|
1
[स] ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा मध्यं पराप्ते थिवाकरे शरुतायुषम अभिप्रेक्ष्य चॊथयाम आस वाजिनः 2 अभ्यधावत ततॊ राजा शरुतायुषम अरिंथमम विनिघ्नन सायकैस तीक्ष्णैर नवभिर नतपर्वभिः 3 स संवार्य रणे राजा परेषितान धर्मसूनुना शरान सप्त महेष्वासः कौन्तेयाय समर्पयत 4 ते तस्य कवचं भित्त्वा पपुः शॊणितम आहवे असून इव विचिन्वन्तॊ थेहे तस्य महात्मनः 5 पाण्डवस तुभृशं विथ्धस तेन राज्ञा महात्मना रणे वराहकर्णेन राजानं हृथि विव्यधे 6 अदापरेण भल्लेन केतुं तस्य महात्मनः रदश्रेष्ठॊ रदात तूर्णं भूमौ पार्दॊ नयपातयत 7 केतुं निपतितं थृष्ट्वा शरुतायुः स तु पार्दिवः पाण्डवं विशिखैस तीक्ष्णै राजन विव्याध सप्तभिः 8 ततः करॊधात परजज्वाल धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः यदा युगान्ते भूतानि धक्ष्यन्न इव हुताशनः 9 करुथ्धं तु पाण्डवं थृष्ट्वा थेवगन्धर्वराक्षसः परविव्यदुर महाराज वयाकुलं चाप्य अभूज जगत 10 सर्वेषां चैव भूतानाम इथम आसीन मनॊगतम तरीँल लॊकान अथ्य संक्रुथ्धॊ नृपॊ ऽयं धक्ष्यतीति वै 11 ऋषयश चैव थेवाश च चक्रुः सवस्त्ययनं महत लॊकानां नृप शान्त्य अर्दं करॊधिते पाण्डवे तथा 12 स च करॊधसमाविष्टः सृक्किणी परिलेलिहन थधारात्म वपुर घॊरं युगान्ताथित्यसंनिभम 13 ततः सर्वाणि सैन्यानि तावकानि विशां पते निराशान्य अभवंस तत्र जीवितं परति भारत 14 स तु धैर्येण तं कॊपं संनिवार्य महायशाः शरुतायुषः परचिच्छेथ मुष्टिथेशे महथ धनुः 15 अदैनं छिन्नधन्वानं नाराचेन सतनान्तरे निर्बिभेथ रणे राजा सर्वसैन्यस्य पश्यतः 16 स तवरं चरणे राजंस तस्य वाहान महात्मनः निजघान शरैः कषिप्रं सूतं च सुमहाबलः 17 हताश्वं तु रदं तयक्त्वा थृष्ट्वा राज्ञस तु पौरुषम विप्रथुथ्राव वेगेन शरुतायुः समरे तथा 18 तस्मिञ जिते महेष्वासे धर्मपुत्रेण संयुगे थुर्यॊधन बलं राजन सर्वम आसीत पराङ्मुखम 19 एतत कृत्वा महाराज धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः वयात्ताननॊ यदाकालस तव सैन्यं जघान ह 20 चेकितानस तु वार्ष्णेयॊ गौतमं रदिनां वरम परेक्षतां सर्वसैन्यानां छाथयाम आस सायकैः 21 संनिवार्य शरांस तांस तु कृपः शारथ्वतॊ युधि चेकितानं रणे यत्तं राजन विव्याध पत्रिभिः 22 अदापरेण भल्लेन धनुश चिच्छेथ मारिष सारदिं चास्य समरे कषिप्रहस्तॊ नयपातयत हयांश चास्यावधीथ राजन्न उभौ च पार्ष्णिसारदी 23 सॊ ऽवप्लुत्य रदात तूर्णं गथां जग्राह सात्वतः स तया वीर घातिन्या गथया गथिनां वरः गौतमस्य हयान हत्वा सारदिं च नयपातयत 24 भूमिष्ठॊ गौतमस तस्य शरांश चिक्षेप षॊडश ते शराः सात्वतं भित्त्वा पराविशन्त धरातलम 25 चेकितानस ततः करुथ्धः पुनश चिक्षेप तां गथाम गौतमस्य वधाकाङ्क्षी वृत्रस्येव पुरंथरः 26 ताम आपतन्तीं विमलाम अश्मगर्भां महागथाम शरैर अनेकसाहस्रैर वारयाम आस गौतमः 27 चेकितानस ततः खड्गं कॊशाथ उथ्धृत्य भारत लाघवं परम आस्दाय गौतमं समुपाथ्रवत 28 गौतमॊ ऽपि धनुस तयक्त्वा परगृह्यासिं सुसंशितम वेगेन महता राजंश