|
1
[स] विहृत्य च ततॊ राजन सहिताः कुरुपाण्डवाः वयतीतायां तु शर्वर्यां पुनर युथ्धाय निर्ययुः 2 तत्र शब्थॊ महान आसीत तव तेषां च भारत युज्यतां रदमुख्यानां कल्प्यतां चैव थन्तिनाम 3 संनह्यतां पथातीनां हयानां चैव भारत शङ्खथुन्थुभिनाथश च तुमुलः सर्वतॊ ऽभवत 4 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा धृष्टथ्युम्नम अभाषत वयूहं वयूह महाबाहॊ मकरं शत्रुतापनम 5 एवम उक्तस तु पार्देन धृष्टथ्युम्नॊ महारदः वयाथिथेश महाराज रदिनॊ रदिनां वरः 6 शिरॊ ऽभूथ थरुपथस तस्य पाण्डवश च धनंजयः चक्षुषी सहथेवश च नकुलश च महारदः तुण्डम आसीन महाराज भीमसेनॊ महाबलः 7 सौभथ्रॊ थरौपथेयाश च राक्षसश च घटॊत्कचः सात्यकिर धर्मराजश च वयूह गरीवां समास्दिताः 8 पृष्ठम आसीन महाराज विराटॊ वाहिनीपतिः धृष्टथ्युम्नेन सहितॊ महत्या सेनया वृतः 9 केकया भरातरः पञ्च वामं पार्श्वं समाश्रिताः धृष्टकेतुर नरव्याघ्रः करकर्षश च वीर्यवान थक्षिणं पक्षम आश्रित्य सदिता वयूहस्य रक्षणे 10 पाथयॊस तु महाराज सदितः शरीमान महारदः कुन्तिभॊजः शतानीकॊ महत्या सेनया वृतः 11 शिखण्डी तु महेष्वासः सॊमकैः संवृतॊ बली इरावांश च ततः पुच्छे मकरस्य वयवस्दितौ 12 एवम एतन महाव्यूहं वयूह्य भारत पाण्डवाः सूर्यॊथये महाराज पुनर युथ्धाय थंशिताः 13 कौरवान अभ्ययुस तूर्णं हस्त्यश्वरदपत्तिभिः समुच्छ्रितैर धवजैश चित्रैः शस्त्रैश च विमलैः शितैः 14 वयूहं थृष्ट्वा तु तत सैन्यं पिता थेवव्रतस तव करौञ्चेन महता राजन परत्यव्यूहत वाहिनीम 15 तस्य तुण्डे महेष्वासॊ भारथ्वाजॊ वयरॊचत अश्वत्दामा कृपश चैव चक्षुर आस्तां नरेश्वर 16 कृतवर्मा तु सहितः काम्बॊजारट्ट बाह्लिकैः शिरस्य आसीन नरश्रेष्ठः शरेष्ठः सर्वधनुष्मताम 17 गरीवायां शूरसेनस तु तव पुत्रश च मारिष थुर्यॊधनॊ महाराज राजभिर बहुभिर वृतः 18 पराग्ज्यॊतिषस तु सहितॊ मथ्रसौवीरकेकयैः उरस्य अभून नरश्रेष्ठ महत्या सेनया वृतः 19 सवसेनया च सहितः सुशर्मा परस्दलाधिपः वामं पक्षं समाश्रित्य थंशितः समवस्दितः 20 तुषारा यवनाश चैव शकाश च सह चूचुपैः थक्षिणं पक्षम आश्रित्य सदिता वयूहस्य भारत 21 शरुतायुश च शतायुश च सौमथत्तिश च मारिष वयूहस्य जघने तस्दू रक्षमाणाः परस्परम 22 ततॊ युथ्धाय संजग्मुः पाण्डवाः कौरवैः सह सूर्यॊथये महाराज ततॊ युथ्धम अभून महत 23 परतीयू रदिनॊ नागान नागाश च रदिनॊ ययुः हयारॊहा हयारॊहान रदिनश चापि साथिनः 24 सारदिं च रदी राजन कुञ्जरांश च महारणे हस्त्यारॊहा रदारॊहान रदिनश चापि साथिनः 25 रदिनः पत्तिभिः सार्धं साथिनश चापि पत्तिभिः अन्यॊन्यं समरे राजन परत्यधावन्न अमर्षिताः 26 भीमसेनार्जुन यमैर गुप्ता चान्यैर महारदैः शुशुभे पाण्डवी सेना नक्षत्रैर इव शर्वरी 