|
1
[स] उत्तरेषु तु कौरव्य थवीपेषु शरूयते कदा यदा शरुतं महाराज बरुवतस तन निबॊध मे 2 घृततॊयः समुथ्रॊ ऽतर थधि मण्डॊथकॊ ऽपरः सुरॊथः सागरश चैव तदान्यॊ घर्मसागरः 3 परस्परेण थविगुणाः सर्वे थवीपा नराधिप सर्वतश च महाराज पर्वतैः परिवारिताः 4 गौरस तु मध्यमे थवीपे गिरिर मानः शिलॊ महान पर्वतः पश्चिमः कृष्णॊ नारायण निभॊ नृप 5 तत्र रत्नानि थिव्यानि सवयं रक्षति केशवः परजापतिम उपासीनः परजानां विथधे सुखम 6 कुश थवीपे कुश सतम्बॊ मध्ये जनपथस्य ह संपूज्यते शल्मलिश च थवीपे शाल्मलिके नृप 7 करौञ्चथ्वीपे महाक्रौञ्चॊ गिरी रत्नचयाकरः संपूज्यते महाराज चातुर्वर्ण्येन नित्यथा 8 गॊमन्थः पर्वतॊ राजन सुमहान सर्वधातुमान यत्र नित्यं निवसति शरीमान कमललॊचनः मॊक्षिभिः संस्तुतॊ नित्यं परभुर नारायणॊ हरिः 9 कुश थवीपे तु राजेन्थ्र पर्वतॊ विथ्रुमैश चितः सुधामा नाम थुर्धर्षॊ थवितीयॊ हेमपर्वतः 10 थयुतिमान नाम कौरव्य तृतीयः कुमुथॊ गिरिः चतुर्दः पुष्पवान नाम पञ्चमस तु कुशेशयः 11 षष्ठॊ हरि गिरिर नाम षड एते पर्वतॊत्तमाः तेषाम अन्तरविष्कम्भॊ थविगुणः परविभागशः 12 औथ्भिथं परदमं वर्षं थवितीयं वेणुमण्डलम तृतीयं वै रदाकारं चतुर्दं पालनं समृतम 13 धृतिमत पञ्चमं वर्षं षष्ठं वर्षं परभा करम सप्तमं कापिलं वर्षं सप्तैते वर्षपुञ्जकाः 14 एतेषु थेवगन्धर्वाः परजाश च जगतीश्वर विहरन्ति रमन्ते च न तेषु मरियते जनः 15 न तेषु थस्यवः सन्ति मलेच्छ जात्यॊ ऽपि वा नृप गौर परायॊ जनः सर्वः सुकुमारश च पार्दिव 16 अवशिष्टेषु वर्षेषु वक्ष्यामि मनुजेश्वर यदा शरुतं महाराज तथ अव्यग्रमनाः शृणु 17 करौञ्चथ्वीपे महाराज करौञ्चॊ नाम महागिरिः करौञ्चात परॊ वामनकॊ वामनाथ अन्धकारकः 18 अन्धकारात परॊ जानन मैनाकः पर्वतॊत्तमः मैनाकात परतॊ राजन गॊविन्थॊ गिरिर उत्तमः 19 गॊविन्थात तु परॊ राजन निबिडॊ नाम पर्वतः परस तु थविगुणस तेषां विष्कम्भॊ वंशवर्धन 20 थेशांस तत्र परवक्ष्यामि तन मे निगथतः शृणु करौञ्चस्य कुशलॊ थेशॊ वामनस्य मनॊऽनुगः 21 मनॊऽनुगात परश चॊष्णॊ थेशः कुरुकुलॊथ्वह उष्णात परः परावरकः परावराथ अन्धकारकः 22 अन्धकारक थेशात तु मुनिथेशः परः समृतः मुनिथेशात परश चैव परॊच्यते थुन्थुभिस्वनः 23 सिथ्धचारणसंकीर्णॊ गौर परायॊ जनाधिप एते थेशा महाराज थेवगन्धर्वसेविताः 24 पुष्करे पुष्करॊ नाम पर्वतॊ मणिरत्नमान तत्र नित्यं निवसति सवयं थेवः परजापतिः 25 तं पर्युपासते नित्यं थेवाः सर्वे महर्षिभिः वाग्भिर मनॊ ऽनुकूलाभिः पूजयन्तॊ जनाधिप 26 जम्बूथ्वीपात परवर्तन्ते रत्नानि विविधान्य उत थवीपेषु तेषु सर्वेषु परजानां कुरुनन्थन 27 विप्राणां बरह्मचर्येण सत्येन च थमेन च आरॊग्यायुः परमाणाभ्यां थविगुणं थविगुणं ततः 28 एकॊ जनपथॊ राजन थवीपेष्व एतेषु भारत उक्ता जनपथा येषु धर्मश चैकः परथृश्यते 29 ईश्वरॊ थण्डम उथ्यम्य सवयम एव परजापतिः थवीपान एतान महाराज रक्षंस तिष्ठति नित्यथा 30 स राजा स शिवॊ राजन स पिता स पितामहः गॊपायति नरश्रेष्ठ परजाः स जड पण्डिताः 31 भॊजनं चात्र कौरव्य परजाः सवयम उपस्दितम सिथ्धम एव महाराज भुञ्जते तत्र नित्यथा 32 ततः परं समा नाम थृश्यते लॊकसंस्दितिः चतुरश्रा महाराज तरयस तरिंशत तु मण्डलम 33 तत्र तिष्ठन्ति कौरव्य चत्वारॊ लॊकसंमिताः थिग गजा भरतश्रेष्ठ वामनैरावताथयः सुप्रतीकस तदा राजन परभिन्नकरटा मुखः 34 तस्याहं परिमाणं तु न संख्यातुम इहॊत्सहे असंख्यातः स नित्यं हि तिर्यग ऊर्ध्वम अधस तदा 35 तत्र वै वायवॊ वान्ति थिग्भ्यः सर्वाभ्य एव च असंबाधा महाराज तान निगृह्णन्ति ते गजाः 36 पुष्करैः पथ्मसंकाशैर वर्ष्मवथ्भिर महाप्रभैः ते शनैः पुनर एवाशु वायून मुञ्चन्ति नित्यशः 37 शवसथ्भिर मुच्यमानास तु थिग गजैर इह मारुताः आगच्छन्ति महाराज ततस तिष्ठन्ति वै परजाः 38 [धृ] परॊ वै विस्तरॊ ऽतयर्दं तवया संजय कीर्तितः थर्शितं थवीपसंस्दानम उत्तरं बरूहि संजय 39 [स] उक्ता थवीपा महाराज गरहान मे शृणु तत्त्वतः सवर्भानुः कौरवश्रेष्ठ यावथ एष परभावतः 40 परिमण्डलॊ महाराज सवर्भानुः शरूयते गरहः यॊजनानां सहस्राणि विष्कम्भॊ थवाथशास्य वै 41 परिणाहेन षट तरिंशथ विपुलत्वेन चानघ षष्टिम आहुः शतान्य अस्य बुधाः पौराणिकास तदा 42 चन्थ्रमास तु सहस्राणि राजन्न एकाथश समृतः विष्कम्भेण कुरुश्रेष्ठ तरयस तरिंशत तु मण्डलम एकॊन षष्टिवैपुल्याच छीत रश्मेर महात्मनः 43 सूर्यस तव अष्टौ सहस्राणि थवे चान्ये कुरुनन्थन विष्कम्भेण ततॊ राजन मण्डलं तरिंशतं समम 44 अष्ट पञ्चाशतं राजन विपुलत्वेन चानघ शरूयते परमॊथारः पतंगॊ ऽसौ विभावसुः एतत परमाणम अर्कस्य निर्थिष्टम इह भारत 45 स राहुश छाथयत्य एतौ यदाकालं महत्तया चन्थ्राथित्यौ महाराज संक्षेपॊ ऽयम उथाहृतः 46 इत्य एतत ते महाराज पृच्छतः शास्त्रचक्षुषा सर्वम उक्तं यदातत्त्वं तस्माच छमम अवाप्नुहि 47 यदाथृष्टं मया परॊक्तं स निर्याणम इथं जगत तस्माथ आश्वस कौरव्य पुत्रं थुर्यॊधनं परति 48 शरुत्वेथं भरतश्रेष्ठ भूमिपर्व मनॊऽनुगम शरीमान भवति राजन्यः सिथ्धार्दः साधु संमतः आयुर बलं च वीर्यं च तस्य तेजश च वर्धते 49 यः शृणॊति महीपाल पर्वणीथं यतव्रतः परीयन्ते पितरस तस्य तदैव च पितामहाः 50 इथं तु भारतं वर्षं यत्र वर्तामहे वयम पूर्वं परवर्तते पुण्यं तत सर्वं शरुतवान असि |
1