चेकितानम उपाथ्रवत 29 ताव उभौ बलसंपन्नौ निस्त्रिंशवरधारिणौ निस्त्रिंशाभ्यां सुतीक्ष्णाभ्याम अन्यॊन्यं संततक्षतुः 30 निस्त्रिंशवेगाभिहतौ ततस तौ पुरुषर्षभौ धरणीं समनुप्राप्तौ सर्वभूतनिषेविताम मूर्छयाभिपरीताङ्गौ वयायामेन च मॊहितौ 31 ततॊ ऽभयधावथ वेगेन करकर्षः सुहृत तया चेकितानं तदा भूतं थृष्ट्वा समरथुर्मथम रदम आरॊपयच चैनं सर्वसैन्यस्य पश्यतः 32 तदैव शकुनिः शूरः सयालस तव विशां पते आरॊपयथ रदं तूर्णं गौतमं रदिनां वरम 33 सौमथत्तिं तदा करुथ्धॊ धृष्टकेतुर महाबलः नवत्या सायकैः कषिप्रं राजन विव्याध वक्षसि 34 सौमथत्तिर उरःस्दैर तैर भृशं बाणैर अशॊभत मध्यं थिने महाराज रश्मिभिस तपनॊ यदा 35 भूरिश्रवास तु समरे धृष्टकेतुं महारदम हतसूत हयं चक्रे विरदं सायकॊत्तमैः 36 विरदं चैनम आलॊक्य हताश्वं हतसारदिम महता शरवर्षेण छाथयाम आस संयुगे 37 स च तं रदम उत्सृज्य धृष्टकेतुर महामनाः आरुरॊह ततॊ यानं शतानीकस्य मारिष 38 चित्रसेनॊ विकर्णश च राजन थुर्मर्षणस तदा रदिनॊ हेमसंनाहाः सौभथ्रम अभिथुथ्रुवुः 39 अभिमन्यॊस ततस तैस तु घॊरं युथ्धम अवर्तत शरीरस्य यदा राजन वातपित्त कफैस तरिभिः 40 विरदांस तव पुत्रांस तु कृत्वा राजन महाहवे न जघान नरव्याघ्रः समरन भीम वचस तथा 41 ततॊ राज्ञां बहुशतैर गजाश्वरदयायिभिः संवृतं समरे भीष्मं थेवैर अपि थुरासथम 42 परयान्तं शीघ्रम उथ्वीक्ष्य परित्रातुं सुतांस तव अभिमन्युं समुथ्थिश्य बालम एकं महारदम वासुथेवम उवाचेथं कौन्तेयः शवेतवाहनः 43 चॊथयाश्वान हृषीकेश यत्रैते बहुला रदाः एते हि बहवः शूरा कृतास्त्रा युथ्धथुर्मथाः यदा न हन्युर नः सेनां तदा माधव चॊथय 44 एवम उक्तः स वार्ष्णेयः कौन्तेयेनामितौजसा रदं शवेतहयैर युक्तं परेषयाम आस संयुगे 45 निष्टानकॊ महान आसीत तव सैन्यस्य मारिष यथ अर्जुन रणे करुथ्धः संयातस तावकान परति 46 समासाथ्य तु कौन्तेयॊ राज्ञस तान भीष्मरक्षिणः सुशर्माणम अदॊ राजन्न इथं वचनम अब्रवीत 47 जानामि तवां युधि शरेष्ठम अत्यन्तं पूर्ववैरिणम पर्यायस्याथ्य संप्राप्तं फलं पश्य सुथारुणम अथ्य ते थर्शयिष्यामि पूर्वप्रेतान पितामहान 48 एवं संजल्पतस तस्य बीभत्सॊः शत्रुघातिनः शरुत्वापि परुषं वाक्यं सुशर्मा रदयूदपः न चैवम अब्रवीत किं चिच छुभं वा यथि वाशुभम 49 अभि गत्वार्जुनं वीरं राजभिर बहुभिर वृतः पुरस्तात पृष्ठतश चैव पार्श्वतश चैव सर्वतः 50 परिवार्यार्जुनं संख्ये तव पुत्रैः सहानघ शरैः संछाथयाम आस मेघैर इव थिवाकरम 51 ततः परवृत्तः सुमहान संग्रामः शॊणितॊथकः तावकानां च समरे पाण्डवानां च भारत |
1
[s] tato yudhiṣṭhiro rājā madhyaṃ prāpte divākare śrutāyuṣam abhiprekṣya codayām āsa vājinaḥ 2 abhyadhāvat tato rājā śrutāyuṣam ariṃdamam vinighnan sāyakais tīkṣṇair navabhir nataparvabhiḥ 3 sa saṃvārya raṇe rājā preṣitān dharmasūnunā śarān sapta maheṣvāsaḥ kaunteyāya samarpayat 4 te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave asūn iva vicinvanto dehe tasya mahātmanaḥ 