|
1
[धृ] भगवन्न एवम एवैतथ यदा वथसि नारथ इच्छामि चाहम अप्य एवं न तव ईशॊ भगवन्न अहम 2 एवम उक्त्वा ततः कृष्णम अभ्यभाषत भारत सवर्ग्यं लॊक्यं च माम आत्द धर्म्यं नयाय्यं च केशव 3 न तव अहं सववशस तात करियमाणं न मे परियम अङ्गथुर्यॊधनं कृष्ण मन्थं शास्त्रातिगं मम 4 अनुनेतुं महाबाहॊ यतस्व पुरुषॊत्तम सुहृत कार्यं तु सुमहत कृतं ते सयाज जनार्थन 5 ततॊ ऽभयावृत्य वार्ष्णेयॊ थुर्यॊधनम अमर्षणम अब्रवीन मधुरां वाचं सर्वधर्मार्दतत्त्ववित 6 थुर्यॊधन निबॊधेथं मथ्वाक्यं कुरुसत्तम समर्दं ते विशेषेण सानुबन्धस्य भारत 7 महाप्राज्ञ कुले जातः साध्व एतत कर्तुम अर्हसि शरुतवृत्तॊपसंपन्नः सर्वैः समुथितॊ गुणैः 8 थौष्कुलेया थुरात्मानॊ नृषंशा निरपत्रपाः त एतथ ईथृशं कुर्युर यदा तवं तात मन्यसे 9 धर्मार्दयुक्ता लॊके ऽसमिन परवृत्तिर लक्ष्यते सताम असतां विपरीता तु लक्ष्यते भरतर्षभ 10 विपरीता तव इयं वृत्तिर असकृल लक्ष्यते तवयि अधर्मश चानुबन्धॊ ऽतर घॊरः पराणहरॊ महान 11 अनेकशस तवन्निमित्तम अयशस्यं च भारत तम अनर्दं परिहरन्न आत्मश्रेयः करिष्यसि 12 भरातॄणाम अद भृत्यानां मित्राणां च परंतप अधर्म्याथ अयशस्याच च कर्मणस तवं परमॊक्ष्यसे 13 पराज्ञैः शूरैर महॊत्साहैर आत्मवथ्भिर बहुश्रुतैः संधत्स्व पुरुषव्याघ्र पाण्डवैर भरतर्षभ 14 तथ धितं च परियं चैव धृतराष्ट्रस्य धीमतः पितामहस्य थरॊणस्य विथुरस्य महामतेः 15 कृपस्य सॊमथत्तस्य बाह्लीकस्य च धीमतः अश्वत्दाम्नॊ विकर्णस्य संजयस्य विशां पते 16 जञातीनां चैव भूयिष्ठं मित्राणां च परंतप शमे शर्म भवेत तात सर्वस्य जगतस तदा 17 हरीमान असि कुले जातः शरुतवान अनृशंसवान तिष्ठ तात पितुः शास्त्रे मातुश च भरतर्षभ 18 एतच छरेयॊ हि मन्यन्ते पिता यच छास्ति भारत उत्तमापथ गतः सर्वः पितुः समरति शासनम 19 रॊचते ते पितुस तात पाण्डवैः सह संगमः सामात्यस्य कुरुश्रेष्ठ तत तुभ्यं तात रॊचताम 20 शरुत्वा यः सुहृथां शास्त्रं मर्त्यॊ न परतिपथ्यते विपाकान्ते थहत्य एनं किं पाकम इव भक्षितम 21 यस तु निःश्रेयसं वाक्यं मॊहान न परतिपथ्यते स थीर्घसूत्रॊ हीनार्दः पश्चात तापेन युज्यते 22 यस तु निःश्रेयसं शरुत्वा पराप्तम एवाभिपथ्यते आत्मनॊ मतम उत्सृज्य स लॊके सुखम एधते 23 यॊ ऽरदकामस्य वचनं परातिकूल्यान न मृष्यते शृणॊति परतिकूलानि थविषतां वशम एति सः 24 सतां मतम अतिक्रम्य यॊ ऽसतां वर्तते मते शॊचन्ते वयसने तस्य सुहृथॊ नचिराथ इव 25 मुख्यान अमात्यान उत्सृज्य यॊ निहीनान निषेवते स घॊराम आपथं पराप्य नॊत्तारम अधिगच्छति 26 यॊ ऽसत सेवी वृदाचारॊ न शरॊता सुहृथां सथा परान वृणीते सवान थवेष्टि तं गौः शपति भारत 27 स तवं विरुध्य तैर वीरैर अन्येभ्यस तराणम