|
1
धृतराष्ट्र उवाच एवं बहुगुणं सैन्यम एवं बहुविधं परम वयूढम एवं यदाशास्त्रम अमॊघं चैव संजय 2 पुष्टम अस्माकम अत्यन्तम अभिकामं च नः सथा परह्वम अव्यसनॊपेतं पुरस्ताथ थृष्टविक्रमम 3 नातिवृथ्धम अबालं च न कृशं न च पीवरम लघुवृत्तायतप्रायं सारगात्रम अनामयम 4 आत्तसंनाहशस्त्रं च बहुशस्त्रपरिग्रहम असियुथ्धे नियुथ्धे च गथायुथ्धे च कॊविथम 5 परासर्ष्टितॊमरेष्व आजौ परिघेष्व आयसेषु च भिण्डिपालेषु शक्तीषु मुसलेषु च सर्वशः 6 कम्पनेषु च चापेषु कणपेषु च सर्वशः कषेपणीषु च चित्रासु मुष्टियुथ्धेषु कॊविथम 7 अपरॊक्षं च विथ्यासु वयायामेषु कृतश्रमम शस्त्रग्रहणविथ्यासु सर्वासु परिनिष्ठितम 8 आरॊहे पर्यवस्कन्थे सरणे सान्तरप्लुते सम्यक्प्रहरणे याने वयपयाने च कॊविथम 9 नागाश्वरदयानेषु बहुशः सुपरीक्षितम परीक्ष्य च यदान्यायं वेतनेनॊपपाथितम 10 न गॊष्ठ्या नॊपचारेण न च बन्धुनिमित्ततः न सौहृथबलैश चापि नाकुलीनपरिग्रहैः 11 समृथ्धजनम आर्यं च तुष्टसत्कृतबान्धवम कृतॊपकारभूयिष्ठं यशस्वि च मनस्वि च 12 सजयैश च नरैर मुख्यैर बहुशॊ मुख्यकर्मभिः लॊकपालॊपमैस तात पालितं लॊकविश्रुतैः 13 बहुभिः कषत्रियैर गुप्तं पृदिव्यां लॊकसंमतैः अस्मान अभिगतैः कामात सबलैः सपथानुगैः 14 महॊथधिम इवापूर्णम आपगाभिः समन्ततः अपक्षैः पक्षसंकाशै रदैर नागैश च संवृतम 15 नानायॊधजलं भीमं वाहनॊर्मितरङ्गिणम कषेपण्यसिगथाशक्तिशरप्राससमाकुलम 16 धवजभूषणसंबाधं रत्नपट्टेन संचितम वाहनैः परिसर्पथ्भिर वायुवेगविकम्पितम 17 अपारम इव गर्जन्तं सागरप्रतिमं महत थरॊणभीष्माभिसंगुप्तं गुप्तं च कृतवर्मणा 18 कृपथुःशासनाभ्यां च जयथ्रदमुखैस तदा भगथत्तविकर्णाभ्यां थरौणिसौबलबाह्लिकैः 19 गुप्तं परवीरैर लॊकस्य सारवथ्भिर महात्मभिः यथ अहन्यत संग्रामे थिष्टम एतत पुरातनम 20 नैताथृशं समुथ्यॊगं थृष्टवन्तॊ ऽद मानुषाः ऋषयॊ वा महाभागाः पुराणा भुवि संजय 21 ईथृशॊ हि बलौघस तु युक्तः शस्त्रास्त्रसंपथा वध्यते यत्र संग्रामे किम अन्यथ भागधेयतः 22 विपरीतम इथं सर्वं परतिभाति सम संजय यत्रेथृशं बलं घॊरं नातरथ युधि पाण्डवान 23 अद वा पाण्डवार्दाय थेवास तत्र समागताः युध्यन्ते मामकं सैन्यं यथ अवध्यन्त संजय 24 उक्तॊ हि विथुरेणेह हितं पद्यं च संजय न च गृह्णाति तन मन्थः पुत्रॊ थुर्यॊधनॊ मम 25 तस्य मन्ये मतिः पूर्वं सर्वज्ञस्य महात्मनः आसीथ यदागतं तात येन थृष्टम इथं पुरा 26 अद वा भाव्यम एवं हि संजयैतेन सर्वदा पुरा धात्रा यदा सृष्टं तत तदा न तथ अन्यदा |
1