5 pāṇḍavas tubhṛśaṃ viddhas tena rājñā mahātmanā raṇe varāhakarṇena rājānaṃ hṛdi vivyadhe 6 athāpareṇa bhallena ketuṃ tasya mahātmanaḥ rathaśreṣṭho rathāt tūrṇaṃ bhūmau pārtho nyapātayat 7 ketuṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā śrutāyuḥ sa tu pārthivaḥ pāṇḍavaṃ viśikhais tīkṣṇai rājan vivyādha saptabhiḥ 8 tataḥ krodhāt prajajvāla dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ yathā yugānte bhūtāni dhakṣyann iva hutāśanaḥ 9 kruddhaṃ tu pāṇḍavaṃ dṛṣṭvā devagandharvarākṣasaḥ pravivyathur mahārāja vyākulaṃ cāpy abhūj jagat 10 sarveṣāṃ caiva bhūtānām idam āsīn manogatam trīṁl lokān adya saṃkruddho nṛpo 'yaṃ dhakṣyatīti vai 11 ṛṣayaś caiva devāś ca cakruḥ svastyayanaṃ mahat lokānāṃ nṛpa śānty arthaṃ krodhite pāṇḍave tadā 12 sa ca krodhasamāviṣṭaḥ sṛkkiṇī parilelihan dadhārātma vapur ghoraṃ yugāntādityasaṃnibham 13 tataḥ sarvāṇi sainyāni tāvakāni viśāṃ pate nirāśāny abhavaṃs tatra jīvitaṃ prati bhārata 14 sa tu dhairyeṇa taṃ kopaṃ saṃnivārya mahāyaśāḥ śrutāyuṣaḥ praciccheda muṣṭideśe mahad dhanuḥ 15 athainaṃ chinnadhanvānaṃ nārācena stanāntare nirbibheda raṇe rājā sarvasainyasya paśyataḥ 16 sa tvaraṃ caraṇe rājaṃs tasya vāhān mahātmanaḥ nijaghāna śaraiḥ kṣipraṃ sūtaṃ ca sumahābalaḥ 17 hatāśvaṃ tu rathaṃ tyaktvā dṛṣṭvā rājñas tu pauruṣam vipradudrāva vegena śrutāyuḥ samare tadā 18 tasmiñ jite maheṣvāse dharmaputreṇa saṃyuge duryodhana balaṃ rājan sarvam āsīt parāṅmukham 19 etat kṛtvā mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ vyāttānano yathākālas tava sainyaṃ jaghāna ha 20 cekitānas tu vārṣṇeyo gautamaṃ rathināṃ varam prekṣatāṃ sarvasainyānāṃ chādayām āsa sāyakaiḥ 21 saṃnivārya śarāṃs tāṃs tu kṛpaḥ śāradvato yudhi cekitānaṃ raṇe yattaṃ rājan vivyādha patribhiḥ 22 athāpareṇa bhallena dhanuś ciccheda māriṣa sārathiṃ cāsya samare kṣiprahasto nyapātayat hayāṃś cāsyāvadhīd rājann ubhau ca pārṣṇisārathī 23 so 'vaplutya rathāt tūrṇaṃ gadāṃ jagrāha sātvataḥ sa tayā vīra ghātinyā gadayā gadināṃ varaḥ gautamasya hayān hatvā sārathiṃ ca nyapātayat 24 bhūmiṣṭho gautamas tasya śarāṃś cikṣepa ṣoḍaśa te śarāḥ sātvataṃ bhittvā prāviśanta dharātalam 25 cekitānas tataḥ kruddhaḥ punaś cikṣepa tāṃ gadām gautamasya vadhākāṅkṣī vṛtrasyeva puraṃdaraḥ 26 tām āpatantīṃ vimalām aśmagarbhāṃ mahāgadām śarair anekasāhasrair vārayām āsa gautamaḥ 27 cekitānas tataḥ khaḍgaṃ kośād uddhṛtya bhārata lāghavaṃ param āsthāya gautamaṃ samupādravat 28 gautamo 'pi dhanus tyaktvā pragṛhyāsiṃ susaṃśitam vegena mahatā rājaṃś cekitānam upādravat 29 tāv