|
1
[वि] यॊ ऽभयर्दितः सथ्भिर असज्जमानः; करॊत्य अर्दं शक्तिम अहापयित्वा कषिप्रं यशस तं समुपैति सन्तम अलं; परसन्ना हि सुखाय सन्तः 2 महान्तम अप्य अर्दम अधर्मयुक्तं; यः संत्यजत्य अनुपाक्रुष्ट एव सुखं स थुःखान्य अवमुच्य शेते; जीर्णां तवचं सर्प इवावमुच्य 3 अनृतं च समुत्कर्षे राजगामि च पैशुनम गुरॊश चालीक निर्बन्धः समानि बरह्महत्यया 4 असूयैक पथं मृत्युर अतिवाथः शरियॊ वधः अशुश्रूषा तवरा शलाघा विथ्यायाः शत्रवस तरयः 5 सुखार्दिनः कुतॊ विथ्या नास्ति विथ्यार्दिनः सुखम सुखार्दी वा तयजेथ विथ्यां विथ्यार्दी वा सुखं तयजेत 6 नाग्निस तृप्यति काष्ठानां नापगानां महॊथधिः नान्तकः सर्वभूतानां न पुंसां वामलॊचना 7 आशा धृतिं हन्ति समृथ्धिम अन्तकः; करॊधः शरियं हन्ति यशः कथर्यता अपालनं हन्ति पशूंश च राजन्न; एकः करुथ्धॊ बराह्मणॊ हन्ति राष्ट्रम 8 अजश च कांस्यं च रदश च नित्यं; मध्व आकर्षः शकुनिः शरॊत्रियश च वृथ्धॊ जञातिर अवसन्नॊ वयस्य; एतानि ते सन्तु गृहे सथैव 9 अजॊक्षा चन्थनं वीणा आथर्शॊ मधुसर्पिषी विषम औथुम्बरं शङ्खः सवर्णं नाभिश च रॊचना 10 गृहे सदापयितव्यानि धन्यानि मनुर अब्रवीत थेव बराह्मण पूजार्दम अतिदीनां च भारत 11 इथं च तवां सर्वपरं बरवीमि; पुण्यं पथं तात महाविशिष्टम न जातु कामान न भयान न लॊभाथ; धर्मं तयजेज जीवितस्यापि हेतॊः 12 नित्यॊ धर्मः सुखथुःखे तव अनित्ये; नित्यॊ जीवॊ धातुर अस्य तव अनित्यः तयक्त्वानित्यं परतितिष्ठस्व नित्ये; संतुष्य तवं तॊष परॊ हि लाभः 13 महाबलान पश्य मनानुभावान; परशास्य भूमिं धनधान्य पूर्णाम राज्यानि हित्वा विपुलांश च भॊगान; गतान नरेन्थ्रान वशम अन्तकस्य 14 मृतं पुत्रं थुःखपुष्टं मनुष्या; उत्क्षिप्य राजन सवगृहान निर्हरन्ति तं मुक्तकेशाः करुणं रुथन्तश; चितामध्ये काष्ठम इव कषिपन्ति 15 अन्यॊ धनं परेतगतस्य भुङ्क्ते; वयांसि चाग्निश च शरीरधातून थवाभ्याम अयं सह गच्छत्य अमुत्र; पुण्येन पापेन च वेष्ट्यमानः 16 उत्सृज्य विनिवर्तन्ते जञातयः सुहृथः सुताः अग्नौ परास्तं तु पुरुषं कर्मान्वेति सवयं कृतम 17 अस्माल लॊकाथ ऊर्ध्वम अमुष्य चाधॊ; महत तमस तिष्ठति हय अन्धकारम तथ वै महामॊहनम इन्थ्रियाणां; बुध्यस्व मा तवां परलभेत राजन 18 इथं वचः शक्ष्यसि चेथ यदावन; निशम्य सर्वं परतिपत्तुम एवम यशः परं पराप्स्यसि जीवलॊके; भयं न चामुत्र न चेह ते ऽसति 19 आत्मा नथी भारत पुण्यतीर्दा; सत्यॊथका धृतिकूला थमॊर्मिः तस्यां सनातः पूयते पुण्यकर्मा; पुण्यॊ हय आत्मा नित्यम अम्भॊ ऽमभ एव 20 कामक्रॊधग्राहवतीं पञ्चेन्थ्रिय जलां नथीम कृत्वा धृतिमयीं नावं जन्म थुर्गाणि संतर 21 परज्ञा वृथ्धं धर्मवृथ्धं सवबन्धुं; विथ्या वृथ्धं वयसा चापि वृथ्धम कार्याकार्ये पूजयित्वा परसाथ्य; यः संपृच्छेन न स मुह्येत कथा चित 22 धृत्या शिश्नॊथरं