[s] uttareṣu tu kauravya dvīpeṣu śrūyate kathā yathā śrutaṃ mahārāja bruvatas tan nibodha me 2 ghṛtatoyaḥ samudro 'tra dadhi maṇḍodako 'paraḥ surodaḥ sāgaraś caiva tathānyo gharmasāgaraḥ 3 paraspareṇa dviguṇāḥ sarve dvīpā narādhipa sarvataś ca mahārāja parvataiḥ parivāritāḥ 4 gauras tu madhyame dvīpe girir mānaḥ śilo mahān parvataḥ paścimaḥ kṛṣṇo nārāyaṇa nibho nṛpa 5 tatra ratnāni divyāni svayaṃ rakṣati keśavaḥ prajāpatim upāsīnaḥ prajānāṃ vidadhe sukham 6 kuśa dvīpe kuśa stambo madhye janapadasya ha saṃpūjyate śalmaliś ca dvīpe śālmalike nṛpa 7 krauñcadvīpe mahākrauñco girī ratnacayākaraḥ saṃpūjyate mahārāja cāturvarṇyena nityadā 8 gomandaḥ parvato rājan sumahān sarvadhātumān yatra nityaṃ nivasati śrīmān kamalalocanaḥ mokṣibhiḥ saṃstuto nityaṃ prabhur nārāyaṇo hariḥ 9 kuśa dvīpe tu rājendra parvato vidrumaiś citaḥ sudhāmā nāma durdharṣo dvitīyo hemaparvataḥ 10 dyutimān nāma kauravya tṛtīyaḥ kumudo giriḥ caturthaḥ puṣpavān nāma pañcamas tu kuśeśayaḥ 11 ṣaṣṭho hari girir nāma ṣaḍ ete parvatottamāḥ teṣām antaraviṣkambho dviguṇaḥ pravibhāgaśaḥ 12 audbhidaṃ prathamaṃ varṣaṃ dvitīyaṃ veṇumaṇḍalam tṛtīyaṃ vai rathākāraṃ caturthaṃ pālanaṃ smṛtam 13 dhṛtimat pañcamaṃ varṣaṃ ṣaṣṭhaṃ varṣaṃ prabhā karam saptamaṃ kāpilaṃ varṣaṃ saptaite varṣapuñjakāḥ 14 eteṣu devagandharvāḥ prajāś ca jagatīśvara viharanti ramante ca na teṣu mriyate janaḥ 15 na teṣu dasyavaḥ santi mleccha jātyo 'pi vā nṛpa gaura prāyo janaḥ sarvaḥ sukumāraś ca pārthiva 16 avaśiṣṭeṣu varṣeṣu vakṣyāmi manujeśvara yathā śrutaṃ mahārāja tad avyagramanāḥ śṛṇu 17 krauñcadvīpe mahārāja krauñco nāma mahāgiriḥ krauñcāt paro vāmanako vāmanād andhakārakaḥ 18 andhakārāt paro jānan mainākaḥ parvatottamaḥ mainākāt parato rājan govindo girir uttamaḥ 19 govindāt tu paro rājan nibiḍo nāma parvataḥ paras tu dviguṇas teṣāṃ viṣkambho vaṃśavardhana 20 deśāṃs tatra pravakṣyāmi tan me nigadataḥ śṛṇu krauñcasya kuśalo deśo vāmanasya mano'nugaḥ 21 mano'nugāt paraś coṣṇo deśaḥ kurukulodvaha uṣṇāt paraḥ prāvarakaḥ prāvarād andhakārakaḥ 22 andhakāraka deśāt tu munideśaḥ paraḥ smṛtaḥ munideśāt paraś caiva procyate dundubhisvanaḥ 23 siddhacāraṇasaṃkīrṇo gaura prāyo janādhipa ete deśā mahārāja devagandharvasevitāḥ 24 puṣkare puṣkaro nāma parvato maṇiratnamān tatra nityaṃ nivasati svayaṃ devaḥ prajāpatiḥ 25 taṃ paryupāsate nityaṃ devāḥ sarve maharṣibhiḥ vāgbhir mano 'nukūlābhiḥ pūjayanto janādhipa 26 jambūdvīpāt pravartante ratnāni vividhāny uta dvīpeṣu teṣu sarveṣu prajānāṃ kurunandana 27 viprāṇāṃ brahmacaryeṇa satyena ca damena ca ārogyāyuḥ pramāṇābhyāṃ dviguṇaṃ dviguṇaṃ tataḥ 28 eko janapado rājan dvīpeṣv eteṣu bhārata uktā janapadā yeṣu dharmaś caikaḥ pradṛśyate 