|
1
[स] परिणाम्य निशां तां तु सुखसुप्ता जनेश्वराः कुरवः पाण्डवाश चैव पुनर युथ्धाय निर्ययुः 2 ततः शब्थॊ महान आसीत सेनयॊर उभयॊर अपि निर्गच्छमानयॊर संख्ये सागरप्रतिमॊ महान 3 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा चित्रसेनॊ विविंशतिः भीष्मश च रदिनां शरेष्ठॊ भारथ्वाजश च वै थविजः 4 एकीभूताः सुसंयत्ताः कौरवाणां महाचमूः वयूहाय विथधू राजन पाण्डवान परति थंशिताः 5 भीष्मः कृत्वा महाव्यूहं पिता तव विशां पते सागरप्रतिमं घॊरं वाहनॊर्मितरङ्गिणम 6 अग्रतः सर्वसैन्यानां भीष्मः शांतनवॊ ययौ मालवैर थाक्षिणात्यैश च आवन्त्यैश च समन्वितः 7 ततॊ ऽनन्तरम एवासीथ भारथ्वाजः परतापवान पुलिन्थैः पारथैश चैव तदा कषुथ्रकमालवैः 8 थरॊणाथ अनन्तरं यत्तॊ भगथत्तः परतापवान मागधैश च कलिङ्गैश च पिशाचैश च विशां पते 9 पराग्ज्यॊतिषाथ अनु नृपः कौसल्यॊ ऽद बृहथ्बलः मेकलैस तरैपुरैश चैव चिच्छिलैश च समन्वितः 10 बृहथ्बलात ततः शूरस तरिगर्तः परस्दलाधिपः काम्बॊजैर बहुभिः सार्धं यवनैश च सहस्रशः 11 थरौणिस तु रभसः शूरस तरिगर्ताथ अनु भारत परययौ सिंहनाथेन नाथयानॊ धरातलम 12 तदा सर्वेण सैन्येन राजा थुर्यॊधनस तथा थरौणेर अनन्तरं परायात सॊथर्यैः परिवारितः 13 थुर्यॊधनाथ अनु कृपस ततः शारथ्वतॊ ययौ एवम एष महाव्यूहः परययौ सागरॊपमः 14 रेजुस तत्र पताकाश च शवेतच छत्राणि चाभिभॊ अङ्गथान्य अद चित्राणि महार्हाणि धनूंषि च 15 तं तु थृष्ट्वा महाव्यूहं तावकानां महारदः युधिष्ठिरॊ ऽबरवीत तूर्णं पार्षतं पृतना पतिम 16 पश्य वयूहं महेष्वास निर्मितं सागरॊपमम परतिव्यूहं तवम अपि हि कुरु पार्षत माचिरम 17 ततः स पार्षतः शूरॊ वयूहं चक्रे सुथारुणम शृङ्गाटलं महाराज परव्यूहविनाशनम 18 शृङ्गेभ्यॊ भीमसेनश च सात्यक्तिश च महारदः रदैर अनेकसाहस्रैस तदा हयपथातिभिः 19 नाभ्याम अभून नरश्रेष्ठः शवेताश्वॊ वानरध्वजः मध्ये युधिष्ठिरॊ राजा माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ 20 अदेतरे महेष्वासाः सह सैन्या नराधिपाः वयूहं तं पूरयाम आसुर वयूह शास्त्रविशारथाः 21 अभिमन्युस ततः पश्चाथ विराटश च महारदः थरौपथेयाश च संहृष्टा राक्षसश च घटॊत्कचः 22 एवम एतं महाव्यूहं वयूह्य भारत पाण्डवाः अतिष्ठन समरे शूरा यॊथ्धुकामा जयैषिणः 23 भेरीशब्थाश च तुमुला विमिश्राः शङ्खनिस्वनैः कष्वेडितास्फॊटितॊत्क्रुष्टैः सुभीमाः सर्वतॊथिशम 24 ततः शूराः समासाथ्य समरे ते परस्परम नेत्रैर अनिमिशै राजन्न अवैक्षन्त परकॊपिताः 25 मनॊभिस ते मनुष्येन्थ्र पूर्वं यॊधाः परस्परम युथ्धाय समवर्तन्त समाहूयेतरेतरम 26 ततः परववृते युथ्धं घॊररूपं भयावहम तावकानां परेषां च निघ्नताम इतरेतरम 27 नाराचा निशिताः संख्ये संपतन्ति सम भारत वयात्तानना भयकरा उरगा इव संघशः 28 निष्पेतुर विमलाः शक्त्यस तैलधौताः सुतेजनाः अम्बुथेभ्यॊ यदा राजन भराजमानाः शतह्रथाह 29 गथाश च विमलैः पट्टैः पिनथ्धाः सवर्णभूषिताः पतन्त्यस तत्र थृश्यन्ते गिरिशृङ्गॊपमाः शुभाः