रक्षेत पाणिपाथं च चक्षुषा चक्षुः शरॊत्रे च मनसा मनॊ वाचं च कर्मणा 23 नित्यॊथकी नित्ययज्ञॊपवीती; नित्यस्वाध्यायी पतितान्न वर्जी ऋतं बरुवन गुरवे कर्म कुर्वन; न बराह्मणश चयवते बरह्मलॊकात 24 अधीत्य वेथान परिसंस्तीर्य चाग्नीन; इष्ट्वा यज्ञैः पालयित्वा परजाश च गॊब्राह्मणार्दे शस्त्रपूतान्तर आत्मा; हतः संग्रामे कषत्रियः सवर्गम एति 25 वैश्यॊ ऽधीत्य बराह्मणान कषत्रियांश च; धनैः काले संविभज्याश्रितांश च तरेता पूतं धूमम आघ्राय पुण्यं; परेत्य सवर्गे थेव सुखानि भुङ्क्ते 26 बरह्मक्षत्रं वैश्य वर्णं च शूथ्रः; करमेणैतान नयायतः पूजयानः तुष्टेष्व एतेष्व अव्यदॊ थग्धपापस; तयक्त्वा थेहं सवर्गसुखानि भुङ्क्ते 27 चातुर्वर्ण्यस्यैष धर्मस तवॊक्तॊ; हेतुं चात्र बरुवतॊ मे निबॊध कषात्राथ धर्माथ धीयते पाण्डुपुत्रस; तं तवं राजन राजधर्मे नियुङ्क्ष्व 28 एवम एतथ यदा मां तवम अनुशासति नित्यथा ममापि च मतिः सौम्य भवत्य एवं यदात्द माम 29 सा तु बुथ्थिः कृताप्य एवं पाण्डवान रप्ति मे सथा थुर्यॊधनं समासाथ्य पुनर विपरिवर्तते 30 न थिष्टम अभ्यतिक्रान्तुं शक्यं मर्त्येन केन चित थिष्टम एव कृतं मन्ये पौरुषं तु निरर्दकम |
1
[vi] yo 'bhyarthitaḥ sadbhir asajjamānaḥ; karoty arthaṃ śaktim ahāpayitvā kṣipraṃ yaśas taṃ samupaiti santam alaṃ; prasannā hi sukhāya santaḥ 2 mahāntam apy artham adharmayuktaṃ; yaḥ saṃtyajaty anupākruṣṭa eva sukhaṃ sa duḥkhāny avamucya śete; jīrṇāṃ tvacaṃ sarpa ivāvamucya 3 anṛtaṃ ca samutkarṣe rājagāmi ca paiśunam guroś cālīka nirbandhaḥ samāni brahmahatyayā 4 asūyaika padaṃ mṛtyur ativādaḥ śriyo vadhaḥ aśuśrūṣā tvarā ślāghā vidyāyāḥ śatravas trayaḥ 5 sukhārthinaḥ kuto vidyā nāsti vidyārthinaḥ sukham sukhārthī vā tyajed vidyāṃ vidyārthī vā sukhaṃ tyajet 6 nāgnis tṛpyati kāṣṭhānāṃ nāpagānāṃ mahodadhiḥ nāntakaḥ sarvabhūtānāṃ na puṃsāṃ vāmalocanā 7 āśā dhṛtiṃ hanti samṛddhim antakaḥ; krodhaḥ śriyaṃ hanti yaśaḥ kadaryatā apālanaṃ hanti paśūṃś ca rājann; ekaḥ kruddho brāhmaṇo hanti rāṣṭram 8 ajaś ca kāṃsyaṃ ca rathaś ca nityaṃ; madhv ākarṣaḥ śakuniḥ śrotriyaś ca vṛddho jñātir avasanno vayasya; etāni te santu gṛhe sadaiva 9 ajokṣā candanaṃ vīṇā ādarśo madhusarpiṣī viṣam audumbaraṃ śaṅkhaḥ svarṇaṃ nābhiś ca rocanā 10 gṛhe sthāpayitavyāni dhanyāni manur abravīt deva brāhmaṇa pūjārtham atithīnāṃ ca bhārata 11 idaṃ ca tvāṃ sarvaparaṃ bravīmi; puṇyaṃ padaṃ tāta mahāviśiṣṭam na jātu kāmān na bhayān na lobhād; dharmaṃ tyajej jīvitasyāpi hetoḥ 12 nityo dharmaḥ sukhaduḥkhe tv anitye; nityo jīvo dhātur asya tv anityaḥ tyaktvānityaṃ pratitiṣṭhasva nitye; saṃtuṣya tvaṃ toṣa paro hi lābhaḥ 13 mahābalān paśya manānubhāvān; praśāsya bhūmiṃ dhanadhānya pūrṇām rājyāni hitvā vipulāṃś ca bhogān; gatān narendrān vaśam antakasya 14 mṛtaṃ putraṃ duḥkhapuṣṭaṃ manuṣyā; utkṣipya rājan svagṛhān nirharanti taṃ muktakeśāḥ karuṇaṃ rudantaś; citāmadhye kāṣṭham iva kṣipanti 15 anyo dhanaṃ pretagatasya bhuṅkte; vayāṃsi cāgniś ca śarīradhātūn dvābhyām ayaṃ saha gacchaty amutra; puṇyena pāpena ca veṣṭyamānaḥ 16 utsṛjya vinivartante jñātayaḥ suhṛdaḥ sutāḥ agnau prāstaṃ tu puruṣaṃ karmānveti svayaṃ kṛtam 17 asmāl lokād ūrdhvam amuṣya cādho; mahat tamas tiṣṭhati hy andhakāram tad vai mahāmohanam indriyāṇāṃ; budhyasva mā tvāṃ pralabheta rājan 18 idaṃ vacaḥ śakṣyasi ced yathāvan; niśamya sarvaṃ pratipattum evam yaśaḥ paraṃ prāpsyasi jīvaloke; bhayaṃ na cāmutra na ceha te 'sti 19 ātmā nadī bhārata puṇyatīrthā; satyodakā dhṛtikūlā damormiḥ tasyāṃ snātaḥ pūyate puṇyakarmā; puṇyo hy ātmā nityam ambho 'mbha eva 20 kāmakrodhagrāhavatīṃ pañcendriya jalāṃ nadīm kṛtvā dhṛtimayīṃ nāvaṃ janma durgāṇi saṃtara 21 prajñā vṛddhaṃ dharmavṛddhaṃ svabandhuṃ; vidyā vṛddhaṃ vayasā cāpi vṛddham kāryākārye pūjayitvā prasādya; yaḥ saṃpṛcchen na sa muhyet kadā cit 22 dhṛtyā śiśnodaraṃ rakṣet pāṇipādaṃ ca cakṣuṣā cakṣuḥ śrotre ca manasā mano vācaṃ ca karmaṇā 23 nityodakī nityayajñopavītī; nityasvādhyāyī patitānna varjī ṛtaṃ bruvan gurave karma kurvan; na brāhmaṇaś cyavate brahmalokāt 24 adhītya vedān parisaṃstīrya cāgnīn; iṣṭvā yajñaiḥ pālayitvā prajāś ca gobrāhmaṇārthe śastrapūtāntar ātmā; hataḥ saṃgrāme kṣatriyaḥ svargam eti 25 vaiśyo 'dhītya brāhmaṇān kṣatriyāṃś ca; dhanaiḥ kāle saṃvibhajyāśritāṃś ca tretā pūtaṃ dhūmam āghrāya puṇyaṃ; pretya svarge deva sukhāni bhuṅkte 26 brahmakṣatraṃ vaiśya varṇaṃ ca śūdraḥ; krameṇaitān nyāyataḥ pūjayānaḥ tuṣṭeṣv eteṣv avyatho dagdhapāpas; tyaktvā dehaṃ svargasukhāni bhuṅkte 27 cāturvarṇyasyaiṣa dharmas tavokto; hetuṃ cātra bruvato me nibodha kṣātrād dharmād dhīyate pāṇḍuputras; taṃ tvaṃ rājan rājadharme niyuṅkṣva 28 evam etad yathā māṃ tvam anuśāsati nityadā mamāpi ca matiḥ saumya bhavaty evaṃ yathāttha mām 29 sā tu buddiḥ kṛtāpy evaṃ pāṇḍavān rapti me sadā duryodhanaṃ samāsādya punar viparivartate 30 na diṣṭam abhyatikrāntuṃ śakyaṃ martyena kena cit diṣṭam eva kṛtaṃ manye pauruṣaṃ tu nirarthakam |