|
1
[स] भीष्मं तु समरे करुथ्धं परतपन्तं समन्ततः न शेकुः पाण्डवा थरष्टुं तपन्तम इव भास्करम 2 ततः सर्वाणि सैन्यानि धर्मपुत्रस्य शासनात अभ्यथ्रवन्त गाङ्गेयं मर्थयन्तं शितैः शरैः 3 स तु भीष्मॊ रणश्लाघी सॊमकान सह सृञ्जयान पाञ्चालांश च महेष्वासान पातयाम आस सायकैः 4 ते वध्यमाना भीष्मेण पाञ्चालाः सॊमकैः सह भीष्मम एवाभ्ययुस तूर्णं तयक्त्वा मृत्युकृतं भयम 5 स तेषां रदिनां वीरॊ भीष्मः शांतनवॊ युधि चिच्छेथ सहसा राजन बाहून अद शिरांसि च 6 विरदान रदिनश चक्रे पिता थेवव्रतस तव पतितान्य उत्तमाङ्गानि हयेभ्यॊ हयसाथिनाम 7 निर्मनुष्यांश च मातङ्गाञ शयानान पर्वतॊपमान अपश्याम महाराज भीष्मास्त्रेण परमॊहितान 8 न तत्रासीत पुमान कश चित पाण्डवानां विशां पते अन्यत्र रदिनां शरेष्ठाथ भीमसेनान महाबलात 9 स हि भीष्मं समासाथ्य ताडयाम आस संयुगे ततॊ निष्टानकॊ घॊरॊ भीष्म भीमं समागमे 10 बभूव सर्वसैन्यानां घॊररूपॊ भयानकः तदैव पाण्डवा हृष्टाः सिंहनाथम अदानथन 11 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा सॊथर्यैः परिवारितः भीष्मं जुगॊप समरे वर्तमाने जनक्षये 12 भीमस तु सारदिं हत्वा भीष्मस्य रदिनां वरः विथ्रुताश्वे रदे तस्मिन थरवमाणे समन्ततः सुनाभस्य शरेणाशु शिरश चिच्छेथ चारिहा 13 कषुरप्रेण सुतीक्ष्णेन स हतॊ नयपतथ भुवि हते तस्मिन महाराज तव पुत्रे महारदे नामृष्यन्त रणे शूराः सॊथर्याः सप्त संयुगे 14 आथित्यकेतुर बह्व आशीकुण्ड धारॊ महॊथरः अपराजितः पण्डितकॊ विशालाक्षः सुथुर्जयः 15 पाण्डवं चित्रसंनाहा विचित्रकवच धवजाः अभ्यथ्रवन्त संग्रामे यॊथ्धुकामारिमर्थनाः 16 महॊथरस तु समरे भीमं विव्याध पत्रिभिः नवभिर वज्रसंकाशैर नमुचिं वृत्रहा यदा 17 आथित्यकेतुः सप्तत्या बह्व आशीचापि पञ्चभिः नवत्या कुण्ड धारस तु विशालाक्षश च सप्तभिः 18 अपराजितॊ महाराज पराजिष्णुर महारदः शरैर बहुभिर आनर्छथ भीमसेनं महाबलम 19 रणे पण्डितकश चैनं तरिभिर बाणैः समर्थयत स तन न ममृषे भीमः शत्रुभिर वधम आहवे 20 धनुः परपीड्य वामेन करेणामित्रकर्शनः शिरश चिच्छेथ समरे शरेण नतपर्वणा 21 अपराजितस्य सुनसं तव पुत्रस्य संयुगे पराजितस्य भीमेन निपपात शिरॊमहीम 22 अदापरेण भल्लेन कुण्ड धारं महारदम पराहिणॊन मृत्युलॊकाय सर्वलॊकस्य पश्यतः 23 ततः पुनर अमेयात्मा परसंधाय शिलीमुखम परेषयाम आस समरे पण्डितं परति भारत 24 स शरः पण्डितं हत्वा विवेश धरणीतलम यदा नरं निहत्याशु भुजगः कालचॊथितः 25 विशालाक्ष शिरश छित्त्वा पातयाम आस भूतले तरिभिः शरैर अथीनात्मा समरन कलेशं पुरातनम 26 महॊथरं महेष्वासं नाराचेन सतनान्तरे विव्याध समरे राजन स हतॊ नयपतथ भुवि 27 आथित्यकेतॊः केतुं च छित्त्वा बाणेन संयुगे भल्लेन भृशतीक्ष्णेन शिरश चिच्छेथ चारिहा 28 बह्व आशिनं ततॊ भीमः शरेण नतपर्वणा परेषयाम आस संक्रुथ्धॊ यमस्य सथनं परति 29 परथुथ्रुवुस ततस ते ऽनये पुत्रास तव विशां पते मन्यमाना हि तत सत्यं सभायां तस्य भाषितम 30 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा भरातृव्यसनकर्शितः अब्रवीत तावकान यॊधान भीमॊ ऽयं युधि वध्यताम 31 एवम एत महेष्वासाः पुत्रास तव विशां पते भरातॄन संथृश्य निहतान परास्मरंस