Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 5 Index  Previous  Next 

Book 5 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 5
Chapter 145

  1 [व]
      आगम्य हास्तिनपुराथ उपप्लव्यम अरिंथमः
      पाण्डवानां यदावृत्तं केशवः सर्वम उक्तवान
  2 संभाष्य सुचिरं कालं मन्त्रयित्वा पुनः पुनः
      सवम एवावसदं शौरिर विश्रामार्दं जगाम ह
  3 विसृज्य सर्वान नृपतीन विराट परमुखांस तथा
      पाण्डवा भरातरः पञ्च भानाव अस्तं गते सति
  4 संध्याम उपास्य धयायन्तस तम एव गतमानसाः
      आनाय्य कृष्णं थाशार्हं पुनर मन्त्रम अमन्त्रयन
  5 तवया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः
      किम उक्तः पुण्डरीकाक्ष तन नः शंसितुम अर्हसि
  6 मया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः
      तद्यं पद्यं हितं चॊक्तॊ न च गृह्णाति थुर्मतिः
  7 तस्मिन्न उत्पदम आपन्ने कुरुवृथ्धः पितामहः
      किम उक्तवान हृषीकेश थुर्यॊधनम अमर्षणम
      आचार्यॊ वा महाबाहॊ भारथ्वाजः किम अब्रवीत
  8 पिता यवीयान अस्माकं कषत्ता धर्मभृतां वरः
      पुत्रशॊकाभिसंतप्तः किम आह धृतराष्ट्रजम
  9 किं च सर्वे नृपतयः सभायां ये समासते
      उक्तवन्तॊ यदातत्त्वं तथ बरूहि तवं जनार्थन
  10 उक्तवान हि भवान सर्वं वचनं कुरुमुख्ययॊः
     कामलॊभाभिभूतस्य मन्थस्य पराज्ञमानिनः
 11 अप्रियं हृथये मह्यं तन न तिष्ठति केशव
     तेषां वाक्यानि गॊविन्थ शरॊतुम इच्छाम्य अहं विभॊ
 12 यदा च नाभिपथ्येत कालस तात तदा कुरु
     भवान हि नॊ गतिः कृष्ण भवान नादॊ भवान गुरुः
 13 शृणु राजन यदा वाक्यम उक्तॊ राजा सुयॊधनः
     मध्ये कुरूणां राजेन्थ्र सभायां तन निबॊध मे
 14 मया वै शराविते वाक्ये जहास धृतराष्ट्रजः
     अद भीष्मः सुसंक्रुथ्ध इथं वचनम अब्रवीत
 15 थुर्यॊधन निबॊधेथं कुलार्दे यथ बरवीमि ते
     तच छरुत्वा राजशार्थूल सवकुलस्य हितं कुरु
 16 मम तात पिता राजञ शंतनुर लॊकविश्रुतः
     तस्याहम एक एवासं पुत्रः पुत्रवतां वरः
 17 तस्य बुथ्धिः समुत्पन्ना थवितीयः सयात कदं सुतः
     एकपुत्रम अपुत्रं वै परवथन्ति मनीषिणः
 18 न चॊच्छेथं कुलं यायाथ विस्तीर्येत कदं यशः
     तस्याहम ईप्सितं बुथ्ध्वा कालीं मातरम आवहम
 19 परतिज्ञां कुष्करां कृत्वा पितुर अर्दे कुलस्य च
     अराजा चॊर्ध्वरेताश च यदा सुविथितं तव
     परतीतॊ निवसाम्य एष परतिज्ञाम अनुपालयन
 20 तस्यां जज्ञे महाबाहुः शरीमान कुरुकुलॊथ्वहः
     विचित्रवीर्यॊ धर्मात्मा कनीयान मम पार्दिवः
 21 सवर्याते ऽहं पितरि तं सवराज्ये संन्यवेशयम
     विचित्रवीर्यं राजानं भृत्यॊ भूत्वा हय अधश चरः
 22 तस्याहं सथृशान थारान राजेन्थ्र समुथावहम
     जित्वा पार्दिव संघातम अपि ते बहुशः शरुतम
 23 ततॊ रामेण समरे थवन्थ्वयुथ्धम उपागमम
     स हि राम भयाथ एभिर नागरैर विप्रवासितः
     थारेष्व अतिप्रसक्तश च यक्ष्माणं समपथ्यत
 24 यथा तव अराजके राष्ट्रे न ववर्ष सुरेश्वरः
     तथाभ्यधावन माम एव परजाः कषुथ्भयपीडिताः
 25 उपक्षीणाः परजाः सर्वा राजा भव भवाय नः
     ईतयॊ नुथ भथ्रं ते शंतनॊः कुलवर्धन
 26 पीड्यन्ते ते परजाः सर्वा वयाधिभिर भृशथारुणैः
     अल्पावशिष्टा गाङ्गेय ताः परित्रातुम अर्हसि
 27 वयाधीन परणुथ्य वीर तवं परजा धर्मेण पालय
     तवयि जीवति मा राष्ट्रं विनाशम उपगच्छतु
 28 परजानां करॊशतीनां वै नैवाक्षुभ्यत मे मनः
     परतिज्ञां रक्षमाणस्य सथ्वृत्तं समरतस तदा
 29 ततः पौरा महाराज माता काली च मे शुभा
     भृत्याः पुरॊहिताचार्या बराह्मणाश च बहुश्रुताः
     माम ऊचुर भृशसंतप्ता भव राजेति संततम
 30 परतीप रक्षितं राष्ट्रं तवां पराप्य विनशिष्यति
     स तवम अस्मथ्धितार्दं वै राजा भव महामते
 31 इत्य उक्तः पराञ्जलिर भूत्वा थुःखितॊ भृशम आतुरः
     तेभ्यॊ नयवेथयं पुत्र परतिज्ञां पितृगौरवात
     ऊर्ध्वरेता हय अराजा च कुलस्यार्दे पुनः पुनः
 32 ततॊ ऽहं पराञ्जलिर भूत्वा मातरं संप्रसाथयम
     नाम्ब शंतनुना जातः कौरवं वंशम उथ्वहन
     परतिज्ञां वितदां कुर्याम इति राजन पुनः पुनः
 33 विशेषतस तवथर्दं च धुरि मा मां नियॊजय
     अहं परेष्यश च थासश च तवाम्ब सुत वत्सले
 34 एवं ताम अनुनीयाहं मातरं जनम एव च
     अयाचं भरातृथारेषु तथा वयासं महामुनिम
 35 सह मात्रा महाराज परसाथ्य तम ऋषिं तथा
     अपत्यार्दम अयाचं वै परसाथं कृतवांश च सः
     तरीन सपुत्रान अजनयत तथा भरतसत्तम
 36 अन्धः करण हीनेति न वै राजा पिता तव
     राजा तु पाण्डुर अभवन महात्मा लॊकविश्रुतः
 37 स राजा तस्य ते पुत्राः पितुर थायाथ्य हारिणः
     मा तात कलहं कार्षी राज्यस्यार्धं परथीयताम
 38 मयि जीवति राज्यं कः संप्रशासेत पुमान इह
     मावमंस्दा वचॊ मह्यं शमम इच्छामि वः सथा
 39 न विशेषॊ ऽसति मे पुत्र तवयि तेषु च पार्दिव
     मतम एतत पितुस तुभ्यं गान्धार्याविथुरस्य च
 40 शरॊतव्यं यथि वृथ्धानां मातिशङ्कीर वचॊ मम
     नाशयिष्यसि मा सर्वम आत्मानं पृदिवीं तदा
  1 [v]
      āgamya hāstinapurād upaplavyam ariṃdamaḥ
      pāṇḍavānāṃ yathāvṛttaṃ keśavaḥ sarvam uktavān
  2 saṃbhāṣya suciraṃ kālaṃ mantrayitvā punaḥ punaḥ
      svam evāvasathaṃ śaurir viśrāmārthaṃ jagāma ha
  3 visṛjya sarvān nṛpatīn virāṭa pramukhāṃs tadā
      pāṇḍavā bhrātaraḥ pañca bhānāv astaṃ gate sati
  4 saṃdhyām upāsya dhyāyantas tam eva gatamānasāḥ
      ānāyya kṛṣṇaṃ dāśārhaṃ punar mantram amantrayan
  5 tvayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
      kim uktaḥ puṇḍarīkākṣa tan naḥ śaṃsitum arhasi
  6 mayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
      tathyaṃ pathyaṃ hitaṃ cokto na ca gṛhṇāti durmatiḥ
  7 tasminn utpatham āpanne kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ
      kim uktavān hṛṣīkeśa duryodhanam amarṣaṇam
      ācāryo vā mahābāho bhāradvājaḥ kim abravīt
  8 pitā yavīyān asmākaṃ kṣattā dharmabhṛtāṃ varaḥ
      putraśokābhisaṃtaptaḥ kim āha dhṛtarāṣṭrajam
  9 kiṃ ca sarve nṛpatayaḥ sabhāyāṃ ye samāsate
      uktavanto yathātattvaṃ tad brūhi tvaṃ janārdana
  10 uktavān hi bhavān sarvaṃ vacanaṃ kurumukhyayoḥ
     kāmalobhābhibhūtasya mandasya prājñamāninaḥ
 11 apriyaṃ hṛdaye mahyaṃ tan na tiṣṭhati keśava
     teṣāṃ vākyāni govinda śrotum icchāmy ahaṃ vibho
 12 yathā ca nābhipadyeta kālas tāta tathā kuru
     bhavān hi no gatiḥ kṛṣṇa bhavān nātho bhavān guruḥ
 13 śṛṇu rājan yathā vākyam ukto rājā suyodhanaḥ
     madhye kurūṇāṃ rājendra sabhāyāṃ tan nibodha me
 14 mayā vai śrāvite vākye jahāsa dhṛtarāṣṭrajaḥ
     atha bhīṣmaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt
 15 duryodhana nibodhedaṃ kulārthe yad bravīmi te
     tac chrutvā rājaśārdūla svakulasya hitaṃ kuru
