|
1
[वासु] भीष्मेणॊक्ते ततॊ थरॊणॊ थुर्यॊधनम अभाषत मध्ये नृपाणां भथ्रं ते वचनं वचनक्षमः 2 पातीपः शंतनुस तात कुरस्यार्दे यदॊत्दितः तदा थेवव्रतॊ भीष्मः कुलस्यार्दे सदितॊ ऽभवत 3 ततः पाण्डुर नरपतिः सत्यसंधॊ जितेन्थ्रियः राजा कुरूणां धर्मात्मा सुव्रतः सुसमाहितः 4 जयेष्ठाय राज्यम अथथाथ धृतराष्ट्राय धीमते यवीयसस तदा कषत्तुः कुरुवंशविवर्धनः 5 ततः सिंहासने राजन सदापयित्वैनम अच्युतम वनं जगाम कौरव्यॊ भार्याभ्यां सहितॊ ऽनघ 6 नीचैः सदित्वा तु विथुर उपास्ते सम विनीतवत परेष्यवत पुरुषव्याघ्रॊ वालव्यजनम उत्क्षिपन 7 ततः सर्वाः परजास तात धृतराष्ट्रं जनेश्वरम अन्वपथ्यन्त विधिवथ यदा पाण्डुं नराधिपम 8 विसृज्य धृतराष्ट्राय राज्यं स विथुराय च चचार पृदिवीं पाण्डुः सर्वां परपुरंजयः 9 कॊशसंजनने थाने भृत्यानां चान्ववेक्षणे भरणे चैव सर्वस्य विथुरः सत्यसंगरः 10 संधिविघ्रह संयुक्तॊ राज्ञः संवाहन करियाः अवैक्षत महातेजा भीष्मः परपुरंजयः 11 सिंहासनस्दॊ नृपतिर धृतराष्ट्रॊ महाबलः अन्वास्यमानः सततं विथुरेण महात्मना 12 कदं तस्य कुले जातः कुलभेथं वयवस्यसि संभूय भरातृभिः सार्धं भुङ्क्ष्व भॊगाञ जनाधिप 13 बरवीम्य अहं न कार्पण्यान नार्दहेतॊः कदं चन भीष्मेण थत्तम अश्नामि न तवया राजसत्तम 14 नाहं तवत्तॊ ऽभिकाङ्क्षिष्ये वृत्त्युपायं जनाधिप यतॊ भीष्मस ततॊ थरॊणॊ यथ भीष्मस तव आह तत कुरु 15 थीयतां पाण्डुपुत्रेभ्यॊ राज्यार्धम अरिकर्शन समम आचार्यकं तात तव तेषां च मे सथा 16 अश्वदामा यदा मह्यं तदा शवेतहयॊ मम बहुना किं परलापेन यतॊ धर्मस ततॊ जयः 17 एवम उक्ते महाराज थरॊणेनामिततेजसा वयाजहार ततॊ वाक्यं विथुरः सत्यसंगरः पितुर वथनम अन्वीक्ष्य परिवृत्य च धर्मवित 18 थेवव्रत निबॊधेथं वचनं मम भाषतः परनष्टः कौरवॊ वंशस तवयायं पुनर उथ्धृतः 19 तन मे विलपमानस्य वचनं समुपेक्षसे कॊ ऽयं थुर्यॊधनॊ नाम कुले ऽसमिन कुलपांसनः 20 यस्य लॊभाभिभूतस्य मतिं समनुवर्तसे अनार्यस्याकृतज्ञस्य लॊभॊपहतचेतसः अतिक्रामति यः शास्त्रं पितुर धर्मार्दथर्शिनः 21 एते नश्यन्ति कुरवॊ थुर्यॊधनकृतेन वै यदा ते न परणश्येयुर महाराज तदा कुरु 22 मां चैव धृतराष्ट्रं च पूर्वम एव महाथ्युते चित्रकार इवालेख्यं कृत्वा मा सम विनाशय परजापतिः परजाः सृष्ट्वा यदा संहरते तदा 23 नॊपेक्षस्व महाबाहॊ पश्यमानः कुलक्षयम अद ते ऽथय मतिर नष्टा विनाशे परत्युपस्दिते वनं गच्छ मया सार्धं धृतराष्ट्रेण चैव ह 24 बथ्ध्वा वा निकृतिप्रज्ञं धार्तराष्ट्रं सुथुर्मतिम साध्व इथं राज्यम अथ्यास्तु पाण्डवैर अभिरक्षितम 25 परसीथ राजशार्थूल विनाशॊ थृश्यते महान पाण्डवानां कुरूणां च राज्ञां चामिततेजसाम 26 विररामैवम उक्त्वा तु विथुरॊ थीनमानसः परध्यायमानः स तथा निःश्वसंश च पुनः पुनः 27 ततॊ ऽद राज्ञः सुबलस्य पुत्री; धर्मार्दयुक्तं कुलनाश भीता थुर्यॊधनं पापमतिं नृशंसं; राज्ञां समक्षं सुतम आह कॊपात 28 ये पार्दिवा राजसभां परविष्टा; बरह्मर्षयॊ ये च सभासथॊ ऽनये