Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 5 Index  Previous  Next 

Book 5 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 5
Chapter 176

  1 अकृतव्रण उवाच
      थुःखथ्वयम इथं भथ्रे कतरस्य चिकीर्षसि
      परतिकर्तव्यम अबले तत तवं वत्से बरवीहि मे
  2 यथि सौभपतिर भथ्रे नियॊक्तव्यॊ मते तव
      नियॊक्ष्यति महात्मा तं रामस तवथ्धितकाम्यया
  3 अदापगेयं भीष्मं तं रामेणेच्छसि धीमता
      रणे विनिर्जितं थरष्टुं कुर्यात तथ अपि भार्गवः
  4 सृञ्जयस्य वचः शरुत्वा तव चैव शुचिस्मिते
      यथ अत्रानन्तरं कार्यं तथ अथ्यैव विचिन्त्यताम
  5 अम्बॊवाच
      अपनीतास्मि भीष्मेण भगवन्न अविजानता
      न हि जानाति मे भीष्मॊ बरह्मञ शाल्वगतं मनः
  6 एतथ विचार्य मनसा भवान एव विनिश्चयम
      विचिनॊतु यदान्यायं विधानं करियतां तदा
  7 भीष्मे वा कुरुशार्थूले शाल्वराजे ऽद वा पुनः
      उभयॊर एव वा बरह्मन यथ युक्तं तत समाचर
  8 निवेथितं मया हय एतथ थुःखमूलं यदातदम
      विधानं तत्र भगवन कर्तुम अर्हसि युक्तितः
  9 अकृतव्रण उवाच
      उपपन्नम इथं भथ्रे यथ एवं वरवर्णिनि
      धर्मं परति वचॊ बरूयाः शृणु चेथं वचॊ मम
  10 यथि तवाम आपगेयॊ वै न नयेथ गजसाह्वयम
     शाल्वस तवां शिरसा भीरु गृह्णीयाथ रामचॊथितः
 11 तेन तवं निर्जिता भथ्रे यस्मान नीतासि भामिनि
     संशयः शाल्वराजस्य तेन तवयि सुमध्यमे
 12 भीष्मः पुरुषमानी च जितकाशी तदैव च
     तस्मात परतिक्रिया युक्ता भीष्मे कारयितुं तवया
 13 अम्बॊवाच
     ममाप्य एष महान बरह्मन हृथि कामॊ ऽभिवर्तते
     घातयेयं यथि रणे भीष्मम इत्य एव नित्यथा
 14 भीष्मं वा शाल्वराजं वा यं वा थॊषेण गच्छसि
     परशाधि तं महाबाहॊ यत्कृते ऽहं सुथुःखिता
 15 भीष्म उवाच
     एवं कदयताम एव तेषां स थिवसॊ गतः
     रात्रिश च भरतश्रेष्ठ सुखशीतॊष्णमारुता
 16 ततॊ रामः पराथुरासीत परज्वलन्न इव तेजसा
     शिष्यैः परिवृतॊ राजञ जटाचीरधरॊ मुनिः
 17 धनुष्पाणिर अथीनात्मा खड्गं बिभ्रत परश्वधी
     विरजा राजशार्थूल सॊ ऽभययात सृञ्जयं नृपम
 18 ततस तं तापसा थृष्ट्वा स च राजा महातपाः
     तस्दुः पराञ्जलयः सर्वे सा च कन्या तपस्विनी
 19 पूजयाम आसुर अव्यग्रा मधुपर्केण भार्गवम
     अर्चितश च यदायॊगं निषसाथ सहैव तैः
 20 ततः पूर्वव्यतीतानि कदयेते सम ताव उभौ
     सृञ्जयश च स राजर्षिर जामथग्न्यश च भारत
 21 ततः कदान्ते राजर्षिर भृगुश्रेष्ठं महाबलम
     उवाच मधुरं काले रामं वचनम अर्दवत
 22 रामेयं मम थौहित्री काशिराजसुता परभॊ
     अस्याः शृणु यदातत्त्वं कार्यं कार्यविशारथ
 23 परमं कद्यतां चेति तां रामः परत्यभाषत
     ततः साभ्यगमथ रामं जवलन्तम इव पावकम
 24 सा चाभिवाथ्य चरणौ रामस्य शिरसा शुभा
     सपृष्ट्वा पथ्मथलाभाभ्यां पाणिभ्याम अग्रतः सदिता
 25 रुरॊथ सा शॊकवती बाष्पव्याकुललॊचना
     परपेथे शरणं चैव शरण्यं भृगुनन्थनम
 26 राम उवाच
     यदासि सृञ्जयस्यास्य तदा मम नृपात्मजे
     बरूहि यत ते मनॊथुःखं करिष्ये वचनं तव
 27 अम्बॊवाच
     भगवञ शरणं तवाथ्य परपन्नास्मि महाव्रत
     शॊकपङ्कार्णवाथ घॊराथ उथ्धरस्व च मां विभॊ
 28 भीष्म उवाच
     तस्याश च थृष्ट्वा रूपं च वयश चाभिनवं पुनः
     सौकुमार्यं परं चैव रामश चिन्तापरॊ ऽभवत
 29 किम इयं वक्ष्यतीत्य एवं विमृशन भृगुसत्तमः
     इति थध्यौ चिरं रामः कृपयाभिपरिप्लुतः
