|
1
[व] परविश्याद गृहं तस्याश चरणाव अभिवाथ्य च आचख्यौ तत समासेन यथ्वृत्तं कुरुसंसथि 2 उक्तं बहुविधं वाक्यं गरहणीयं सहेतुकम ऋषिभिश च मया चैव न चासौ तथ्गृहीतवान 3 कालपक्वम इथं सर्वं थुर्यॊधन वशानुगम आपृच्छे भवतीं शीघ्रं परयास्ये पाण्डवान परति 4 किं वाच्याः पाण्डवेयास ते भवत्या वननान मया तथ बरूहि तवं महाप्राज्ञे शुश्रूषे वचनं तव 5 बरूयाः केशव राजानं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम भूयांस ते हीयते धर्मॊ मा पुत्रक वृदा कृदाः 6 शरॊत्रियस्येव ते राजन मन्थकस्याविपश्चितः अनुवाक हता बुथ्धिर धर्मम एवैकम ईक्षते 7 अङ्गावेक्षस्व धर्मं तवं यदा सृष्टः सवयम्भुवाम उरस्तः कषत्रियः सृष्टॊ बाहुवीर्यॊपजीविता करूराय कर्मणे नित्यं परजानां परिपालने 8 शृणु चात्रॊपमाम एकां या वृथ्धेभ्यः शरुता मया मुचुकुन्थस्य राजर्षेर अथथात पृदिवीम इमाम पुरा वैश्रवणः परीतॊ न चासौ तां गृहीतवान 9 बाहुवीर्यार्जितं राज्यम अश्नीयाम इति कामये ततॊ वैश्वरणः परीतॊ विस्मितः समपथ्यत 10 मुचुकुन्थस ततॊ राजा सॊ ऽनवशासथ वसुंधराम बाहुवीर्यार्जितां सम्यक कषत्रधर्मम अनुव्रतः 11 यं हि धर्मं चरन्तीह परजा राज्ञा सुरक्षिताः चतुर्दं तस्य धर्मस्य राजा भारत विन्थति 12 राजा चरति चेथ धर्मं थेवत्वायैव कल्पते स चेथ अधर्मं चरति नरकायैव गच्छति 13 थण्डनीतिः सवधर्मेण चातुर्वर्ण्यं नियच्छति परयुक्ता सवामिना सम्यग अधर्मेभ्यश च यच्छति 14 थण्डनीत्यां यथा राजा सम्यक कार्त्स्न्येन वर्तते तथा कृतयुगं नाम कालः शरेष्ठः परवर्तते 15 कालॊ वा कारणं राज्ञॊ राजा वा कालकारणम इति ते संशयॊ मा भूथ राजा कालस्य कारणम 16 राजा कृतयुगस्रष्टा तरेताया थवापरस्य च युगस्य च चतुर्दस्य राजा भवति कारणम 17 कृतस्य कारणाथ राजा सवर्गम अत्यन्तम अश्नुते तरेतायाः कारणाथ राजा सवर्गं नात्यन्तम अश्नुते परवर्तनाथ थवापरस्य यदाभागम उपाश्नुते 18 ततॊ वसति थुष्कर्मा नरके शाश्वतीः समाः राजथॊषेण हि जगत सपृश्यते जगतः स च 19 राजधर्मान अवेक्षस्व पितृपैतामहॊचितान नैतथ राजर्षिवृत्तं हि यत्र तवं सदातुम इच्छसि 20 न हि वैक्लव्य संसृष्ट आनृशंस्ये वयवस्दितः परजापालनसंभूतं किं चित पराप फलं नृपः 21 न हय एताम आशिषं पाण्डुर न चाहं न पितामहः परयुक्तवन्तः पूर्वं ते यया चरसि मेधया 22 यज्ञॊ थानं तपः शौर्यं परजा संतानम एव च माहात्म्यं बलभॊजश च नित्यम आशंसितं मया 23 नित्यं सवाहा सवधा नित्यं थथुर मानुषथेवताः थीर्घम आयुर धनं पुत्रान सम्यग आराधिताः शुभाः 24 पुत्रेष्व आशासते नित्यं पितरॊ थैवतानि च थानम अध्ययनं यज्ञं परजानां परिपालनम 25 एतथ धर्मम अधर्मं वा जन्मनैवाभ्यजायदाः ते सद वैथ्याः कुले जाता अवृत्त्या तात पीडिताः 26 यत तु थानपतिं शूरं कषुधिताः पृदिवीचराः पराप्य तृप्ताः परतिष्ठन्ते धर्मः कॊ ऽभयधिकस ततः 27 थानेनान्यं बलेनान्यं तहा सूनृतयापरम सर्वतः परतिगृह्णीयाथ राज्यं पराप्येह धार्मिकः 28 बराह्मणः परचरेथ भैक्षं कषत्रियः परिपालयेत वैश्यॊ धनार्जनं कुर्याच छूथ्रः परिचरेच च तान 29 भैक्षं विप्रतिषिथ्धं ते कृषिर नैवॊपपथ्यते कषत्रियॊ ऽसि कषतास तराता बाहुवीर्यॊपजीविता 30 पित्र्यम अंशं महाबाहॊ निमग्नं पुनर उथ्धर साम्ना थानेन भेथेन थण्डेनाद नयेन च 31 इतॊ थुःखतरं किं नु यथ अहं हीनबान्धवा परपिण्डम उथीक्षामि तवां सूत्वामित्रनन्थन 32 युध्यस्व राजधर्मेण मा निमज्जीः पितामहान मा गमः कषीणपुण्यस तवं सानुगः पापिकां गतिम |
1