शृण्वन्तु वक्ष्यामि तवापराधं; पापस्य सामात्यपरिच्छथस्य 29 राज्यं कुरूणाम अनुपूर्व भॊग्यं; करमागतॊ नः कुलधर्म एषः तवं पापबुथ्धे ऽतिनृशंस कर्मन; राज्यं कुरूणाम अनयाथ विहंसि 30 राज्ये सदितॊ धृतराष्ट्रॊ मनीषी; तस्यानुगॊ विथुरॊ थीर्घथर्शी एताव अतिक्रम्य कदं नृपत्वं; थुर्यॊधन परार्दयसे ऽथय मॊहात 31 राजा च कषत्ता च महानुभावौ; भीष्मे सदिते परवन्तौ भवेताम अयं तु धर्मज्ञतया महात्मा; न राज्यकामॊ नृपरॊ नथीजः 32 राज्यं तु पाण्डॊर इथम अप्रधृष्यं; तस्याथ्य पुत्राः परभवन्ति नान्ये राज्यं तथ एतन निखिलं पाण्डवानां; पैतामहं पुत्रपौत्रानुगामि 33 यथ वै बरूते कुरुमुख्यॊ महात्मा; थेवव्रतः सत्यसंधॊ मनीषी सर्वं तथ अस्माभिर अहत्य धर्मं; गराह्यं सवधर्मं परिपालयथ्भिः 34 अनुज्ञया चाद महाव्रतस्य; बरूयान नृपॊ यथ विथुरस तदैव कार्यं भवेत तत सुहृथ्भिर नियुज्य; धर्मं पुरस्कृत्य सुथीर्घ कालम 35 नयायागतं राज्यम इथं कुरूणां; युधिष्ठिरः शास्तु वै धर्मपुत्रः परचॊथितॊ धृतराष्ट्रेण राज्ञा; पुरस्कृतः शांतनवेन चैव |
1
[vāsu] bhīṣmeṇokte tato droṇo duryodhanam abhāṣata madhye nṛpāṇāṃ bhadraṃ te vacanaṃ vacanakṣamaḥ 2 pātīpaḥ śaṃtanus tāta kurasyārthe yathotthitaḥ tathā devavrato bhīṣmaḥ kulasyārthe sthito 'bhavat 3 tataḥ pāṇḍur narapatiḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ rājā kurūṇāṃ dharmātmā suvrataḥ susamāhitaḥ 4 jyeṣṭhāya rājyam adadād dhṛtarāṣṭrāya dhīmate yavīyasas tathā kṣattuḥ kuruvaṃśavivardhanaḥ 5 tataḥ siṃhāsane rājan sthāpayitvainam acyutam vanaṃ jagāma kauravyo bhāryābhyāṃ sahito 'nagha 6 nīcaiḥ sthitvā tu vidura upāste sma vinītavat preṣyavat puruṣavyāghro vālavyajanam utkṣipan 7 tataḥ sarvāḥ prajās tāta dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram anvapadyanta vidhivad yathā pāṇḍuṃ narādhipam 8 visṛjya dhṛtarāṣṭrāya rājyaṃ sa vidurāya ca cacāra pṛthivīṃ pāṇḍuḥ sarvāṃ parapuraṃjayaḥ 9 kośasaṃjanane dāne bhṛtyānāṃ cānvavekṣaṇe bharaṇe caiva sarvasya viduraḥ satyasaṃgaraḥ 10 saṃdhivighraha saṃyukto rājñaḥ saṃvāhana kriyāḥ avaikṣata mahātejā bhīṣmaḥ parapuraṃjayaḥ 11 siṃhāsanastho nṛpatir dhṛtarāṣṭro mahābalaḥ anvāsyamānaḥ satataṃ vidureṇa mahātmanā 12 kathaṃ tasya kule jātaḥ kulabhedaṃ vyavasyasi saṃbhūya bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ bhuṅkṣva bhogāñ janādhipa 13 bravīmy ahaṃ na kārpaṇyān nārthahetoḥ kathaṃ cana bhīṣmeṇa dattam aśnāmi na tvayā rājasattama 14 nāhaṃ tvatto 'bhikāṅkṣiṣye vṛttyupāyaṃ janādhipa yato bhīṣmas tato droṇo yad bhīṣmas tv āha tat kuru 15 dīyatāṃ pāṇḍuputrebhyo rājyārdham arikarśana samam ācāryakaṃ tāta tava teṣāṃ ca me sadā 16 aśvathāmā yathā mahyaṃ tathā śvetahayo