dhṛtarāṣṭra uvāca evaṃ bahuguṇaṃ sainyam evaṃ bahuvidhaṃ param vyūḍham evaṃ yathāśāstram amoghaṃ caiva saṃjaya 2 puṣṭam asmākam atyantam abhikāmaṃ ca naḥ sadā prahvam avyasanopetaṃ purastād dṛṣṭavikramam 3 nātivṛddham abālaṃ ca na kṛśaṃ na ca pīvaram laghuvṛttāyataprāyaṃ sāragātram anāmayam 4 āttasaṃnāhaśastraṃ ca bahuśastraparigraham asiyuddhe niyuddhe ca gadāyuddhe ca kovidam 5 prāsarṣṭitomareṣv ājau parigheṣv āyaseṣu ca bhiṇḍipāleṣu śaktīṣu musaleṣu ca sarvaśaḥ 6 kampaneṣu ca cāpeṣu kaṇapeṣu ca sarvaśaḥ kṣepaṇīṣu ca citrāsu muṣṭiyuddheṣu kovidam 7 aparokṣaṃ ca vidyāsu vyāyāmeṣu kṛtaśramam śastragrahaṇavidyāsu sarvāsu pariniṣṭhitam 8 ārohe paryavaskande saraṇe sāntaraplute samyakpraharaṇe yāne vyapayāne ca kovidam 9 nāgāśvarathayāneṣu bahuśaḥ suparīkṣitam parīkṣya ca yathānyāyaṃ vetanenopapāditam 10 na goṣṭhyā nopacāreṇa na ca bandhunimittataḥ na sauhṛdabalaiś cāpi nākulīnaparigrahaiḥ 11 samṛddhajanam āryaṃ ca tuṣṭasatkṛtabāndhavam kṛtopakārabhūyiṣṭhaṃ yaśasvi ca manasvi ca 12 sajayaiś ca narair mukhyair bahuśo mukhyakarmabhiḥ lokapālopamais tāta pālitaṃ lokaviśrutaiḥ 13 bahubhiḥ kṣatriyair guptaṃ pṛthivyāṃ lokasaṃmataiḥ asmān abhigataiḥ kāmāt sabalaiḥ sapadānugaiḥ 14 mahodadhim ivāpūrṇam āpagābhiḥ samantataḥ apakṣaiḥ pakṣasaṃkāśai rathair nāgaiś ca saṃvṛtam 15 nānāyodhajalaṃ bhīmaṃ vāhanormitaraṅgiṇam kṣepaṇyasigadāśaktiśaraprāsasamākulam 16 dhvajabhūṣaṇasaṃbādhaṃ ratnapaṭṭena saṃcitam vāhanaiḥ parisarpadbhir vāyuvegavikampitam 17 apāram iva garjantaṃ sāgarapratimaṃ mahat droṇabhīṣmābhisaṃguptaṃ guptaṃ ca kṛtavarmaṇā 18 kṛpaduḥśāsanābhyāṃ ca jayadrathamukhais tathā bhagadattavikarṇābhyāṃ drauṇisaubalabāhlikaiḥ 19 guptaṃ pravīrair lokasya sāravadbhir mahātmabhiḥ yad ahanyata saṃgrāme diṣṭam etat purātanam 20 naitādṛśaṃ samudyogaṃ dṛṣṭavanto 'tha mānuṣāḥ ṛṣayo vā mahābhāgāḥ purāṇā bhuvi saṃjaya 21 īdṛśo hi balaughas tu yuktaḥ śastrāstrasaṃpadā vadhyate yatra saṃgrāme kim anyad bhāgadheyataḥ 22 viparītam idaṃ sarvaṃ pratibhāti sma saṃjaya yatredṛśaṃ balaṃ ghoraṃ nātarad yudhi pāṇḍavān 23 atha vā pāṇḍavārthāya devās tatra samāgatāḥ yudhyante māmakaṃ sainyaṃ yad avadhyanta saṃjaya 24 ukto hi vidureṇeha hitaṃ pathyaṃ ca saṃjaya na ca gṛhṇāti tan mandaḥ putro duryodhano mama 25 tasya manye matiḥ pūrvaṃ sarvajñasya mahātmanaḥ āsīd yathāgataṃ tāta yena dṛṣṭam idaṃ purā 26 atha vā bhāvyam evaṃ hi saṃjayaitena sarvathā purā dhātrā yathā sṛṣṭaṃ tat tathā na tad anyathā |