|
1
[भगवान] संजयस्य शरुतं वाक्यं भवतश च शरुतं मया सर्वं जानाम्य अभिप्रायं तेषां च भवतश च यः 2 तव धर्माश्रिता बुथ्धिस तेषां वैराश्रिता मतिः यथ अयुथ्धेन लभ्येत तत ते बहुमतं भवेत 3 न च तन नैष्ठिकं कर्म कषत्रियस्य विशां पते आहुर आश्रमिणः सर्वे यथ भैक्षं कषत्रियश चरेत 4 जयॊ वधॊ वा संग्रामे धात्रा थिष्टः सनातनः सवधर्मः कषत्रियस्यैष कार्पण्यं न परशस्यते 5 न हि कार्पण्यम आस्दाय शक्या वृत्तिर युधिष्ठिर विक्रमस्व महाबाहॊ जहि शत्रून अरिंथम 6 अतिगृथ्धाः कृतस्नेहा थीर्घकालं सहॊषिताः कृतमित्राः कृतबला धार्तराष्ट्राः परंतप 7 न पर्यायॊ ऽसति यत साम्यं तवयि कुर्युर विशां पते बलवत्तां हि मन्यन्ते भीष्मथ्रॊणकृपाथिभिः 8 यावच च मार्थवेनैतान राजन्न उपचरिष्यसि तावथ एते हरिष्यन्ति तव राज्यम अरिंथम 9 नानुक्रॊशान न कार्पण्यान न च धर्मार्दकारणात अलं कर्तुं धारराष्ट्रास तव कामम अरिंथम 10 एतथ एव निमित्तं ते पाण्डवास तु यदा तवयि नान्वतप्यन्त कौपीनं तावत कृत्वापि थुष्करम 11 पितामहस्य थरॊणस्य विथुरस्य च धीमतः पश्यतां कुरुमुख्यानां सर्वेषाम एव तत्त्वतः 12 थानशीलं मृथुं थान्तं धर्मकामम अनुव्रतम यत तवाम उपधिना राजन थयूतेनावञ्चयत तथा न चापत्रपते पापॊ नृशंसस तेन कर्मणा 13 तदाशीर समाचारे राजन मा परणयं कृदाः वध्यास ते सर्वलॊकस्य किं पुनस तव भारत 14 वाग्भिस तव अप्रतिरूपाभिर अतुथत स कनीयसम शलाघमानः परहृष्टः सन भाषते भरातृभिः सह 15 एतावत पाण्डवानां हि नास्ति किं चिथ इह सवकम नामधेयं च गॊत्रं च तथ अप्य एषां न शिष्यते 16 कालेन महता चैषां भविष्यति पराभवः परकृतिं ते भजिष्यन्ति नष्टप्रकृतयॊ जनाः 17 एताश चान्याश च परुषा वाचः स समुथीरयन शलाघते जञातिमध्ये सम तवयि पव्रजिते वनम 18 ये तत्रासन समानीतास ते थृष्ट्वा तवाम अनागसम अश्रुकण्ठा रुथन्तश च सभायाम आसते तथा 19 न चैनम अभ्यनन्थंस ते राजानॊ बराह्मणैः सह सर्वे थुर्यॊधनं तत्र निन्थन्ति सम सभासथः 20 कुलीनस्य च या निन्था वधश चामित्रकर्शन महागुणॊ वधॊ राजन न तु निन्था कुजीविका 21 तथैव निहतॊ राजन यथैव निरपत्रपः निन्थितश च महाराज पृदिव्यां सर्वराजसु 22 ईषत्कार्यॊ वधस तस्य यस्य चारित्रम ईथृशम परस्कम्भन परतिस्तब्धश छिन्नमूल इव थरुमः 23 वध्यः सर्प इवानार्यः सर्वलॊकस्य थुर्मतिः जह्य एनं तवम अमित्रघ्न मा राजन विचिकित्सिदाः 24 सर्वदा तवत कषमं चैतथ रॊचते च ममानघ यत तवं पितरि भीष्मे च परणिपातं समाचरेः 25 अहं तु सर्वलॊकस्य गत्वा छेत्स्यामि संशयम येषाम अस्ति थविधा भावॊ राजन थुर्यॊधनं परति 26 मध्ये राज्ञाम अहं तत्र परातिपौरुषिकान गुणान तव संकीर्तयिष्यामि ये च तस्य वयतिक्रमाः 27 बरुवतस तत्र मे वाक्यं धर्मार्दसहितं हितम निशम्य पार्दिवाः सर्वे नानाजनपथेश्वराः 28 तवयि संप्रतिपत्स्यन्ते धर्मात्मा सत्यवाग इति तस्मिंश चाधिगमिष्यन्ति यदा लॊभाथ अवर्तत 29 गर्हयिष्यामि चैवैनं पौरजानपथेष्व अपि वृथ्धबालान उपाथाय चातुर्वर्ण्यसमागमे 30 शमं चेथ याचमानस तवं न धर्मं तत्र लप्स्यसे कुरून विगर्हयिष्यन्ति धृतराष्ट्रं च पार्दिवाः 31 तस्मिँल लॊकपरित्यक्ते किं कार्यम अवशिष्यते हते थुर्यॊधने राजन यथ अन्यत करियताम इति 32 यात्वा चाहं कुरून सर्वान युष्मथर्दम अहापयन यतिष्ये परशमं कर्तुं लक्षयिष्ये च चेष्टितम 33 कौरवाणां परवृत्तिं च गत्वा युथ्धाधिकारिकाम निशाम्य विनिवर्तिष्ये जयाय तव भारत 34 सर्वदा युथ्धम एवाहम आशंसामि परैः सह निमित्तानि हि सर्वाणि तदा पराथुर्भवन्ति मे 35 मृगाः शकुन्ताश च वथन्ति घॊरं; हस्त्यश्वमुख्येषु निशामुखेषु घॊराणि रूपाणि तदैव चाग्निर; वर्णान बहून पुष्यति घॊररूपान मनुष्यलॊकक्षपणॊ ऽद घॊरॊ; नॊ चेथ अनुप्राप्त इहान्तकः सयात 36 शस्त्राणि पत्रं कवचान रदांश च; नागान धवजांश च परतिपाथयित्वा यॊधाश च सर्वे कृतनिश्रमास ते; भवन्तु हस्त्यश्वरदेषु यत्ताः सांग्रामिकं ते यथ उपार्जनीयं; सर्वं समग्रं कुरु तन नरेन्थ्र 37 थुर्यॊधनॊ न हय अलम अथ्य थातुं; जीवंस तवैतन नृपते कदं चित यत ते पुरस्ताथ अभवत समृथ्धं; थयूते हृतं पाण्डवमुख्यराज्यम |
1
[bhagavān] saṃjayasya śrutaṃ vākyaṃ bhavataś ca śrutaṃ mayā sarvaṃ jānāmy abhiprāyaṃ teṣāṃ ca bhavataś ca yaḥ 2 tava dharmāśritā buddhis teṣāṃ vairāśritā matiḥ yad ayuddhena labhyeta tat te bahumataṃ bhavet 3 na ca tan naiṣṭhikaṃ karma kṣatriyasya viśāṃ pate āhur āśramiṇaḥ sarve yad bhaikṣaṃ kṣatriyaś caret 4 jayo vadho vā saṃgrāme dhātrā diṣṭaḥ sanātanaḥ svadharmaḥ kṣatriyasyaiṣa kārpaṇyaṃ na praśasyate 5 na hi kārpaṇyam āsthāya śakyā vṛttir yudhiṣṭhira vikramasva mahābāho jahi śatrūn ariṃdama 6 atigṛddhāḥ kṛtasnehā dīrghakālaṃ sahoṣitāḥ kṛtamitrāḥ kṛtabalā dhārtarāṣṭrāḥ paraṃtapa 7 na paryāyo 'sti yat sāmyaṃ tvayi kuryur viśāṃ pate balavattāṃ hi manyante bhīṣmadroṇakṛpādibhiḥ 8 yāvac ca mārdavenaitān rājann upacariṣyasi tāvad ete hariṣyanti tava rājyam ariṃdama 9 nānukrośān na kārpaṇyān na ca dharmārthakāraṇāt alaṃ kartuṃ dhārarāṣṭrās tava kāmam ariṃdama 10 etad eva nimittaṃ te pāṇḍavās tu yathā tvayi nānvatapyanta kaupīnaṃ tāvat kṛtvāpi duṣkaram 11 pitāmahasya droṇasya vidurasya ca dhīmataḥ paśyatāṃ kurumukhyānāṃ sarveṣām eva tattvataḥ 12 dānaśīlaṃ mṛduṃ dāntaṃ dharmakāmam anuvratam yat tvām upadhinā rājan dyūtenāvañcayat tadā na cāpatrapate pāpo nṛśaṃsas tena karmaṇā 13 tathāśīra samācāre rājan mā praṇayaṃ kṛthāḥ vadhyās te sarvalokasya kiṃ punas tava bhārata 14 vāgbhis tv apratirūpābhir atudat sa kanīyasam ślāghamānaḥ prahṛṣṭaḥ san bhāṣate bhrātṛbhiḥ saha 15 etāvat pāṇḍavānāṃ hi nāsti kiṃ cid