mama bahunā kiṃ pralāpena yato dharmas tato jayaḥ 17 evam ukte mahārāja droṇenāmitatejasā vyājahāra tato vākyaṃ viduraḥ satyasaṃgaraḥ pitur vadanam anvīkṣya parivṛtya ca dharmavit 18 devavrata nibodhedaṃ vacanaṃ mama bhāṣataḥ pranaṣṭaḥ kauravo vaṃśas tvayāyaṃ punar uddhṛtaḥ 19 tan me vilapamānasya vacanaṃ samupekṣase ko 'yaṃ duryodhano nāma kule 'smin kulapāṃsanaḥ 20 yasya lobhābhibhūtasya matiṃ samanuvartase anāryasyākṛtajñasya lobhopahatacetasaḥ atikrāmati yaḥ śāstraṃ pitur dharmārthadarśinaḥ 21 ete naśyanti kuravo duryodhanakṛtena vai yathā te na praṇaśyeyur mahārāja tathā kuru 22 māṃ caiva dhṛtarāṣṭraṃ ca pūrvam eva mahādyute citrakāra ivālekhyaṃ kṛtvā mā sma vināśaya prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā yathā saṃharate tathā 23 nopekṣasva mahābāho paśyamānaḥ kulakṣayam atha te 'dya matir naṣṭā vināśe pratyupasthite vanaṃ gaccha mayā sārdhaṃ dhṛtarāṣṭreṇa caiva ha 24 baddhvā vā nikṛtiprajñaṃ dhārtarāṣṭraṃ sudurmatim sādhv idaṃ rājyam adyāstu pāṇḍavair abhirakṣitam 25 prasīda rājaśārdūla vināśo dṛśyate mahān pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca rājñāṃ cāmitatejasām 26 virarāmaivam uktvā tu viduro dīnamānasaḥ pradhyāyamānaḥ sa tadā niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ 27 tato 'tha rājñaḥ subalasya putrī; dharmārthayuktaṃ kulanāśa bhītā duryodhanaṃ pāpamatiṃ nṛśaṃsaṃ; rājñāṃ samakṣaṃ sutam āha kopāt 28 ye pārthivā rājasabhāṃ praviṣṭā; brahmarṣayo ye ca sabhāsado 'nye śṛṇvantu vakṣyāmi tavāparādhaṃ; pāpasya sāmātyaparicchadasya 29 rājyaṃ kurūṇām anupūrva bhogyaṃ; kramāgato naḥ kuladharma eṣaḥ tvaṃ pāpabuddhe 'tinṛśaṃsa karman; rājyaṃ kurūṇām anayād vihaṃsi 30 rājye sthito dhṛtarāṣṭro manīṣī; tasyānugo viduro dīrghadarśī etāv atikramya kathaṃ nṛpatvaṃ; duryodhana prārthayase 'dya mohāt 31 rājā ca kṣattā ca mahānubhāvau; bhīṣme sthite paravantau bhavetām ayaṃ tu dharmajñatayā mahātmā; na rājyakāmo nṛparo nadījaḥ 32 rājyaṃ tu pāṇḍor idam apradhṛṣyaṃ; tasyādya putrāḥ prabhavanti nānye rājyaṃ tad etan nikhilaṃ pāṇḍavānāṃ; paitāmahaṃ putrapautrānugāmi 33 yad vai brūte kurumukhyo mahātmā; devavrataḥ satyasaṃdho manīṣī sarvaṃ tad asmābhir ahatya dharmaṃ; grāhyaṃ svadharmaṃ paripālayadbhiḥ 34 anujñayā cātha mahāvratasya; brūyān nṛpo yad viduras tathaiva kāryaṃ bhavet tat suhṛdbhir niyujya; dharmaṃ puraskṛtya sudīrgha kālam 35 nyāyāgataṃ rājyam idaṃ kurūṇāṃ; yudhiṣṭhiraḥ śāstu vai dharmaputraḥ pracodito dhṛtarāṣṭreṇa rājñā; puraskṛtaḥ śāṃtanavena caiva |