|
1
अकृतव्रण उवाच थुःखथ्वयम इथं भथ्रे कतरस्य चिकीर्षसि परतिकर्तव्यम अबले तत तवं वत्से बरवीहि मे 2 यथि सौभपतिर भथ्रे नियॊक्तव्यॊ मते तव नियॊक्ष्यति महात्मा तं रामस तवथ्धितकाम्यया 3 अदापगेयं भीष्मं तं रामेणेच्छसि धीमता रणे विनिर्जितं थरष्टुं कुर्यात तथ अपि भार्गवः 4 सृञ्जयस्य वचः शरुत्वा तव चैव शुचिस्मिते यथ अत्रानन्तरं कार्यं तथ अथ्यैव विचिन्त्यताम 5 अम्बॊवाच अपनीतास्मि भीष्मेण भगवन्न अविजानता न हि जानाति मे भीष्मॊ बरह्मञ शाल्वगतं मनः 6 एतथ विचार्य मनसा भवान एव विनिश्चयम विचिनॊतु यदान्यायं विधानं करियतां तदा 7 भीष्मे वा कुरुशार्थूले शाल्वराजे ऽद वा पुनः उभयॊर एव वा बरह्मन यथ युक्तं तत समाचर 8 निवेथितं मया हय एतथ थुःखमूलं यदातदम विधानं तत्र भगवन कर्तुम अर्हसि युक्तितः 9 अकृतव्रण उवाच उपपन्नम इथं भथ्रे यथ एवं वरवर्णिनि धर्मं परति वचॊ बरूयाः शृणु चेथं वचॊ मम 10 यथि तवाम आपगेयॊ वै न नयेथ गजसाह्वयम शाल्वस तवां शिरसा भीरु गृह्णीयाथ रामचॊथितः 11 तेन तवं निर्जिता भथ्रे यस्मान नीतासि भामिनि संशयः शाल्वराजस्य तेन तवयि सुमध्यमे 12 भीष्मः पुरुषमानी च जितकाशी तदैव च तस्मात परतिक्रिया युक्ता भीष्मे कारयितुं तवया 13 अम्बॊवाच ममाप्य एष महान बरह्मन हृथि कामॊ ऽभिवर्तते घातयेयं यथि रणे भीष्मम इत्य एव नित्यथा 14 भीष्मं वा शाल्वराजं वा यं वा थॊषेण गच्छसि परशाधि तं महाबाहॊ यत्कृते ऽहं सुथुःखिता 15 भीष्म उवाच एवं कदयताम एव तेषां स थिवसॊ गतः रात्रिश च भरतश्रेष्ठ सुखशीतॊष्णमारुता 16 ततॊ रामः पराथुरासीत परज्वलन्न इव तेजसा शिष्यैः परिवृतॊ राजञ जटाचीरधरॊ मुनिः 17 धनुष्पाणिर अथीनात्मा खड्गं बिभ्रत परश्वधी विरजा राजशार्थूल सॊ ऽभययात सृञ्जयं नृपम 18 ततस तं तापसा थृष्ट्वा स च राजा महातपाः तस्दुः पराञ्जलयः सर्वे सा च कन्या तपस्विनी 19 पूजयाम आसुर अव्यग्रा मधुपर्केण भार्गवम अर्चितश च यदायॊगं निषसाथ सहैव तैः 20 ततः पूर्वव्यतीतानि कदयेते सम ताव उभौ सृञ्जयश च स राजर्षिर जामथग्न्यश च भारत 21 ततः कदान्ते राजर्षिर भृगुश्रेष्ठं महाबलम उवाच मधुरं काले रामं वचनम अर्दवत 22 रामेयं मम थौहित्री काशिराजसुता परभॊ अस्याः शृणु यदातत्त्वं कार्यं कार्यविशारथ 23 परमं कद्यतां चेति तां रामः परत्यभाषत ततः साभ्यगमथ रामं जवलन्तम इव पावकम 24 सा चाभिवाथ्य चरणौ रामस्य शिरसा शुभा सपृष्ट्वा पथ्मथलाभाभ्यां पाणिभ्याम अग्रतः सदिता 25 रुरॊथ सा शॊकवती बाष्पव्याकुललॊचना परपेथे शरणं चैव शरण्यं भृगुनन्थनम 26 राम उवाच यदासि सृञ्जयस्यास्य तदा मम नृपात्मजे बरूहि यत ते मनॊथुःखं करिष्ये वचनं तव 27 अम्बॊवाच भगवञ शरणं तवाथ्य परपन्नास्मि महाव्रत शॊकपङ्कार्णवाथ घॊराथ उथ्धरस्व च मां विभॊ 28 भीष्म उवाच तस्याश च थृष्ट्वा रूपं च वयश चाभिनवं पुनः सौकुमार्यं परं चैव रामश चिन्तापरॊ ऽभवत 29 किम इयं वक्ष्यतीत्य एवं विमृशन भृगुसत्तमः इति थध्यौ चिरं रामः कृपयाभिपरिप्लुतः 30 कद्यताम इति सा भूयॊ रामेणॊक्ता शुचिस्मिता सर्वम एव यदातत्त्वं कदयाम आस भार्गवे 31 तच छरुत्वा जामथग्न्यस