 16 mama tāta pitā rājañ śaṃtanur lokaviśrutaḥ
     tasyāham eka evāsaṃ putraḥ putravatāṃ varaḥ
 17 tasya buddhiḥ samutpannā dvitīyaḥ syāt kathaṃ sutaḥ
     ekaputram aputraṃ vai pravadanti manīṣiṇaḥ
 18 na cocchedaṃ kulaṃ yāyād vistīryeta kathaṃ yaśaḥ
     tasyāham īpsitaṃ buddhvā kālīṃ mātaram āvaham
 19 pratijñāṃ kuṣkarāṃ kṛtvā pitur arthe kulasya ca
     arājā cordhvaretāś ca yathā suviditaṃ tava
     pratīto nivasāmy eṣa pratijñām anupālayan
 20 tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ śrīmān kurukulodvahaḥ
     vicitravīryo dharmātmā kanīyān mama pārthivaḥ
 21 svaryāte 'haṃ pitari taṃ svarājye saṃnyaveśayam
     vicitravīryaṃ rājānaṃ bhṛtyo bhūtvā hy adhaś caraḥ
 22 tasyāhaṃ sadṛśān dārān rājendra samudāvaham
     jitvā pārthiva saṃghātam api te bahuśaḥ śrutam
 23 tato rāmeṇa samare dvandvayuddham upāgamam
     sa hi rāma bhayād ebhir nāgarair vipravāsitaḥ
     dāreṣv atiprasaktaś ca yakṣmāṇaṃ samapadyata
 24 yadā tv arājake rāṣṭre na vavarṣa sureśvaraḥ
     tadābhyadhāvan mām eva prajāḥ kṣudbhayapīḍitāḥ
 25 upakṣīṇāḥ prajāḥ sarvā rājā bhava bhavāya naḥ
     ītayo nuda bhadraṃ te śaṃtanoḥ kulavardhana
 26 pīḍyante te prajāḥ sarvā vyādhibhir bhṛśadāruṇaiḥ
     alpāvaśiṣṭā gāṅgeya tāḥ paritrātum arhasi
 27 vyādhīn praṇudya vīra tvaṃ prajā dharmeṇa pālaya
     tvayi jīvati mā rāṣṭraṃ vināśam upagacchatu
 28 prajānāṃ krośatīnāṃ vai naivākṣubhyata me manaḥ
     pratijñāṃ rakṣamāṇasya sadvṛttaṃ smaratas tathā
 29 tataḥ paurā mahārāja mātā kālī ca me śubhā
     bhṛtyāḥ purohitācāryā brāhmaṇāś ca bahuśrutāḥ
     mām ūcur bhṛśasaṃtaptā bhava rājeti saṃtatam
 30 pratīpa rakṣitaṃ rāṣṭraṃ tvāṃ prāpya vinaśiṣyati
     sa tvam asmaddhitārthaṃ vai rājā bhava mahāmate
 31 ity uktaḥ prāñjalir bhūtvā duḥkhito bhṛśam āturaḥ
     tebhyo nyavedayaṃ putra pratijñāṃ pitṛgauravāt
     ūrdhvaretā hy arājā ca kulasyārthe punaḥ punaḥ
 32 tato 'haṃ prāñjalir bhūtvā mātaraṃ saṃprasādayam
     nāmba śaṃtanunā jātaḥ kauravaṃ vaṃśam udvahan
     pratijñāṃ vitathāṃ kuryām iti rājan punaḥ punaḥ
 33 viśeṣatas tvadarthaṃ ca dhuri mā māṃ niyojaya
     ahaṃ preṣyaś ca dāsaś ca tavāmba suta vatsale
 34 evaṃ tām anunīyāhaṃ mātaraṃ janam eva ca
     ayācaṃ bhrātṛdāreṣu tadā vyāsaṃ mahāmunim
 35 saha mātrā mahārāja prasādya tam ṛṣiṃ tadā
     apatyārtham ayācaṃ vai prasādaṃ kṛtavāṃś ca saḥ
     trīn saputrān ajanayat tadā bharatasattama
 36 andhaḥ karaṇa hīneti na vai rājā pitā tava
     rājā tu pāṇḍur abhavan mahātmā lokaviśrutaḥ
 37 sa rājā tasya te putrāḥ pitur dāyādya hāriṇaḥ
     mā tāta kalahaṃ kārṣī rājyasyārdhaṃ pradīyatām
 38 mayi jīvati rājyaṃ kaḥ saṃpraśāset pumān iha
     māvamaṃsthā vaco mahyaṃ śamam icchāmi vaḥ sadā
 39 na viśeṣo 'sti me putra tvayi teṣu ca pārthiva
     matam etat pitus tubhyaṃ gāndhāryāvidurasya ca
 40 śrotavyaṃ yadi vṛddhānāṃ mātiśaṅkīr vaco mama
     nāśayiṣyasi mā sarvam ātmānaṃ pṛthivīṃ tathā


Next: Chapter 146