ते हि तथ वचः 32 यथ उक्तवान महाप्राज्ञः कषत्ता हितम अनामयम तथ इथं समनुप्राप्तं वचनं थिव्यथर्शिनः 33 लॊभमॊहसमाविष्टः पुत्र परीत्या जनाधिप न बुध्यसे पुरा यत तत तद्यम उक्तं वचॊ महत 34 तदैव हि वधार्दाय पुत्राणां पाण्डवॊ बली नूनं जातॊ महाबाहुर यदा हन्ति सम कौरवान 35 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा भीष्मम आसाथ्य मारिष थुःखेन महताविष्टॊ विललापातिकर्शितः 36 निहता भरातरः शूरा भीमसेनेन मे युधि यतमानास तदान्ये ऽपि हन्यन्ते सर्वसैनिकाः 37 भवांश च मध्यस्दतया नित्यम अस्मान उपेक्षते सॊ ऽहं कापदम आरूढः पश्य थैवम इथं मम 38 एतच छरुत्वा वचः करूरं पिता थेवव्रतस तव थुर्यॊधनम इथं वाक्यम अब्रवीत साश्रुलॊचनम 39 उक्तम एतन मया पूर्वं थरॊणेन विथुरेण च गान्धार्या च यशस्विन्या तत्त्वं तात न बुथ्धवान 40 समयश च मया पूर्वं कृतॊ वः शत्रुकर्शन नाहं युधि विमॊक्तव्यॊ नाप्य आचार्यः कदं चन 41 यं यं हि धार्तराष्ट्राणां भीमॊ थरक्ष्यति संयुगे हनिष्यति रणे तं तं सत्यम एतथ बरवीमि ते 42 स तवं राजन सदिरॊ भूत्वा थृढां कृत्वा रणे मतिम यॊधयस्व रणे पार्दान सवर्गं कृत्वा परायणम 43 न शक्याः पाण्डवा जेतुं सेन्थ्रैर अपि सुरासुरैः तस्माथ युथ्धे मतिं कृत्वा सदिरां युध्यस्व भारत |
1
[s] bhīṣmaṃ tu samare kruddhaṃ pratapantaṃ samantataḥ na śekuḥ pāṇḍavā draṣṭuṃ tapantam iva bhāskaram 2 tataḥ sarvāṇi sainyāni dharmaputrasya śāsanāt abhyadravanta gāṅgeyaṃ mardayantaṃ śitaiḥ śaraiḥ 3 sa tu bhīṣmo raṇaślāghī somakān saha sṛñjayān pāñcālāṃś ca maheṣvāsān pātayām āsa sāyakaiḥ 4 te vadhyamānā bhīṣmeṇa pāñcālāḥ somakaiḥ saha bhīṣmam evābhyayus tūrṇaṃ tyaktvā mṛtyukṛtaṃ bhayam 5 sa teṣāṃ rathināṃ vīro bhīṣmaḥ śāṃtanavo yudhi ciccheda sahasā rājan bāhūn atha śirāṃsi ca 6 virathān rathinaś cakre pitā devavratas tava patitāny uttamāṅgāni hayebhyo hayasādinām 7 nirmanuṣyāṃś ca mātaṅgāñ śayānān parvatopamān apaśyāma mahārāja bhīṣmāstreṇa pramohitān 8 na tatrāsīt pumān kaś cit pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate anyatra rathināṃ śreṣṭhād bhīmasenān mahābalāt 9 sa hi bhīṣmaṃ samāsādya tāḍayām āsa saṃyuge tato niṣṭānako ghoro bhīṣma bhīmaṃ samāgame 10 babhūva sarvasainyānāṃ ghorarūpo bhayānakaḥ tathaiva pāṇḍavā hṛṣṭāḥ siṃhanādam athānadan 11 tato duryodhano rājā sodaryaiḥ parivāritaḥ bhīṣmaṃ jugopa samare vartamāne janakṣaye 12 bhīmas tu sārathiṃ hatvā bhīṣmasya rathināṃ varaḥ vidrutāśve rathe tasmin dravamāṇe samantataḥ sunābhasya śareṇāśu śiraś ciccheda cārihā 13 kṣurapreṇa sutīkṣṇena sa hato nyapatad bhuvi hate tasmin mahārāja tava putre mahārathe nāmṛṣyanta raṇe śūrāḥ sodaryāḥ sapta saṃyuge 14 ādityaketur bahv āśīkuṇḍa dhāro mahodaraḥ aparājitaḥ paṇḍitako viśālākṣaḥ sudurjayaḥ 15 pāṇḍavaṃ citrasaṃnāhā vicitrakavaca dhvajāḥ abhyadravanta saṃgrāme yoddhukāmārimardanāḥ 16 mahodaras tu samare