|
1
[ज] कदं युयुधिरे वीराः कुरुपाण्डवसॊमकाः पार्दिवाश च महाभागा नानाथेशसमागताः 2 [व] यदा युयुधिरे वीराः कुरुपाण्डवसॊमकाः कुरुक्षेत्रे तपःक्षेत्रे शृणु तत पृदिवीपते 3 अवतीर्य कुरुक्षेत्रं पाण्डवाः सह सॊमकाः कौरवान अभ्यवर्तन्त जिगीषन्तॊ महाबलाः 4 वेथाध्ययनसंपन्नाः सर्वे युथ्धाभिनन्थिनः आशंसन्तॊ जयं युथ्धे वधं वाभिमुखा रणे 5 अभियाय च थुर्धर्षां धार्तराष्ट्रस्य वाहिनीम पराङ्मुखाः पश्चिमे भागे नयविशन्त स सैनिकाः 6 समन्तपञ्चकाथ बाह्यं शिबिराणि सहस्रशः कारयाम आस विधिवत कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः 7 शून्येव पृदिवी सर्वा बालवृथ्धावशेषिता निरश्व पुरुषा चासीथ रदकुञ्जरवर्जिता 8 यावत तपति सूर्यॊ हि जम्बूथ्वीपस्य मण्डलम तावथ एव समावृत्तं बलं पार्दिव सत्तम 9 एकस्दाः सर्ववर्णास ते मण्डलं बहुयॊजनम पर्याक्रामन्त थेशांश च नथीः शैलान वनानि च 10 तेषां युधिष्ठिरॊ राजा सर्वेषां पुरुषर्षभ आथिथेश स वाहानां भक्ष्यभॊज्यम अनुत्तमम 11 संज्ञाश च विविधास तास तास तेषां चक्रे युधिष्ठिरः एवं वाथी वेथितव्यः पाण्डवेयॊ ऽयम इत्य उत 12 अभिज्ञानानि सर्वेषां संज्ञाश चाभरणानि च यॊजयाम आस कौरव्यॊ युथ्धकाल उपस्दिते 13 थृष्ट्वा धवजाग्रं पार्दानां धार्तराष्ट्रॊ महामनाः सह सर्वैर महीपालैः परत्यव्यूहत पाण्डवान 14 पाण्डुरेणातपत्रेण धरियमाणेन मूर्धनि मध्ये नागसहस्रस्य भरातृभिः परिवारितम 15 थृष्ट्वा थुर्यॊधनं हृष्टाः सर्वे पाण्डवसैनिकाः थध्मुः सर्वे महाशङ्खान भेरीर जघ्नुः सहस्रशः 16 ततः परहृष्टां सवां सेनाम अभिवीक्ष्याद पाण्डवाः बभूवुर हृष्टमनसॊ वासुथेवश च वीर्यवान 17 ततॊ यॊधान हर्षयन्तौ वासुथेवधनंजयौ थध्मतुः पुरुषव्याघ्रौ थिव्यौ शङ्खौ रदे सदितौ 18 पाञ्चजन्यस्य निर्घॊषं थेवथत्तस्य चॊभयॊः शरुत्वा स वाहना यॊधाः शकृन मूत्रं परसुस्रुवुः 19 यदा सिंहस्य नथतः सवनं शरुत्वेतरे मृगाः तरसेयुस तथ्वथ एवासीथ धार्तराष्ट्र बलं तथा 20 उथतिष्ठथ रजॊ भौमं न पराज्ञायत किं चन अन्तर धीयत चाथित्यः सैन्येन रजसावृतः 21 ववर्ष चात्र पर्जन्यॊ मांसशॊणितवृष्टिमान वयुक्षन सर्वाण्य अनीकानि तथ अथ्भुतम इवाभवत 22 वायुस ततः पराथुरभून नीचैः शर्कर कर्षणः विनिघ्नंस तान्य अनीकानि विधमंश चैव तथ रजः 23 उभे सेने तथा राजन युथ्धाय मुथिते भृशम कुरुक्षेत्रे सदिते यत्ते सागरक्षुभितॊपमे 24 तयॊस तु सेनयॊर आसीथ अथ्भुतः स समागमः युगान्ते समनुप्राप्ते थवयॊः सागरयॊर इव 25 शून्यासीत पृदिवी सर्वा बालवृथ्धावशेषिता तेन सेना समूहेन समानीतेन कौरवैः 26 ततस ते समयं चक्रुः कुरुपाण्डवसॊमकाः धर्मांश च सदापयाम आसुर युथ्धानां भरतर्षभ 27 निवृत्ते चैव नॊ युथ्धे परीतिश च सयात परस्परम यदा पुरं यदायॊगं न च सयाच छलनं पुनः 28 वाचा युथ्धे परवृत्ते नॊ वाचैव परतियॊधनम निष्क्रान्तः पृतना मध्यान न हन्तव्यः कदं चन 29 रदी च रदिना यॊध्यॊ गजेन गजधूर गतः अश्वेनाश्वी पथातिश च पथातेनैव भारत 30 यदायॊगं यदा वीर्यं यदॊत्साहं यदा वयः समाभाष्य परहर्तव्यं न विश्वस्ते न विह्वले 31 परेण सह संयुक्तः परमत्तॊ विमुखस तदा कषीणशस्त्रॊ विवर्मा च न हन्तव्यः कदं चन 32 न सूतेषु न धुर्येषु न च शस्त्रॊपनायिषु न भेरीशङ्खवाथेषु परहर्तव्यं कदं चन 33 एवं ते समयं कृत्वा कुरुपाण्डवसॊमकाः विस्मयं परमं जग्मुः परेक्षमाणाः परस्परम 34 निविश्य च महात्मानस ततस ते पुरुषर्षभाः हृष्टरूपाः सुमनसॊ बभूवुः सह सैनिकाः |
1
[j] kathaṃ yuyudhire vīrāḥ kurupāṇḍavasomakāḥ pārthivāś ca mahābhāgā nānādeśasamāgatāḥ 2 [v] yathā yuyudhire vīrāḥ kurupāṇḍavasomakāḥ kurukṣetre tapaḥkṣetre śṛṇu tat pṛthivīpate 3 avatīrya kurukṣetraṃ pāṇḍavāḥ saha somakāḥ kauravān abhyavartanta jigīṣanto mahābalāḥ 4 vedādhyayanasaṃpannāḥ sarve yuddhābhinandinaḥ āśaṃsanto jayaṃ yuddhe vadhaṃ vābhimukhā raṇe 5 abhiyāya ca durdharṣāṃ dhārtarāṣṭrasya vāhinīm prāṅmukhāḥ paścime bhāge nyaviśanta sa sainikāḥ 6 samantapañcakād bāhyaṃ śibirāṇi sahasraśaḥ kārayām āsa vidhivat kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ 7 śūnyeva pṛthivī sarvā bālavṛddhāvaśeṣitā niraśva puruṣā cāsīd rathakuñjaravarjitā 8 yāvat tapati sūryo hi jambūdvīpasya maṇḍalam tāvad eva samāvṛttaṃ balaṃ pārthiva sattama 9 ekasthāḥ sarvavarṇās te maṇḍalaṃ bahuyojanam paryākrāmanta deśāṃś ca nadīḥ śailān vanāni ca 10 teṣāṃ yudhiṣṭhiro rājā sarveṣāṃ puruṣarṣabha ādideśa sa vāhānāṃ bhakṣyabhojyam anuttamam 11 saṃjñāś ca vividhās tās tās teṣāṃ cakre yudhiṣṭhiraḥ evaṃ vādī veditavyaḥ pāṇḍaveyo 'yam ity uta 12 abhijñānāni sarveṣāṃ saṃjñāś cābharaṇāni ca yojayām āsa kauravyo yuddhakāla upasthite 13 dṛṣṭvā dhvajāgraṃ pārthānāṃ dhārtarāṣṭro mahāmanāḥ saha sarvair mahīpālaiḥ pratyavyūhata pāṇḍavān 14 pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani madhye nāgasahasrasya bhrātṛbhiḥ parivāritam 15 dṛṣṭvā duryodhanaṃ hṛṣṭāḥ sarve pāṇḍavasainikāḥ dadhmuḥ sarve mahāśaṅkhān bherīr jaghnuḥ sahasraśaḥ 16 tataḥ prahṛṣṭāṃ svāṃ senām abhivīkṣyātha pāṇḍavāḥ babhūvur hṛṣṭamanaso vāsudevaś ca vīryavān 17 tato yodhān harṣayantau vāsudevadhanaṃjayau dadhmatuḥ puruṣavyāghrau divyau śaṅkhau rathe sthitau 18 pāñcajanyasya nirghoṣaṃ devadattasya cobhayoḥ śrutvā sa vāhanā yodhāḥ śakṛn mūtraṃ prasusruvuḥ 19 yathā siṃhasya nadataḥ svanaṃ śrutvetare mṛgāḥ traseyus tadvad evāsīd dhārtarāṣṭra balaṃ tadā 20 udatiṣṭhad rajo bhaumaṃ na prājñāyata kiṃ cana antar dhīyata cādityaḥ sainyena rajasāvṛtaḥ 21 vavarṣa cātra parjanyo māṃsaśoṇitavṛṣṭimān vyukṣan sarvāṇy anīkāni tad adbhutam ivābhavat 22 vāyus tataḥ prādurabhūn nīcaiḥ śarkara karṣaṇaḥ vinighnaṃs tāny anīkāni vidhamaṃś caiva tad rajaḥ 23 ubhe sene tadā rājan yuddhāya mudite bhṛśam kurukṣetre sthite yatte sāgarakṣubhitopame 24 tayos tu senayor āsīd adbhutaḥ sa samāgamaḥ yugānte samanuprāpte dvayoḥ sāgarayor iva 25 śūnyāsīt pṛthivī sarvā bālavṛddhāvaśeṣitā tena senā samūhena samānītena kauravaiḥ 26 tatas te samayaṃ cakruḥ kurupāṇḍavasomakāḥ dharmāṃś ca sthāpayām āsur yuddhānāṃ bharatarṣabha 27 nivṛtte caiva no yuddhe prītiś ca syāt parasparam yathā puraṃ yathāyogaṃ na ca syāc chalanaṃ punaḥ 28 vācā yuddhe pravṛtte no vācaiva pratiyodhanam niṣkrāntaḥ pṛtanā madhyān na hantavyaḥ kathaṃ cana 29 rathī ca rathinā yodhyo gajena gajadhūr gataḥ aśvenāśvī padātiś ca padātenaiva bhārata 30 yathāyogaṃ yathā vīryaṃ yathotsāhaṃ yathā vayaḥ samābhāṣya prahartavyaṃ na viśvaste na vihvale 31 pareṇa saha saṃyuktaḥ pramatto vimukhas tathā kṣīṇaśastro vivarmā ca na hantavyaḥ kathaṃ cana 32 na sūteṣu na dhuryeṣu na ca śastropanāyiṣu na bherīśaṅkhavādeṣu prahartavyaṃ kathaṃ cana 33 evaṃ te samayaṃ kṛtvā kurupāṇḍavasomakāḥ vismayaṃ paramaṃ jagmuḥ prekṣamāṇāḥ parasparam 34 niviśya ca mahātmānas tatas te puruṣarṣabhāḥ hṛṣṭarūpāḥ sumanaso babhūvuḥ saha sainikāḥ |