[v] praviśyātha gṛhaṃ tasyāś caraṇāv abhivādya ca ācakhyau tat samāsena yadvṛttaṃ kurusaṃsadi 2 uktaṃ bahuvidhaṃ vākyaṃ grahaṇīyaṃ sahetukam ṛṣibhiś ca mayā caiva na cāsau tadgṛhītavān 3 kālapakvam idaṃ sarvaṃ duryodhana vaśānugam āpṛcche bhavatīṃ śīghraṃ prayāsye pāṇḍavān prati 4 kiṃ vācyāḥ pāṇḍaveyās te bhavatyā vananān mayā tad brūhi tvaṃ mahāprājñe śuśrūṣe vacanaṃ tava 5 brūyāḥ keśava rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram bhūyāṃs te hīyate dharmo mā putraka vṛthā kṛthāḥ 6 śrotriyasyeva te rājan mandakasyāvipaścitaḥ anuvāka hatā buddhir dharmam evaikam īkṣate 7 aṅgāvekṣasva dharmaṃ tvaṃ yathā sṛṣṭaḥ svayambhuvām urastaḥ kṣatriyaḥ sṛṣṭo bāhuvīryopajīvitā krūrāya karmaṇe nityaṃ prajānāṃ paripālane 8 śṛṇu cātropamām ekāṃ yā vṛddhebhyaḥ śrutā mayā mucukundasya rājarṣer adadāt pṛthivīm imām purā vaiśravaṇaḥ prīto na cāsau tāṃ gṛhītavān 9 bāhuvīryārjitaṃ rājyam aśnīyām iti kāmaye tato vaiśvaraṇaḥ prīto vismitaḥ samapadyata 10 mucukundas tato rājā so 'nvaśāsad vasuṃdharām bāhuvīryārjitāṃ samyak kṣatradharmam anuvrataḥ 11 yaṃ hi dharmaṃ carantīha prajā rājñā surakṣitāḥ caturthaṃ tasya dharmasya rājā bhārata vindati 12 rājā carati ced dharmaṃ devatvāyaiva kalpate sa ced adharmaṃ carati narakāyaiva gacchati 13 daṇḍanītiḥ svadharmeṇa cāturvarṇyaṃ niyacchati prayuktā svāminā samyag adharmebhyaś ca yacchati 14 daṇḍanītyāṃ yadā rājā samyak kārtsnyena vartate tadā kṛtayugaṃ nāma kālaḥ śreṣṭhaḥ pravartate 15 kālo vā kāraṇaṃ rājño rājā vā kālakāraṇam iti te saṃśayo mā bhūd rājā kālasya kāraṇam 16 rājā kṛtayugasraṣṭā tretāyā dvāparasya ca yugasya ca caturthasya rājā bhavati kāraṇam 17 kṛtasya kāraṇād rājā svargam atyantam aśnute tretāyāḥ kāraṇād rājā svargaṃ nātyantam aśnute pravartanād dvāparasya yathābhāgam upāśnute 18 tato vasati duṣkarmā narake śāśvatīḥ samāḥ rājadoṣeṇa hi jagat spṛśyate jagataḥ sa ca 19 rājadharmān avekṣasva pitṛpaitāmahocitān naitad rājarṣivṛttaṃ hi yatra tvaṃ sthātum icchasi 20 na hi vaiklavya saṃsṛṣṭa ānṛśaṃsye vyavasthitaḥ prajāpālanasaṃbhūtaṃ kiṃ cit prāpa phalaṃ nṛpaḥ 21 na hy etām āśiṣaṃ pāṇḍur na cāhaṃ na pitāmahaḥ prayuktavantaḥ pūrvaṃ te yayā carasi medhayā 22 yajño dānaṃ tapaḥ śauryaṃ prajā saṃtānam eva ca māhātmyaṃ balabhojaś ca nityam āśaṃsitaṃ mayā 23 nityaṃ svāhā svadhā nityaṃ dadur mānuṣadevatāḥ dīrgham āyur dhanaṃ putrān samyag ārādhitāḥ śubhāḥ 24 putreṣv āśāsate nityaṃ pitaro daivatāni ca dānam adhyayanaṃ yajñaṃ prajānāṃ paripālanam 25 etad dharmam adharmaṃ vā janmanaivābhyajāyathāḥ te stha vaidyāḥ kule jātā avṛttyā tāta pīḍitāḥ 26 yat tu dānapatiṃ śūraṃ kṣudhitāḥ pṛthivīcarāḥ prāpya tṛptāḥ pratiṣṭhante dharmaḥ ko 'bhyadhikas tataḥ 27 dānenānyaṃ balenānyaṃ tahā sūnṛtayāparam sarvataḥ pratigṛhṇīyād rājyaṃ prāpyeha dhārmikaḥ 28 brāhmaṇaḥ pracared bhaikṣaṃ kṣatriyaḥ paripālayet vaiśyo dhanārjanaṃ kuryāc chūdraḥ paricarec ca tān 29 bhaikṣaṃ vipratiṣiddhaṃ te kṛṣir naivopapadyate kṣatriyo 'si kṣatās trātā bāhuvīryopajīvitā 30 pitryam aṃśaṃ mahābāho nimagnaṃ punar uddhara sāmnā dānena bhedena daṇḍenātha nayena ca 31 ito duḥkhataraṃ kiṃ nu yad ahaṃ hīnabāndhavā parapiṇḍam udīkṣāmi tvāṃ sūtvāmitranandana 32 yudhyasva rājadharmeṇa mā nimajjīḥ pitāmahān mā gamaḥ kṣīṇapuṇyas tvaṃ sānugaḥ pāpikāṃ gatim |