27 तदा भीष्म कृप थरॊण शल्य थुर्यॊधनाथिभिः तवापि विबभौ सेना गरहैर थयौर इव संवृता 28 भीमसेनस तु कौन्तेयॊ थरॊणं थृष्ट्वा पराक्रमी अभ्ययाज जवनैर अश्वैर भारथ्वाजस्य वाहिनीम 29 थरॊणस तु समरे करुथ्धॊ भीमं नवभिर आयसैः विव्याध समरे राजन मर्माण्य उथ्थिश्य वीर्यवान 30 थृढाहतस ततॊ भीमॊ भारथ्वाजस्य संयुगे सारदिं परेषयाम आस यमस्य सथनं परति 31 स संगृह्य सवयं वाहान भारथ्वाजः परतापवान वयधमत पाण्डवीं सेनां तूलराशिम इवानलः 32 ते वध्यमाना थरॊणेन भीष्मेण च नरॊत्तम सृञ्जयाः केकयैः सार्धं पलायनपराभवन 33 तदैव तावकं सैन्यं भीमार्जुनपरिक्षतम मुह्यते तत्र तत्रैव समथेव वराङ्गना 34 अभिथ्येतां ततॊ वयूहौ तस्मिन वीरवरक्षये आसीथ वयतिकरॊ घॊरस तव तेषां च भारत 35 तथ अथ्भुतम अपश्याम तावकानां परैः सह एकायनगताः सर्वे यथ अयुध्यन्त भारत 36 परतिसंवार्य चास्त्राणि ते ऽनयॊन्यस्य विशां पते युयुधुः पाण्डवाश चैव कौरवाश च महारदाः |
1
[s] vihṛtya ca tato rājan sahitāḥ kurupāṇḍavāḥ vyatītāyāṃ tu śarvaryāṃ punar yuddhāya niryayuḥ 2 tatra śabdo mahān āsīt tava teṣāṃ ca bhārata yujyatāṃ rathamukhyānāṃ kalpyatāṃ caiva dantinām 3 saṃnahyatāṃ padātīnāṃ hayānāṃ caiva bhārata śaṅkhadundubhinādaś ca tumulaḥ sarvato 'bhavat 4 tato yudhiṣṭhiro rājā dhṛṣṭadyumnam abhāṣata vyūhaṃ vyūha mahābāho makaraṃ śatrutāpanam 5 evam uktas tu pārthena dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ vyādideśa mahārāja rathino rathināṃ varaḥ 6 śiro 'bhūd drupadas tasya pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ cakṣuṣī sahadevaś ca nakulaś ca mahārathaḥ tuṇḍam āsīn mahārāja bhīmaseno mahābalaḥ 7 saubhadro draupadeyāś ca rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ sātyakir dharmarājaś ca vyūha grīvāṃ samāsthitāḥ 8 pṛṣṭham āsīn mahārāja virāṭo vāhinīpatiḥ dhṛṣṭadyumnena sahito mahatyā senayā vṛtaḥ 9 kekayā bhrātaraḥ pañca vāmaṃ pārśvaṃ samāśritāḥ dhṛṣṭaketur naravyāghraḥ karakarṣaś ca vīryavān dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya rakṣaṇe 10 pādayos tu mahārāja sthitaḥ śrīmān mahārathaḥ kuntibhojaḥ śatānīko mahatyā senayā vṛtaḥ 11 śikhaṇḍī tu maheṣvāsaḥ somakaiḥ saṃvṛto balī irāvāṃś ca tataḥ pucche makarasya vyavasthitau 12 evam etan mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ sūryodaye mahārāja punar yuddhāya daṃśitāḥ 13 kauravān abhyayus tūrṇaṃ hastyaśvarathapattibhiḥ samucchritair dhvajaiś citraiḥ śastraiś