इच्छसि अशिष्टेभ्यॊ ऽसमर्देभ्यॊ मूढेभ्यॊ भरतर्षभ 28 कॊ हि शक्रं समाञ जञातीन अतिक्रम्य महारदान अन्येभ्यस तराणम आशंसेत तवथन्यॊ भुवि मानवः 29 जन्मप्रभृति कौन्तेया नित्यं विनिकृतास तवया न च ते जातु कुप्यन्ति धर्मात्मानॊ हि पाण्डवाः 30 मिद्या परचरितास तात जन्मप्रभृति पाण्डवाः तवयि सम्यङ महाबाहॊ परतिपन्ना यशस्विनः 31 तवयापि परतिपत्तव्यं तदैव भरतर्षभ सवेषु बन्धुषु मुख्येषु मा मन्युवशम अन्वगाः 32 तरिवर्गयुक्ता पराज्ञानाम आरम्भा भरतर्षभ धर्मार्दाव अनुरुध्यन्ते तरिवर्गासंभवे नराः 33 पृदक तु विनिविष्टानां धर्मं धीरॊ ऽनुरुध्यते मध्यमॊ ऽरदं कलिं बालः कामम एवानुरुध्यते 34 इन्थ्रियैः परसृतॊ लॊभाथ धर्मं विप्रजहाति यः कामार्दाव अनुपायेन लिप्समानॊ विनश्यति 35 कामार्दौ लिप्समानस तु धर्मम एवाथितश चरेत न हि धर्माथ अपैत्य अर्दः कामॊ वापि कथा चन 36 उपायं धर्मम एवाहुस तरिवर्गस्य विशां पते लिप्समानॊ हि तेनाशु कक्षे ऽगनिर इव वर्धते 37 स तवं तातानुपायेन लिप्ससे भरतर्षभ आधिराज्यं महथ थीप्तं परदितं सर्वराजसु 38 आत्मानं तक्षति हय एष वनं परशुना यदा यः सम्यग वर्तमानेषु मिद्या राजन परवर्तते 39 न तस्य हि मतिं छिन्थ्याथ यस्य नेच्छेत पराभवम अविच्छिन्नस्य धीरस्य कल्याणे धीयते मतिः 40 तयक्तात्मानं न बाधेत तरिषु लॊकेषु भारत अप्य अन्यं पराकृतं किं चित किम उ तान पाण्डवर्षभान 41 अमर्षवशम आपन्नॊ न किं चिथ बुध्यते नरः छिथ्यते हय आततं सर्वं परमाणं पश्य भारत 42 शरेयस ते थुर्जनात तात पाण्डवैः सह संगमः तैर हि संप्रीयमाणस तवं सर्वान कामान अवाप्स्यसि 43 पाण्डवैर निर्जितां भूमिं भुञ्जानॊ राजसत्तम पाण्डवान पृष्ठतः कृत्वा तराणम आशंससे ऽनयद 44 थुःशासने थुर्विषहे कर्णे चापि ससौबले एतेष्व ऐश्वर्यम आधाय भूतिम इच्छसि भारत 45 न चैते तव पर्याप्ता जञाने धर्मार्धयॊस तदा विक्रमे चाप्य अपर्याप्ताः पाण्डवान परति भारत 46 न हीमे सर्वराजानः पर्याप्ताः सहितास तवया करुथ्धस्य भीमसेनस्य परेक्षितुं मुखम आहवे 47 इथं संनिहितं तात समग्रं पार्दिवं बलम अयं भीष्मस तदा थरॊणः कर्णश चायं तदा कृपः 48 भूरिश्रवाः सौमथत्तिर अश्वत्दामा जयथ्रदः अशक्ताः सर्व एवैते परतियॊथ्धुं धनंजयम 49 अजेयॊ हय अर्जुनः करुथ्धः सर्वैर अपि सुरासुरैः मानुषैर अपि गन्धर्वैर मा युथ्धे चेत आधिदाः 50 थृश्यतां वा पुमान कश चित समग्रे पार्दिवे बले यॊ ऽरजुनं समरे पराप्य सवस्तिमान आव्रजेथ गृहान 51 किं ते जनक्षयेणेह कृतेन भरतर्षभ यस्मिञ जिते जितं ते सयात पुमान एकः स थृश्यताम 52 यः स थेवान सगन्धर्वान सयक्षासुरपन्नगान अजयत खाण्डव परस्दे कस तं युध्येत मानवः 53 तदा विराटनगरे शरूयते महथ अथ्भुतम एकस्य च