तु राजपुत्र्या वचस तथा उवाच तां वरारॊहां निश्चित्यार्दविनिश्चयम 32 परेषयिष्यामि भीष्माय कुरुश्रेष्ठाय भामिनि करिष्यति वचॊ धर्म्यं शरुत्वा मे स नराधिपः 33 न चेत करिष्यति वचॊ मयॊक्तं जाह्नवीसुतः धक्ष्याम्य एनं रणे भथ्रे सामात्यं शस्त्रतेजसा 34 अद वा ते मतिस तत्र राजपुत्रि निवर्तते तावच छाल्वपतिं वीरं यॊजयाम्य अत्र कर्मणि 35 अम्बॊवाच विसर्जितास्मि भीष्मेण शरुत्वैव भृगुनन्थन शाल्वराजगतं चेतॊ मम पूर्वं मनीषितम 36 सौभराजम उपेत्याहम अब्रुवं थुर्वचं वचः न च मां परत्यगृह्णात स चारित्रपरिशङ्कितः 37 एतत सर्वं विनिश्चित्य सवबुथ्ध्या भृगुनन्थन यथ अत्रौपयिकं कार्यं तच चिन्तयितुम अर्हसि 38 ममात्र वयसनस्यास्य भीष्मॊ मूलं महाव्रतः येनाहं वशम आनीता समुत्क्षिप्य बलात तथा 39 भीष्मं जहि महाबाहॊ यत्कृते थुःखम ईथृशम पराप्ताहं भृगुशार्थूल चराम्य अप्रियम उत्तमम 40 स हि लुब्धश च मानी च जितकाशी च भार्गव तस्मात परतिक्रिया कर्तुं युक्ता तस्मै तवयानघ 41 एष मे हरियमाणाया भारतेन तथा विभॊ अभवथ धृथि संकल्पॊ घातयेयं महाव्रतम 42 तस्मात कामं ममाथ्येमं राम संवर्तयानघ जहि भीष्मं महाबाहॊ यदा वृत्रं पुरंथरः |
1
akṛtavraṇa uvāca duḥkhadvayam idaṃ bhadre katarasya cikīrṣasi pratikartavyam abale tat tvaṃ vatse bravīhi me 2 yadi saubhapatir bhadre niyoktavyo mate tava niyokṣyati mahātmā taṃ rāmas tvaddhitakāmyayā 3 athāpageyaṃ bhīṣmaṃ taṃ rāmeṇecchasi dhīmatā raṇe vinirjitaṃ draṣṭuṃ kuryāt tad api bhārgavaḥ 4 sṛñjayasya vacaḥ śrutvā tava caiva śucismite yad atrānantaraṃ kāryaṃ tad adyaiva vicintyatām 5 ambovāca apanītāsmi bhīṣmeṇa bhagavann avijānatā na hi jānāti me bhīṣmo brahmañ śālvagataṃ manaḥ 6 etad vicārya manasā bhavān eva viniścayam vicinotu yathānyāyaṃ vidhānaṃ kriyatāṃ tathā 7 bhīṣme vā kuruśārdūle śālvarāje 'tha vā punaḥ ubhayor eva vā brahman yad yuktaṃ tat samācara 8 niveditaṃ mayā hy etad duḥkhamūlaṃ yathātatham vidhānaṃ tatra bhagavan kartum arhasi yuktitaḥ 9 akṛtavraṇa uvāca upapannam idaṃ bhadre yad evaṃ varavarṇini dharmaṃ prati vaco brūyāḥ śṛṇu cedaṃ vaco mama 10 yadi tvām āpageyo vai na nayed gajasāhvayam śālvas tvāṃ śirasā bhīru gṛhṇīyād rāmacoditaḥ 11 tena tvaṃ nirjitā bhadre yasmān nītāsi bhāmini saṃśayaḥ śālvarājasya tena tvayi sumadhyame 12 bhīṣmaḥ puruṣamānī ca jitakāśī tathaiva ca tasmāt pratikriyā yuktā bhīṣme kārayituṃ tvayā 13 ambovāca mamāpy eṣa mahān brahman hṛdi kāmo 'bhivartate ghātayeyaṃ yadi raṇe bhīṣmam ity eva nityadā 14 bhīṣmaṃ vā śālvarājaṃ vā yaṃ vā doṣeṇa gacchasi praśādhi taṃ mahābāho yatkṛte 'haṃ suduḥkhitā 15 bhīṣma uvāca evaṃ kathayatām eva teṣāṃ sa divaso gataḥ rātriś ca bharataśreṣṭha sukhaśītoṣṇamārutā 16 tato rāmaḥ prādurāsīt prajvalann iva tejasā śiṣyaiḥ parivṛto rājañ jaṭācīradharo muniḥ 17 dhanuṣpāṇir adīnātmā khaḍgaṃ bibhrat paraśvadhī virajā rājaśārdūla so 'bhyayāt sṛñjayaṃ nṛpam 18 tatas taṃ tāpasā dṛṣṭvā sa ca rājā mahātapāḥ tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve sā ca kanyā tapasvinī 19 pūjayām āsur avyagrā madhuparkeṇa bhārgavam arcitaś ca yathāyogaṃ niṣasāda sahaiva taiḥ 20 tataḥ pūrvavyatītāni kathayete sma tāv ubhau sṛñjayaś ca sa rājarṣir jāmadagnyaś ca bhārata 21 tataḥ kathānte rājarṣir bhṛguśreṣṭhaṃ mahābalam uvāca madhuraṃ kāle rāmaṃ vacanam arthavat 22 rāmeyaṃ mama dauhitrī kāśirājasutā prabho asyāḥ śṛṇu yathātattvaṃ kāryaṃ kāryaviśārada 23 paramaṃ kathyatāṃ ceti tāṃ rāmaḥ pratyabhāṣata tataḥ sābhyagamad rāmaṃ jvalantam iva pāvakam 24 sā cābhivādya caraṇau rāmasya śirasā śubhā spṛṣṭvā padmadalābhābhyāṃ pāṇibhyām agrataḥ sthitā 25 ruroda sā śokavatī bāṣpavyākulalocanā prapede śaraṇaṃ caiva śaraṇyaṃ bhṛgunandanam 26 rāma uvāca yathāsi sṛñjayasyāsya tathā mama nṛpātmaje brūhi yat te manoduḥkhaṃ kariṣye vacanaṃ tava 27 ambovāca bhagavañ śaraṇaṃ tvādya prapannāsmi mahāvrata śokapaṅkārṇavād ghorād uddharasva ca māṃ vibho 28 bhīṣma uvāca tasyāś ca dṛṣṭvā rūpaṃ ca vayaś cābhinavaṃ punaḥ saukumāryaṃ paraṃ caiva rāmaś cintāparo 'bhavat 29 kim iyaṃ vakṣyatīty evaṃ vimṛśan bhṛgusattamaḥ iti dadhyau ciraṃ rāmaḥ kṛpayābhipariplutaḥ 30 kathyatām iti sā bhūyo rāmeṇoktā śucismitā sarvam eva yathātattvaṃ kathayām āsa bhārgave 31 tac chrutvā jāmadagnyas tu rājaputryā vacas tadā uvāca tāṃ varārohāṃ niścityārthaviniścayam 32 preṣayiṣyāmi bhīṣmāya kuruśreṣṭhāya bhāmini kariṣyati vaco dharmyaṃ śrutvā me sa narādhipaḥ 33 na cet kariṣyati vaco mayoktaṃ jāhnavīsutaḥ dhakṣyāmy enaṃ raṇe bhadre sāmātyaṃ śastratejasā 34 atha vā te matis tatra rājaputri nivartate tāvac chālvapatiṃ vīraṃ yojayāmy atra karmaṇi 35 ambovāca visarjitāsmi bhīṣmeṇa śrutvaiva bhṛgunandana śālvarājagataṃ ceto mama pūrvaṃ manīṣitam 36 saubharājam upetyāham abruvaṃ durvacaṃ vacaḥ na ca māṃ pratyagṛhṇāt sa cāritrapariśaṅkitaḥ 37 etat sarvaṃ viniścitya svabuddhyā bhṛgunandana yad atraupayikaṃ kāryaṃ tac cintayitum arhasi 38 mamātra vyasanasyāsya bhīṣmo mūlaṃ mahāvrataḥ yenāhaṃ vaśam ānītā samutkṣipya balāt tadā 39 bhīṣmaṃ jahi mahābāho yatkṛte duḥkham īdṛśam prāptāhaṃ bhṛguśārdūla carāmy apriyam uttamam 40 sa hi lubdhaś ca mānī ca jitakāśī ca bhārgava tasmāt pratikriyā kartuṃ yuktā tasmai tvayānagha 41 eṣa me hriyamāṇāyā bhāratena tadā vibho abhavad dhṛdi saṃkalpo ghātayeyaṃ mahāvratam 42 tasmāt kāmaṃ mamādyemaṃ rāma saṃvartayānagha jahi bhīṣmaṃ mahābāho yathā vṛtraṃ puraṃdaraḥ |