bhīmaṃ vivyādha patribhiḥ navabhir vajrasaṃkāśair namuciṃ vṛtrahā yathā 17 ādityaketuḥ saptatyā bahv āśīcāpi pañcabhiḥ navatyā kuṇḍa dhāras tu viśālākṣaś ca saptabhiḥ 18 aparājito mahārāja parājiṣṇur mahārathaḥ śarair bahubhir ānarchad bhīmasenaṃ mahābalam 19 raṇe paṇḍitakaś cainaṃ tribhir bāṇaiḥ samardayat sa tan na mamṛṣe bhīmaḥ śatrubhir vadham āhave 20 dhanuḥ prapīḍya vāmena kareṇāmitrakarśanaḥ śiraś ciccheda samare śareṇa nataparvaṇā 21 aparājitasya sunasaṃ tava putrasya saṃyuge parājitasya bhīmena nipapāta śiromahīm 22 athāpareṇa bhallena kuṇḍa dhāraṃ mahāratham prāhiṇon mṛtyulokāya sarvalokasya paśyataḥ 23 tataḥ punar ameyātmā prasaṃdhāya śilīmukham preṣayām āsa samare paṇḍitaṃ prati bhārata 24 sa śaraḥ paṇḍitaṃ hatvā viveśa dharaṇītalam yathā naraṃ nihatyāśu bhujagaḥ kālacoditaḥ 25 viśālākṣa śiraś chittvā pātayām āsa bhūtale tribhiḥ śarair adīnātmā smaran kleśaṃ purātanam 26 mahodaraṃ maheṣvāsaṃ nārācena stanāntare vivyādha samare rājan sa hato nyapatad bhuvi 27 ādityaketoḥ ketuṃ ca chittvā bāṇena saṃyuge bhallena bhṛśatīkṣṇena śiraś ciccheda cārihā 28 bahv āśinaṃ tato bhīmaḥ śareṇa nataparvaṇā preṣayām āsa saṃkruddho yamasya sadanaṃ prati 29 pradudruvus tatas te 'nye putrās tava viśāṃ pate manyamānā hi tat satyaṃ sabhāyāṃ tasya bhāṣitam 30 tato duryodhano rājā bhrātṛvyasanakarśitaḥ abravīt tāvakān yodhān bhīmo 'yaṃ yudhi vadhyatām 31 evam eta maheṣvāsāḥ putrās tava viśāṃ pate bhrātṝn saṃdṛśya nihatān prāsmaraṃs te hi tad vacaḥ 32 yad uktavān mahāprājñaḥ kṣattā hitam anāmayam tad idaṃ samanuprāptaṃ vacanaṃ divyadarśinaḥ 33 lobhamohasamāviṣṭaḥ putra prītyā janādhipa na budhyase purā yat tat tathyam uktaṃ vaco mahat 34 tathaiva hi vadhārthāya putrāṇāṃ pāṇḍavo balī nūnaṃ jāto mahābāhur yathā hanti sma kauravān 35 tato duryodhano rājā bhīṣmam āsādya māriṣa duḥkhena mahatāviṣṭo vilalāpātikarśitaḥ 36 nihatā bhrātaraḥ śūrā bhīmasenena me yudhi yatamānās tathānye 'pi hanyante sarvasainikāḥ 37 bhavāṃś ca madhyasthatayā nityam asmān upekṣate so 'haṃ kāpatham ārūḍhaḥ paśya daivam idaṃ mama 38 etac chrutvā vacaḥ krūraṃ pitā devavratas tava duryodhanam idaṃ vākyam abravīt sāśrulocanam 39 uktam etan mayā pūrvaṃ droṇena vidureṇa ca gāndhāryā ca yaśasvinyā tattvaṃ tāta na buddhavān 40 samayaś ca mayā pūrvaṃ kṛto vaḥ śatrukarśana nāhaṃ yudhi vimoktavyo nāpy ācāryaḥ kathaṃ cana 41 yaṃ yaṃ hi dhārtarāṣṭrāṇāṃ bhīmo drakṣyati saṃyuge haniṣyati raṇe taṃ taṃ satyam etad bravīmi te 42 sa tvaṃ rājan sthiro bhūtvā dṛḍhāṃ kṛtvā raṇe matim yodhayasva raṇe pārthān svargaṃ kṛtvā parāyaṇam 43 na śakyāḥ pāṇḍavā jetuṃ sendrair api surāsuraiḥ tasmād yuddhe matiṃ kṛtvā sthirāṃ yudhyasva bhārata |