बहूनां च पर्याप्तं तन्निथर्शनम 54 तम अजेयम अनाधृष्यं विजेतुं जिष्णुम अच्युतम आशंससीह समरे वीरम अर्जुनम ऊर्जितम 55 मथ्थ्वितीयं पुनः पार्दं कः परार्दयितुम अर्हति युथ्धे परतीपम आयान्तम अपि साक्षात पुरंथरः 56 बाहुभ्याम उथ्धरेथ भूमिं थहेत करुथ्ध इमाः परजाः पातयेत तरिथिवाथ थेवान यॊ ऽरजुनं समरे जयेत 57 पश्य पुत्रांस तदा भरातॄञ जञातीन संबन्धिनस तदा तवत्कृते न विनश्येयुर एते भरतसत्तम 58 अस्तु शेषं कौरवाणां मा पराभूथ इथं कुलम कुलघ्न इति नॊच्येदा नष्टकीर्तिर नराधिप 59 तवाम एव सदापयिष्यन्ति यौवराज्ये महारदाः महाराज्ये च पितरं धृतराष्ट्रं जनेश्वरम 60 मा तात शरियम आयान्तीम अवमंस्दाः समुथ्यताम अर्धं परथाय पार्देभ्यॊ महतीं शरियम आप्स्यसि 61 पाण्डवैः संशमं कृत्वा कृत्वा च सुहृथां वचः संप्रीयमाणॊ मित्रैश च चिरं भथ्राण्य अवाप्स्यसि |
1
[dhṛ] bhagavann evam evaitad yathā vadasi nārada icchāmi cāham apy evaṃ na tv īśo bhagavann aham 2 evam uktvā tataḥ kṛṣṇam abhyabhāṣata bhārata svargyaṃ lokyaṃ ca mām āttha dharmyaṃ nyāyyaṃ ca keśava 3 na tv ahaṃ svavaśas tāta kriyamāṇaṃ na me priyam aṅgaduryodhanaṃ kṛṣṇa mandaṃ śāstrātigaṃ mama 4 anunetuṃ mahābāho yatasva puruṣottama suhṛt kāryaṃ tu sumahat kṛtaṃ te syāj janārdana 5 tato 'bhyāvṛtya vārṣṇeyo duryodhanam amarṣaṇam abravīn madhurāṃ vācaṃ sarvadharmārthatattvavit 6 duryodhana nibodhedaṃ madvākyaṃ kurusattama samarthaṃ te viśeṣeṇa sānubandhasya bhārata 7 mahāprājña kule jātaḥ sādhv etat kartum arhasi śrutavṛttopasaṃpannaḥ sarvaiḥ samudito guṇaiḥ 8 dauṣkuleyā durātmāno nṛṣaṃśā nirapatrapāḥ ta etad īdṛśaṃ kuryur yathā tvaṃ tāta manyase 9 dharmārthayuktā loke 'smin pravṛttir lakṣyate satām asatāṃ viparītā tu lakṣyate bharatarṣabha 10 viparītā tv iyaṃ vṛttir asakṛl lakṣyate tvayi adharmaś cānubandho 'tra ghoraḥ prāṇaharo mahān 11 anekaśas tvannimittam ayaśasyaṃ ca bhārata tam anarthaṃ pariharann ātmaśreyaḥ kariṣyasi 12 bhrātṝṇām atha bhṛtyānāṃ mitrāṇāṃ ca paraṃtapa adharmyād ayaśasyāc ca karmaṇas tvaṃ pramokṣyase 13 prājñaiḥ śūrair mahotsāhair ātmavadbhir bahuśrutaiḥ saṃdhatsva puruṣavyāghra pāṇḍavair bharatarṣabha 14 tad dhitaṃ ca priyaṃ caiva dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ pitāmahasya droṇasya vidurasya mahāmateḥ 15 kṛpasya somadattasya bāhlīkasya ca dhīmataḥ aśvatthāmno vikarṇasya saṃjayasya viśāṃ pate 16 jñātīnāṃ caiva bhūyiṣṭhaṃ mitrāṇāṃ ca paraṃtapa śame śarma bhavet tāta sarvasya jagatas tathā 17 hrīmān asi kule jātaḥ śrutavān anṛśaṃsavān tiṣṭha tāta pituḥ śāstre mātuś ca bharatarṣabha 18 etac chreyo hi manyante pitā yac chāsti bhārata uttamāpad gataḥ sarvaḥ pituḥ smarati śāsanam 19 rocate te pitus tāta pāṇḍavaiḥ saha saṃgamaḥ sāmātyasya kuruśreṣṭha tat tubhyaṃ tāta rocatām 20 śrutvā yaḥ suhṛdāṃ śāstraṃ martyo na pratipadyate vipākānte dahaty enaṃ kiṃ pākam iva bhakṣitam 21 yas tu niḥśreyasaṃ vākyaṃ mohān na pratipadyate sa dīrghasūtro hīnārthaḥ paścāt tāpena yujyate 22 yas tu niḥśreyasaṃ śrutvā prāptam evābhipadyate ātmano matam utsṛjya sa loke sukham edhate 23 yo 'rthakāmasya vacanaṃ prātikūlyān na mṛṣyate śṛṇoti pratikūlāni dviṣatāṃ vaśam eti saḥ 24 satāṃ matam atikramya yo 'satāṃ vartate mate śocante vyasane tasya suhṛdo nacirād iva 25 mukhyān amātyān utsṛjya yo nihīnān niṣevate sa ghorām āpadaṃ prāpya nottāram adhigacchati 26 yo 'sat sevī vṛthācāro na śrotā suhṛdāṃ sadā parān vṛṇīte svān dveṣṭi taṃ gauḥ śapati bhārata 27 sa tvaṃ virudhya tair vīrair anyebhyas trāṇam icchasi aśiṣṭebhyo 'samarthebhyo mūḍhebhyo bharatarṣabha 28 ko hi śakraṃ samāñ jñātīn atikramya mahārathān anyebhyas trāṇam āśaṃset tvadanyo bhuvi mānavaḥ 29 janmaprabhṛti kaunteyā nityaṃ vinikṛtās tvayā na ca te jātu kupyanti dharmātmāno hi pāṇḍavāḥ 30 mithyā pracaritās tāta janmaprabhṛti pāṇḍavāḥ tvayi samyaṅ mahābāho pratipannā yaśasvinaḥ 31 tvayāpi pratipattavyaṃ tathaiva bharatarṣabha sveṣu bandhuṣu mukhyeṣu mā manyuvaśam anvagāḥ 32 trivargayuktā prājñānām ārambhā bharatarṣabha dharmārthāv anurudhyante trivargāsaṃbhave narāḥ 33 pṛthak tu viniviṣṭānāṃ dharmaṃ dhīro 'nurudhyate madhyamo 'rthaṃ kaliṃ bālaḥ kāmam evānurudhyate 34 indriyaiḥ prasṛto lobhād dharmaṃ viprajahāti yaḥ kāmārthāv anupāyena lipsamāno vinaśyati 35 kāmārthau lipsamānas tu dharmam evāditaś caret na hi dharmād apaity arthaḥ kāmo vāpi kadā cana 36 upāyaṃ dharmam evāhus trivargasya viśāṃ pate lipsamāno hi tenāśu kakṣe 'gnir iva vardhate 37 sa tvaṃ tātānupāyena lipsase bharatarṣabha ādhirājyaṃ mahad dīptaṃ prathitaṃ sarvarājasu 38 ātmānaṃ takṣati hy eṣa vanaṃ paraśunā yathā yaḥ samyag vartamāneṣu mithyā rājan pravartate 39 na tasya hi matiṃ chindyād yasya necchet