निस्त्रिंशाश च वयराजन्त विमलाम्बरसंनिभाः 30 आर्षभाणि च चर्माणि शतचन्थ्राणि भारत अशॊभन्त रणे राजन पतमानानि सर्वशः 31 ते ऽनयॊन्यं समरे सेने युध्यमाने नराधिप अशॊभेतां यदा थैत्य थेव सेने समुथ्यते अभ्यथ्रवन्त समरे ते ऽनयॊन्यं वै समन्ततः 32 रदास तु रदिभिस तूर्णं परेषिताः परमाहवे युगैर युगानि संश्लिष्य युयुधुः पार्दिवर्षभाः 33 थन्तिनां युध्यमानानां संघर्षात पावकॊ ऽभवत थन्तेषु भरतश्रेष्ठ स धूमः सर्वतॊथिशम 34 परासैर अभिहताः के चिथ गजयॊधाः समन्ततः पतमानाः सम थृश्यन्ते गिरिशृङ्गान नगा इव 35 पाथाताश चाप्य अथृश्यन्त निघ्नन्तॊ हि परस्परम चित्ररूपधराः शूरा नखरप्रासयॊधिनः 36 अन्यॊन्यं ते समासाथ्य कुरुपाण्डवसैनिकाः शस्त्रैर नानाविधैर घॊरै रणे निन्युर यमक्षयम 37 ततः शांतनवॊ भीष्मॊ रदघॊषेण नाथयन अभ्यागमथ रणे पाण्डून धनुः शब्थेन मॊहयन 38 पाण्डवानां रदाश चापि नथन्तॊ भैरवस्वनम अभ्यथ्रवन्त संयत्ता धृष्टथ्युम्नपुरॊगमाः 39 ततः परववृते युथ्धं तव तेषां च भारत नराश्वरदनागानां वयतिषक्तं परस्परम |
1
[s] pariṇāmya niśāṃ tāṃ tu sukhasuptā janeśvarāḥ kuravaḥ pāṇḍavāś caiva punar yuddhāya niryayuḥ 2 tataḥ śabdo mahān āsīt senayor ubhayor api nirgacchamānayor saṃkhye sāgarapratimo mahān 3 tato duryodhano rājā citraseno viviṃśatiḥ bhīṣmaś ca rathināṃ śreṣṭho bhāradvājaś ca vai dvijaḥ 4 ekībhūtāḥ susaṃyattāḥ kauravāṇāṃ mahācamūḥ vyūhāya vidadhū rājan pāṇḍavān prati daṃśitāḥ 5 bhīṣmaḥ kṛtvā mahāvyūhaṃ pitā tava viśāṃ pate sāgarapratimaṃ ghoraṃ vāhanormitaraṅgiṇam 6 agrataḥ sarvasainyānāṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo yayau mālavair dākṣiṇātyaiś ca āvantyaiś ca samanvitaḥ 7 tato 'nantaram evāsīd bhāradvājaḥ pratāpavān pulindaiḥ pāradaiś caiva tathā kṣudrakamālavaiḥ 8 droṇād anantaraṃ yatto bhagadattaḥ pratāpavān māgadhaiś ca kaliṅgaiś ca piśācaiś ca viśāṃ pate 9 prāgjyotiṣād anu nṛpaḥ kausalyo 'tha bṛhadbalaḥ mekalais traipuraiś caiva cicchilaiś ca samanvitaḥ 10 bṛhadbalāt tataḥ śūras trigartaḥ prasthalādhipaḥ kāmbojair bahubhiḥ sārdhaṃ yavanaiś ca sahasraśaḥ 11 drauṇis tu rabhasaḥ śūras trigartād anu bhārata prayayau siṃhanādena nādayāno dharātalam 12 tathā sarveṇa sainyena rājā duryodhanas tadā drauṇer anantaraṃ prāyāt sodaryaiḥ parivāritaḥ 13 duryodhanād anu kṛpas tataḥ śāradvato yayau evam eṣa mahāvyūhaḥ prayayau sāgaropamaḥ 14 rejus tatra patākāś ca śvetac chatrāṇi cābhibho aṅgadāny atha citrāṇi mahārhāṇi dhanūṃṣi ca 15 taṃ tu dṛṣṭvā mahāvyūhaṃ tāvakānāṃ mahārathaḥ yudhiṣṭhiro 'bravīt tūrṇaṃ pārṣataṃ pṛtanā patim 16 paśya vyūhaṃ maheṣvāsa nirmitaṃ sāgaropamam prativyūhaṃ tvam api hi kuru pārṣata māciram 17 tataḥ sa