iha svakam nāmadheyaṃ ca gotraṃ ca tad apy eṣāṃ na śiṣyate 16 kālena mahatā caiṣāṃ bhaviṣyati parābhavaḥ prakṛtiṃ te bhajiṣyanti naṣṭaprakṛtayo janāḥ 17 etāś cānyāś ca paruṣā vācaḥ sa samudīrayan ślāghate jñātimadhye sma tvayi pavrajite vanam 18 ye tatrāsan samānītās te dṛṣṭvā tvām anāgasam aśrukaṇṭhā rudantaś ca sabhāyām āsate tadā 19 na cainam abhyanandaṃs te rājāno brāhmaṇaiḥ saha sarve duryodhanaṃ tatra nindanti sma sabhāsadaḥ 20 kulīnasya ca yā nindā vadhaś cāmitrakarśana mahāguṇo vadho rājan na tu nindā kujīvikā 21 tadaiva nihato rājan yadaiva nirapatrapaḥ ninditaś ca mahārāja pṛthivyāṃ sarvarājasu 22 īṣatkāryo vadhas tasya yasya cāritram īdṛśam praskambhana pratistabdhaś chinnamūla iva drumaḥ 23 vadhyaḥ sarpa ivānāryaḥ sarvalokasya durmatiḥ jahy enaṃ tvam amitraghna mā rājan vicikitsithāḥ 24 sarvathā tvat kṣamaṃ caitad rocate ca mamānagha yat tvaṃ pitari bhīṣme ca praṇipātaṃ samācareḥ 25 ahaṃ tu sarvalokasya gatvā chetsyāmi saṃśayam yeṣām asti dvidhā bhāvo rājan duryodhanaṃ prati 26 madhye rājñām ahaṃ tatra prātipauruṣikān guṇān tava saṃkīrtayiṣyāmi ye ca tasya vyatikramāḥ 27 bruvatas tatra me vākyaṃ dharmārthasahitaṃ hitam niśamya pārthivāḥ sarve nānājanapadeśvarāḥ 28 tvayi saṃpratipatsyante dharmātmā satyavāg iti tasmiṃś cādhigamiṣyanti yathā lobhād avartata 29 garhayiṣyāmi caivainaṃ paurajānapadeṣv api vṛddhabālān upādāya cāturvarṇyasamāgame 30 śamaṃ ced yācamānas tvaṃ na dharmaṃ tatra lapsyase kurūn vigarhayiṣyanti dhṛtarāṣṭraṃ ca pārthivāḥ 31 tasmiṁl lokaparityakte kiṃ kāryam avaśiṣyate hate duryodhane rājan yad anyat kriyatām iti 32 yātvā cāhaṃ kurūn sarvān yuṣmadartham ahāpayan yatiṣye praśamaṃ kartuṃ lakṣayiṣye ca ceṣṭitam 33 kauravāṇāṃ pravṛttiṃ ca gatvā yuddhādhikārikām niśāmya vinivartiṣye jayāya tava bhārata 34 sarvathā yuddham evāham āśaṃsāmi paraiḥ saha nimittāni hi sarvāṇi tathā prādurbhavanti me 35 mṛgāḥ śakuntāś ca vadanti ghoraṃ; hastyaśvamukhyeṣu niśāmukheṣu ghorāṇi rūpāṇi tathaiva cāgnir; varṇān bahūn puṣyati ghorarūpān manuṣyalokakṣapaṇo 'tha ghoro; no ced anuprāpta ihāntakaḥ syāt 36 śastrāṇi patraṃ kavacān rathāṃś ca; nāgān dhvajāṃś ca pratipādayitvā yodhāś ca sarve kṛtaniśramās te; bhavantu hastyaśvaratheṣu yattāḥ sāṃgrāmikaṃ te yad upārjanīyaṃ; sarvaṃ samagraṃ kuru tan narendra 37 duryodhano na hy alam adya dātuṃ; jīvaṃs tavaitan nṛpate kathaṃ cit yat te purastād abhavat samṛddhaṃ; dyūte hṛtaṃ pāṇḍavamukhyarājyam |