam uttamānāṃ tu martyānām avamānāt paraṃ bhayam 51 aiśvaryamadapāpiṣṭhā madāḥ pānamadādayaḥ aiśvaryamadamatto hi nāpatitvā vibudhyate 52 indriyaur indriyārtheṣu vartamānair anigrahaiḥ tair ayaṃ tāpyate loko nakṣatrāṇi grahair iva 53 yo jitaḥ pañcavargeṇa sahajenātma karśinā āpadas tasya vardhante śuklapakṣa ivoḍurāḍ 54 avijitya ya ātmānam amātyān vijigīṣate amitrān vājitāmātyaḥ so 'vaśaḥ parihīyate 55 ātmānam eva prathamaṃ deśarūpeṇa yo jayet tato 'mātyān amitrāṃś ca na moghaṃ vijigīṣate 56 vaśyendriyaṃ jitāmātyaṃ dhṛtadaṇḍaṃ vikāriṣu parīkṣya kāriṇaṃ dhīram atyantaṃ śrīr niṣevate 57 rathaḥ śarīraṃ puruṣasya rājan; nātmā niyantendriyāṇy asya cāśvāḥ tair apramattaḥ kuśalaḥ sadaśvair; dāntaiḥ sukhaṃ yāti rathīva dhīraḥ 58 etāny anigṛhītāni vyāpādayitum apy alam avidheyā ivādāntā hayāḥ pathi kusārathim 59 anartham arthataḥ paśyann artaṃ caivāpy anarthataḥ indriyaiḥ prasṛto bālaḥ suduḥkhaṃ manyate sukham 60 dharmārthau yaḥ parityajya syād indriyavaśānugaḥ śrīprāṇadhanadārebhya kṣipraṃ sa parihīyate 61 arthānām īśvaro yaḥ syād indriyāṇām anīśvaraḥ indriyāṇām anaiśvaryād aiśvaryād bhraśyate hi saḥ 62 ātmanātmānam anvicchen mano buddhīndriyair yataiḥ ātmaiva hy ātmano bandhur ātmaiva ripur ātmanaḥ 63 kṣudrākṣeṇeva jālena jhaṣāv apihitāv ubhau kāmaś ca rājan krodhaś ca tau prājñānaṃ vilumpataḥ 64 samavekṣyeha dharmārthau saṃbhārān yo 'dhigacchati sa vai saṃbhṛta saṃbhāraḥ satataṃ sukham edhate 65 yaḥ pañcābhyantarāñ śatrūn avijitya matikṣayān jigīṣati ripūn anyān ripavo 'bhibhavanti tam 66 dṛśyante hi durātmāno vadhyamānāḥ svakarma bhiḥ indriyāṇām anīśatvād rājāno rājyavibhramaiḥ 67 asaṃtyāgāt pāpakṛtām apāpāṃs; tulyo daṇḍaḥ spṛśate miśrabhāvāt śuṣkeṇārdraṃ dahyate miśrabhāvāt; tasmāt pāpaiḥ saha saṃdhiṃ na kuryāt 68 nijān utpatataḥ śatrūn pañca pañca prayojanān yo mohān na nighṛhṇāti tam āpad grasate naram 69 anasūyārjavaṃ śaucaṃ saṃtoṣaḥ priyavāditā damaḥ satyam anāyāso na bhavanti durātmanām 70 ātmajñānam anāyāsas titikṣā dharmanityatā vāk caiva guptā dānaṃ ca naitāny antyeṣu bhārata 71 ākrośa parivādābhyāṃ vihiṃsanty abudhā budhān vaktā pāpam upādatte kṣamamāṇo vimucyate 72 hiṃsā balam asādhūnāṃ rājñāṃ daṇḍavidhir balam śuśrūṣā tu balaṃ strīṇāṃ kṣamāguṇavatāṃ balam 73 vāk saṃyamo hi nṛpate suduṣkaratamo mataḥ arthavac ca vicitraṃ ca na śakyaṃ bahubhāṣitum 74 abhyāvahati kalyāṇaṃ vividhā vāk subhāṣitā saiva durbhāṣitā rājann anarthāyopapadyate 75 saṃrohati śarair viddhaṃ vanaṃ paraśunā hatam vācā duruktaṃ bībhatsaṃ na saṃrohati vāk kṣatam 76 karṇinālīkanārācā nirharanti śarīrataḥ vākśalyas tu na nirhartuṃ śakyo hṛdi śayo hi saḥ 77 vāk sāyakā vadanān niṣpatanti; yair āhataḥ śocati ratry ahāni parasya nāmarmasu te patanti; tān paṇḍito nāvasṛjet pareṣu 78 yasmai devāḥ prayacchanti puruṣāya parābhavam buddhiṃ tasyāpakarṣanti so 'pācīnāni paśyati 79 buddhau kaluṣa bhūtāyāṃ vināśe pratyupasthite anayo nayasaṃkāśo hṛdayān nāpasarpati 80 seyaṃ buddhiḥ parītā te putrāṇāṃ tava bhārata pāṇḍavānāṃ virodhena na cainām avabudhyase 81 rājā lakṣaṇasaṃpannas trailokyasyāpi yo bhavet śiṣyas te śāsitā so 'stu dhṛtarāṣṭra yudhiṣṭhiraḥ 82 atīva sarvān putrāṃs te bhāgadheya puraskṛtaḥ tejasā prajñayā caiva yukto dharmārthatattvavit 83 ānṛśaṃsyād anukrośād yo 'sau dharmabhṛtāṃ varaḥ gauravāt tava rājendra bahūn kleśāṃs titikṣati |