pārṣataḥ śūro vyūhaṃ cakre sudāruṇam śṛṅgāṭalaṃ mahārāja paravyūhavināśanam 18 śṛṅgebhyo bhīmasenaś ca sātyaktiś ca mahārathaḥ rathair anekasāhasrais tathā hayapadātibhiḥ 19 nābhyām abhūn naraśreṣṭhaḥ śvetāśvo vānaradhvajaḥ madhye yudhiṣṭhiro rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau 20 athetare maheṣvāsāḥ saha sainyā narādhipāḥ vyūhaṃ taṃ pūrayām āsur vyūha śāstraviśāradāḥ 21 abhimanyus tataḥ paścād virāṭaś ca mahārathaḥ draupadeyāś ca saṃhṛṣṭā rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ 22 evam etaṃ mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ atiṣṭhan samare śūrā yoddhukāmā jayaiṣiṇaḥ 23 bherīśabdāś ca tumulā vimiśrāḥ śaṅkhanisvanaiḥ kṣveḍitāsphoṭitotkruṣṭaiḥ subhīmāḥ sarvatodiśam 24 tataḥ śūrāḥ samāsādya samare te parasparam netrair animiśai rājann avaikṣanta prakopitāḥ 25 manobhis te manuṣyendra pūrvaṃ yodhāḥ parasparam yuddhāya samavartanta samāhūyetaretaram 26 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayāvaham tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nighnatām itaretaram 27 nārācā niśitāḥ saṃkhye saṃpatanti sma bhārata vyāttānanā bhayakarā uragā iva saṃghaśaḥ 28 niṣpetur vimalāḥ śaktyas tailadhautāḥ sutejanāḥ ambudebhyo yathā rājan bhrājamānāḥ śatahradāh 29 gadāś ca vimalaiḥ paṭṭaiḥ pinaddhāḥ svarṇabhūṣitāḥ patantyas tatra dṛśyante giriśṛṅgopamāḥ śubhāḥ nistriṃśāś ca vyarājanta vimalāmbarasaṃnibhāḥ 30 ārṣabhāṇi ca carmāṇi śatacandrāṇi bhārata aśobhanta raṇe rājan patamānāni sarvaśaḥ 31 te 'nyonyaṃ samare sene yudhyamāne narādhipa aśobhetāṃ yathā daitya deva sene samudyate abhyadravanta samare te 'nyonyaṃ vai samantataḥ 32 rathās tu rathibhis tūrṇaṃ preṣitāḥ paramāhave yugair yugāni saṃśliṣya yuyudhuḥ pārthivarṣabhāḥ 33 dantināṃ yudhyamānānāṃ saṃgharṣāt pāvako 'bhavat danteṣu bharataśreṣṭha sa dhūmaḥ sarvatodiśam 34 prāsair abhihatāḥ ke cid gajayodhāḥ samantataḥ patamānāḥ sma dṛśyante giriśṛṅgān nagā iva 35 pādātāś cāpy adṛśyanta nighnanto hi parasparam citrarūpadharāḥ śūrā nakharaprāsayodhinaḥ 36 anyonyaṃ te samāsādya kurupāṇḍavasainikāḥ śastrair nānāvidhair ghorai raṇe ninyur yamakṣayam 37 tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo rathaghoṣeṇa nādayan abhyāgamad raṇe pāṇḍūn dhanuḥ śabdena mohayan 38 pāṇḍavānāṃ rathāś cāpi nadanto bhairavasvanam abhyadravanta saṃyattā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ 39 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata narāśvarathanāgānāṃ vyatiṣaktaṃ parasparam |