parābhavam avicchinnasya dhīrasya kalyāṇe dhīyate matiḥ 40 tyaktātmānaṃ na bādheta triṣu lokeṣu bhārata apy anyaṃ prākṛtaṃ kiṃ cit kim u tān pāṇḍavarṣabhān 41 amarṣavaśam āpanno na kiṃ cid budhyate naraḥ chidyate hy ātataṃ sarvaṃ pramāṇaṃ paśya bhārata 42 śreyas te durjanāt tāta pāṇḍavaiḥ saha saṃgamaḥ tair hi saṃprīyamāṇas tvaṃ sarvān kāmān avāpsyasi 43 pāṇḍavair nirjitāṃ bhūmiṃ bhuñjāno rājasattama pāṇḍavān pṛṣṭhataḥ kṛtvā trāṇam āśaṃsase 'nyatha 44 duḥśāsane durviṣahe karṇe cāpi sasaubale eteṣv aiśvaryam ādhāya bhūtim icchasi bhārata 45 na caite tava paryāptā jñāne dharmārdhayos tathā vikrame cāpy aparyāptāḥ pāṇḍavān prati bhārata 46 na hīme sarvarājānaḥ paryāptāḥ sahitās tvayā kruddhasya bhīmasenasya prekṣituṃ mukham āhave 47 idaṃ saṃnihitaṃ tāta samagraṃ pārthivaṃ balam ayaṃ bhīṣmas tathā droṇaḥ karṇaś cāyaṃ tathā kṛpaḥ 48 bhūriśravāḥ saumadattir aśvatthāmā jayadrathaḥ aśaktāḥ sarva evaite pratiyoddhuṃ dhanaṃjayam 49 ajeyo hy arjunaḥ kruddhaḥ sarvair api surāsuraiḥ mānuṣair api gandharvair mā yuddhe ceta ādhithāḥ 50 dṛśyatāṃ vā pumān kaś cit samagre pārthive bale yo 'rjunaṃ samare prāpya svastimān āvrajed gṛhān 51 kiṃ te janakṣayeṇeha kṛtena bharatarṣabha yasmiñ jite jitaṃ te syāt pumān ekaḥ sa dṛśyatām 52 yaḥ sa devān sagandharvān sayakṣāsurapannagān ajayat khāṇḍava prasthe kas taṃ yudhyeta mānavaḥ 53 tathā virāṭanagare śrūyate mahad adbhutam ekasya ca bahūnāṃ ca paryāptaṃ tannidarśanam 54 tam ajeyam anādhṛṣyaṃ vijetuṃ jiṣṇum acyutam āśaṃsasīha samare vīram arjunam ūrjitam 55 maddvitīyaṃ punaḥ pārthaṃ kaḥ prārthayitum arhati yuddhe pratīpam āyāntam api sākṣāt puraṃdaraḥ 56 bāhubhyām uddhared bhūmiṃ dahet kruddha imāḥ prajāḥ pātayet tridivād devān yo 'rjunaṃ samare jayet 57 paśya putrāṃs tathā bhrātṝñ jñātīn saṃbandhinas tathā tvatkṛte na vinaśyeyur ete bharatasattama 58 astu śeṣaṃ kauravāṇāṃ mā parābhūd idaṃ kulam kulaghna iti nocyethā naṣṭakīrtir narādhipa 59 tvām eva sthāpayiṣyanti yauvarājye mahārathāḥ mahārājye ca pitaraṃ dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram 60 mā tāta śriyam āyāntīm avamaṃsthāḥ samudyatām ardhaṃ pradāya pārthebhyo mahatīṃ śriyam āpsyasi 61 pāṇḍavaiḥ saṃśamaṃ kṛtvā kṛtvā ca suhṛdāṃ vacaḥ saṃprīyamāṇo mitraiś ca ciraṃ bhadrāṇy avāpsyasi |