ca vimalaiḥ śitaiḥ 14 vyūhaṃ dṛṣṭvā tu tat sainyaṃ pitā devavratas tava krauñcena mahatā rājan pratyavyūhata vāhinīm 15 tasya tuṇḍe maheṣvāso bhāradvājo vyarocata aśvatthāmā kṛpaś caiva cakṣur āstāṃ nareśvara 16 kṛtavarmā tu sahitaḥ kāmbojāraṭṭa bāhlikaiḥ śirasy āsīn naraśreṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām 17 grīvāyāṃ śūrasenas tu tava putraś ca māriṣa duryodhano mahārāja rājabhir bahubhir vṛtaḥ 18 prāgjyotiṣas tu sahito madrasauvīrakekayaiḥ urasy abhūn naraśreṣṭha mahatyā senayā vṛtaḥ 19 svasenayā ca sahitaḥ suśarmā prasthalādhipaḥ vāmaṃ pakṣaṃ samāśritya daṃśitaḥ samavasthitaḥ 20 tuṣārā yavanāś caiva śakāś ca saha cūcupaiḥ dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya bhārata 21 śrutāyuś ca śatāyuś ca saumadattiś ca māriṣa vyūhasya jaghane tasthū rakṣamāṇāḥ parasparam 22 tato yuddhāya saṃjagmuḥ pāṇḍavāḥ kauravaiḥ saha sūryodaye mahārāja tato yuddham abhūn mahat 23 pratīyū rathino nāgān nāgāś ca rathino yayuḥ hayārohā hayārohān rathinaś cāpi sādinaḥ 24 sārathiṃ ca rathī rājan kuñjarāṃś ca mahāraṇe hastyārohā rathārohān rathinaś cāpi sādinaḥ 25 rathinaḥ pattibhiḥ sārdhaṃ sādinaś cāpi pattibhiḥ anyonyaṃ samare rājan pratyadhāvann amarṣitāḥ 26 bhīmasenārjuna yamair guptā cānyair mahārathaiḥ śuśubhe pāṇḍavī senā nakṣatrair iva śarvarī 27 tathā bhīṣma kṛpa droṇa śalya duryodhanādibhiḥ tavāpi vibabhau senā grahair dyaur iva saṃvṛtā 28 bhīmasenas tu kaunteyo droṇaṃ dṛṣṭvā parākramī abhyayāj javanair aśvair bhāradvājasya vāhinīm 29 droṇas tu samare kruddho bhīmaṃ navabhir āyasaiḥ vivyādha samare rājan marmāṇy uddiśya vīryavān 30 dṛḍhāhatas tato bhīmo bhāradvājasya saṃyuge sārathiṃ preṣayām āsa yamasya sadanaṃ prati 31 sa saṃgṛhya svayaṃ vāhān bhāradvājaḥ pratāpavān vyadhamat pāṇḍavīṃ senāṃ tūlarāśim ivānalaḥ 32 te vadhyamānā droṇena bhīṣmeṇa ca narottama sṛñjayāḥ kekayaiḥ sārdhaṃ palāyanaparābhavan 33 tathaiva tāvakaṃ sainyaṃ bhīmārjunaparikṣatam muhyate tatra tatraiva samadeva varāṅganā 34 abhidyetāṃ tato vyūhau tasmin vīravarakṣaye āsīd vyatikaro ghoras tava teṣāṃ ca bhārata 35 tad adbhutam apaśyāma tāvakānāṃ paraiḥ saha ekāyanagatāḥ sarve yad ayudhyanta bhārata 36 pratisaṃvārya cāstrāṇi te 'nyonyasya viśāṃ pate yuyudhuḥ pāṇḍavāś caiva kauravāś ca mahārathāḥ |