ubhau balasaṃpannau nistriṃśavaradhāriṇau nistriṃśābhyāṃ sutīkṣṇābhyām anyonyaṃ saṃtatakṣatuḥ 30 nistriṃśavegābhihatau tatas tau puruṣarṣabhau dharaṇīṃ samanuprāptau sarvabhūtaniṣevitām mūrchayābhiparītāṅgau vyāyāmena ca mohitau 31 tato 'bhyadhāvad vegena karakarṣaḥ suhṛt tayā cekitānaṃ tathā bhūtaṃ dṛṣṭvā samaradurmadam ratham āropayac cainaṃ sarvasainyasya paśyataḥ 32 tathaiva śakuniḥ śūraḥ syālas tava viśāṃ pate āropayad rathaṃ tūrṇaṃ gautamaṃ rathināṃ varam 33 saumadattiṃ tathā kruddho dhṛṣṭaketur mahābalaḥ navatyā sāyakaiḥ kṣipraṃ rājan vivyādha vakṣasi 34 saumadattir uraḥsthair tair bhṛśaṃ bāṇair aśobhata madhyaṃ dine mahārāja raśmibhis tapano yathā 35 bhūriśravās tu samare dhṛṣṭaketuṃ mahāratham hatasūta hayaṃ cakre virathaṃ sāyakottamaiḥ 36 virathaṃ cainam ālokya hatāśvaṃ hatasārathim mahatā śaravarṣeṇa chādayām āsa saṃyuge 37 sa ca taṃ ratham utsṛjya dhṛṣṭaketur mahāmanāḥ āruroha tato yānaṃ śatānīkasya māriṣa 38 citraseno vikarṇaś ca rājan durmarṣaṇas tathā rathino hemasaṃnāhāḥ saubhadram abhidudruvuḥ 39 abhimanyos tatas tais tu ghoraṃ yuddham avartata śarīrasya yathā rājan vātapitta kaphais tribhiḥ 40 virathāṃs tava putrāṃs tu kṛtvā rājan mahāhave na jaghāna naravyāghraḥ smaran bhīma vacas tadā 41 tato rājñāṃ bahuśatair gajāśvarathayāyibhiḥ saṃvṛtaṃ samare bhīṣmaṃ devair api durāsadam 42 prayāntaṃ śīghram udvīkṣya paritrātuṃ sutāṃs tava abhimanyuṃ samuddiśya bālam ekaṃ mahāratham vāsudevam uvācedaṃ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ 43 codayāśvān hṛṣīkeśa yatraite bahulā rathāḥ ete hi bahavaḥ śūrā kṛtāstrā yuddhadurmadāḥ yathā na hanyur naḥ senāṃ tathā mādhava codaya 44 evam uktaḥ sa vārṣṇeyaḥ kaunteyenāmitaujasā rathaṃ śvetahayair yuktaṃ preṣayām āsa saṃyuge 45 niṣṭānako mahān āsīt tava sainyasya māriṣa yad arjuna raṇe kruddhaḥ saṃyātas tāvakān prati 46 samāsādya tu kaunteyo rājñas tān bhīṣmarakṣiṇaḥ suśarmāṇam atho rājann idaṃ vacanam abravīt 47 jānāmi tvāṃ yudhi śreṣṭham atyantaṃ pūrvavairiṇam paryāyasyādya saṃprāptaṃ phalaṃ paśya sudāruṇam adya te darśayiṣyāmi pūrvapretān pitāmahān 48 evaṃ saṃjalpatas tasya bībhatsoḥ śatrughātinaḥ śrutvāpi paruṣaṃ vākyaṃ suśarmā rathayūthapaḥ na caivam abravīt kiṃ cic chubhaṃ vā yadi vāśubham 49 abhi gatvārjunaṃ vīraṃ rājabhir bahubhir vṛtaḥ purastāt pṛṣṭhataś caiva pārśvataś caiva sarvataḥ 50 parivāryārjunaṃ saṃkhye tava putraiḥ sahānagha śaraiḥ saṃchādayām āsa meghair iva divākaram 51 tataḥ pravṛttaḥ sumahān saṃgrāmaḥ śoṇitodakaḥ tāvakānāṃ ca samare pāṇḍavānāṃ ca bhārata |