 30 कद्यताम इति सा भूयॊ रामेणॊक्ता शुचिस्मिता
     सर्वम एव यदातत्त्वं कदयाम आस भार्गवे
 31 तच छरुत्वा जामथग्न्यस तु राजपुत्र्या वचस तथा
     उवाच तां वरारॊहां निश्चित्यार्दविनिश्चयम
 32 परेषयिष्यामि भीष्माय कुरुश्रेष्ठाय भामिनि
     करिष्यति वचॊ धर्म्यं शरुत्वा मे स नराधिपः
 33 न चेत करिष्यति वचॊ मयॊक्तं जाह्नवीसुतः
     धक्ष्याम्य एनं रणे भथ्रे सामात्यं शस्त्रतेजसा
 34 अद वा ते मतिस तत्र राजपुत्रि निवर्तते
     तावच छाल्वपतिं वीरं यॊजयाम्य अत्र कर्मणि
 35 अम्बॊवाच
     विसर्जितास्मि भीष्मेण शरुत्वैव भृगुनन्थन
     शाल्वराजगतं चेतॊ मम पूर्वं मनीषितम
 36 सौभराजम उपेत्याहम अब्रुवं थुर्वचं वचः
     न च मां परत्यगृह्णात स चारित्रपरिशङ्कितः
 37 एतत सर्वं विनिश्चित्य सवबुथ्ध्या भृगुनन्थन
     यथ अत्रौपयिकं कार्यं तच चिन्तयितुम अर्हसि
 38 ममात्र वयसनस्यास्य भीष्मॊ मूलं महाव्रतः
     येनाहं वशम आनीता समुत्क्षिप्य बलात तथा
 39 भीष्मं जहि महाबाहॊ यत्कृते थुःखम ईथृशम
     पराप्ताहं भृगुशार्थूल चराम्य अप्रियम उत्तमम
 40 स हि लुब्धश च मानी च जितकाशी च भार्गव
     तस्मात परतिक्रिया कर्तुं युक्ता तस्मै तवयानघ
 41 एष मे हरियमाणाया भारतेन तथा विभॊ
     अभवथ धृथि संकल्पॊ घातयेयं महाव्रतम
 42 तस्मात कामं ममाथ्येमं राम संवर्तयानघ
     जहि भीष्मं महाबाहॊ यदा वृत्रं पुरंथरः
  1 akṛtavraṇa uvāca
      duḥkhadvayam idaṃ bhadre katarasya cikīrṣasi
      pratikartavyam abale tat tvaṃ vatse bravīhi me
  2 yadi saubhapatir bhadre niyoktavyo mate tava
      niyokṣyati mahātmā taṃ rāmas tvaddhitakāmyayā
  3 athāpageyaṃ bhīṣmaṃ taṃ rāmeṇecchasi dhīmatā
      raṇe vinirjitaṃ draṣṭuṃ kuryāt tad api bhārgavaḥ
  4 sṛñjayasya vacaḥ śrutvā tava caiva śucismite
      yad atrānantaraṃ kāryaṃ tad adyaiva vicintyatām
  5 ambovāca
      apanītāsmi bhīṣmeṇa bhagavann avijānatā
      na hi jānāti me bhīṣmo brahmañ śālvagataṃ manaḥ
  6 etad vicārya manasā bhavān eva viniścayam
      vicinotu yathānyāyaṃ vidhānaṃ kriyatāṃ tathā
  7 bhīṣme vā kuruśārdūle śālvarāje 'tha vā punaḥ
      ubhayor eva vā brahman yad yuktaṃ tat samācara
  8 niveditaṃ mayā hy etad duḥkhamūlaṃ yathātatham
      vidhānaṃ tatra bhagavan kartum arhasi yuktitaḥ
  9 akṛtavraṇa uvāca
      upapannam idaṃ bhadre yad evaṃ varavarṇini
      dharmaṃ prati vaco brūyāḥ śṛṇu cedaṃ vaco mama
  10 yadi tvām āpageyo vai na nayed gajasāhvayam
     śālvas tvāṃ śirasā bhīru gṛhṇīyād rāmacoditaḥ
 11 tena tvaṃ nirjitā bhadre yasmān nītāsi bhāmini
     saṃśayaḥ śālvarājasya tena tvayi sumadhyame
 12 bhīṣmaḥ puruṣamānī ca jitakāśī tathaiva ca
     tasmāt pratikriyā yuktā bhīṣme kārayituṃ tvayā
 13 ambovāca
     mamāpy eṣa mahān brahman hṛdi kāmo 'bhivartate
     ghātayeyaṃ yadi raṇe bhīṣmam ity eva nityadā
 14 bhīṣmaṃ vā śālvarājaṃ vā yaṃ vā doṣeṇa gacchasi
     praśādhi taṃ mahābāho yatkṛte 'haṃ suduḥkhitā
 15 bhīṣma uvāca
     evaṃ kathayatām eva teṣāṃ sa divaso gataḥ
     rātriś ca bharataśreṣṭha sukhaśītoṣṇamārutā