29 īśvaro daṇḍam udyamya svayam eva prajāpatiḥ dvīpān etān mahārāja rakṣaṃs tiṣṭhati nityadā 30 sa rājā sa śivo rājan sa pitā sa pitāmahaḥ gopāyati naraśreṣṭha prajāḥ sa jaḍa paṇḍitāḥ 31 bhojanaṃ cātra kauravya prajāḥ svayam upasthitam siddham eva mahārāja bhuñjate tatra nityadā 32 tataḥ paraṃ samā nāma dṛśyate lokasaṃsthitiḥ caturaśrā mahārāja trayas triṃśat tu maṇḍalam 33 tatra tiṣṭhanti kauravya catvāro lokasaṃmitāḥ dig gajā bharataśreṣṭha vāmanairāvatādayaḥ supratīkas tathā rājan prabhinnakaraṭā mukhaḥ 34 tasyāhaṃ parimāṇaṃ tu na saṃkhyātum ihotsahe asaṃkhyātaḥ sa nityaṃ hi tiryag ūrdhvam adhas tathā 35 tatra vai vāyavo vānti digbhyaḥ sarvābhya eva ca asaṃbādhā mahārāja tān nigṛhṇanti te gajāḥ 36 puṣkaraiḥ padmasaṃkāśair varṣmavadbhir mahāprabhaiḥ te śanaiḥ punar evāśu vāyūn muñcanti nityaśaḥ 37 śvasadbhir mucyamānās tu dig gajair iha mārutāḥ āgacchanti mahārāja tatas tiṣṭhanti vai prajāḥ 38 [dhṛ] paro vai vistaro 'tyarthaṃ tvayā saṃjaya kīrtitaḥ darśitaṃ dvīpasaṃsthānam uttaraṃ brūhi saṃjaya 39 [s] uktā dvīpā mahārāja grahān me śṛṇu tattvataḥ svarbhānuḥ kauravaśreṣṭha yāvad eṣa prabhāvataḥ 40 parimaṇḍalo mahārāja svarbhānuḥ śrūyate grahaḥ yojanānāṃ sahasrāṇi viṣkambho dvādaśāsya vai 41 pariṇāhena ṣaṭ triṃśad vipulatvena cānagha ṣaṣṭim āhuḥ śatāny asya budhāḥ paurāṇikās tathā 42 candramās tu sahasrāṇi rājann ekādaśa smṛtaḥ viṣkambheṇa kuruśreṣṭha trayas triṃśat tu maṇḍalam ekona ṣaṣṭivaipulyāc chīta raśmer mahātmanaḥ 43 sūryas tv aṣṭau sahasrāṇi dve cānye kurunandana viṣkambheṇa tato rājan maṇḍalaṃ triṃśataṃ samam 44 aṣṭa pañcāśataṃ rājan vipulatvena cānagha śrūyate paramodāraḥ pataṃgo 'sau vibhāvasuḥ etat pramāṇam arkasya nirdiṣṭam iha bhārata 45 sa rāhuś chādayaty etau yathākālaṃ mahattayā candrādityau mahārāja saṃkṣepo 'yam udāhṛtaḥ 46 ity etat te mahārāja pṛcchataḥ śāstracakṣuṣā sarvam uktaṃ yathātattvaṃ tasmāc chamam avāpnuhi 47 yathādṛṣṭaṃ mayā proktaṃ sa niryāṇam idaṃ jagat tasmād āśvasa kauravya putraṃ duryodhanaṃ prati 48 śrutvedaṃ bharataśreṣṭha bhūmiparva mano'nugam śrīmān bhavati rājanyaḥ siddhārthaḥ sādhu saṃmataḥ āyur balaṃ ca vīryaṃ ca tasya tejaś ca vardhate 49 yaḥ śṛṇoti mahīpāla parvaṇīdaṃ yatavrataḥ prīyante pitaras tasya tathaiva ca pitāmahāḥ 50 idaṃ tu bhārataṃ varṣaṃ yatra vartāmahe vayam pūrvaṃ pravartate puṇyaṃ tat sarvaṃ śrutavān asi |