 16 tato rāmaḥ prādurāsīt prajvalann iva tejasā
     śiṣyaiḥ parivṛto rājañ jaṭācīradharo muniḥ
 17 dhanuṣpāṇir adīnātmā khaḍgaṃ bibhrat paraśvadhī
     virajā rājaśārdūla so 'bhyayāt sṛñjayaṃ nṛpam
 18 tatas taṃ tāpasā dṛṣṭvā sa ca rājā mahātapāḥ
     tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve sā ca kanyā tapasvinī
 19 pūjayām āsur avyagrā madhuparkeṇa bhārgavam
     arcitaś ca yathāyogaṃ niṣasāda sahaiva taiḥ
 20 tataḥ pūrvavyatītāni kathayete sma tāv ubhau
     sṛñjayaś ca sa rājarṣir jāmadagnyaś ca bhārata
 21 tataḥ kathānte rājarṣir bhṛguśreṣṭhaṃ mahābalam
     uvāca madhuraṃ kāle rāmaṃ vacanam arthavat
 22 rāmeyaṃ mama dauhitrī kāśirājasutā prabho
     asyāḥ śṛṇu yathātattvaṃ kāryaṃ kāryaviśārada
 23 paramaṃ kathyatāṃ ceti tāṃ rāmaḥ pratyabhāṣata
     tataḥ sābhyagamad rāmaṃ jvalantam iva pāvakam
 24 sā cābhivādya caraṇau rāmasya śirasā śubhā
     spṛṣṭvā padmadalābhābhyāṃ pāṇibhyām agrataḥ sthitā
 25 ruroda sā śokavatī bāṣpavyākulalocanā
     prapede śaraṇaṃ caiva śaraṇyaṃ bhṛgunandanam
 26 rāma uvāca
     yathāsi sṛñjayasyāsya tathā mama nṛpātmaje
     brūhi yat te manoduḥkhaṃ kariṣye vacanaṃ tava
 27 ambovāca
     bhagavañ śaraṇaṃ tvādya prapannāsmi mahāvrata
     śokapaṅkārṇavād ghorād uddharasva ca māṃ vibho
 28 bhīṣma uvāca
     tasyāś ca dṛṣṭvā rūpaṃ ca vayaś cābhinavaṃ punaḥ
     saukumāryaṃ paraṃ caiva rāmaś cintāparo 'bhavat
 29 kim iyaṃ vakṣyatīty evaṃ vimṛśan bhṛgusattamaḥ
     iti dadhyau ciraṃ rāmaḥ kṛpayābhipariplutaḥ
 30 kathyatām iti sā bhūyo rāmeṇoktā śucismitā
     sarvam eva yathātattvaṃ kathayām āsa bhārgave
 31 tac chrutvā jāmadagnyas tu rājaputryā vacas tadā
     uvāca tāṃ varārohāṃ niścityārthaviniścayam
 32 preṣayiṣyāmi bhīṣmāya kuruśreṣṭhāya bhāmini
     kariṣyati vaco dharmyaṃ śrutvā me sa narādhipaḥ
 33 na cet kariṣyati vaco mayoktaṃ jāhnavīsutaḥ
     dhakṣyāmy enaṃ raṇe bhadre sāmātyaṃ śastratejasā
 34 atha vā te matis tatra rājaputri nivartate
     tāvac chālvapatiṃ vīraṃ yojayāmy atra karmaṇi
 35 ambovāca
     visarjitāsmi bhīṣmeṇa śrutvaiva bhṛgunandana
     śālvarājagataṃ ceto mama pūrvaṃ manīṣitam
 36 saubharājam upetyāham abruvaṃ durvacaṃ vacaḥ
     na ca māṃ pratyagṛhṇāt sa cāritrapariśaṅkitaḥ
 37 etat sarvaṃ viniścitya svabuddhyā bhṛgunandana
     yad atraupayikaṃ kāryaṃ tac cintayitum arhasi
 38 mamātra vyasanasyāsya bhīṣmo mūlaṃ mahāvrataḥ
     yenāhaṃ vaśam ānītā samutkṣipya balāt tadā
 39 bhīṣmaṃ jahi mahābāho yatkṛte duḥkham īdṛśam
     prāptāhaṃ bhṛguśārdūla carāmy apriyam uttamam
 40 sa hi lubdhaś ca mānī ca jitakāśī ca bhārgava
     tasmāt pratikriyā kartuṃ yuktā tasmai tvayānagha
 41 eṣa me hriyamāṇāyā bhāratena tadā vibho
     abhavad dhṛdi saṃkalpo ghātayeyaṃ mahāvratam
 42 tasmāt kāmaṃ mamādyemaṃ rāma saṃvartayānagha
     jahi bhīṣmaṃ mahābāho yathā vṛtraṃ puraṃdaraḥ


Next: Chapter 177