|
1
[धृ] थृष्ट्वा मम हतान पुत्रान बहून एकेन संशय भीष्मॊ थरॊणः कृपश चैव किम अकुर्वत संयुगे 2 अहन्य अहनि मे पुत्राः कषयं गच्छन्ति संजय मन्ये ऽहं सर्वदा सूत थैवेनौपहता भृशम 3 यत्र मे तनयाः सर्वे जीयन्ते न जयन्त्य उत यत्र भीष्मस्य थरॊणस्य कृपस्य च महात्मनः 4 सौमथत्तेश च वीरस्य भगथत्तस्य चॊभयॊः अश्वत्दाम्नस तदा तात शूराणां सुमहात्मनाम 5 अन्येषां चैव वीराणां मध्यगास तनया मम यथ अहन्यन्त संग्रामे किम अन्यथ भागधेयतः 6 न हि थुर्यॊधनॊ मन्थः पुरा परॊक्तम अबुध्यत वार्यमाणॊ मया तात भीष्मेण विथुरेण च 7 गान्धार्या चैव थुर्मेधाः सततं हितकाम्यया नावबुध्यत पुरा मॊहात तस्य पराप्तम इथं फलम 8 यथ भीमसेनः समरे पुत्रान मम विचेतसः अहन्य अहनि संक्रुथ्धॊ नयते यमसाथनम 9 [स] इथं तत समनुप्राप्तं कषत्तुर वचनम उत्तमम न बुथ्धवान असि विभॊ परॊच्यमानं हितं तथा 10 निवारय सुतान थयूतात पाण्डवान मा थरुहेति च सुहृथां हितकामानां बरुवतां तत तथ एव च 11 न शुश्रूषसि यथ वाक्यं मर्त्यः पद्यम इवौषधम तथ एव तवाम अनुप्राप्तं वचनं साधु भाषितम 12 विथुर थरॊण भीष्माणां तदान्येषां हितैषिणाम अकृत्वा वचनं पद्यं कषयं गच्छन्ति कौरवाः 13 तथ एतत समतिक्रान्तं पूर्वम एव विशां पते तस्मान मे शृणु तत्त्वेन यदा युथ्धम अवर्तत 14 मध्याह्ने सुमहारौथ्रः संग्रामः समपथ्यत लॊकक्षयकरॊ राजंस तन मे निगथतः शृणु 15 ततः सर्वाणि सैन्यानि धर्मपुत्रस्य शासनात संरब्धान्य अभ्यधावन्त भीष्मम एव जिघांसया 16 धृष्टथ्युम्नः शिखण्डी च सात्यकिश च महारदः युक्तानीका महाराज भीष्मम एव समभ्ययुः 17 अर्जुनॊ थरौपथेयाश च चेकितानश च संयुगे थरुयॊधन समाथिष्टान राज्ञः सर्वान समभ्ययुः 18 अभिमन्युस तदा वीरॊ हैडिम्बश च महारदः भीमसेनश च संक्रुथ्धस ते ऽभयधावन्त कौरवान 19 तरिधा भूतैर अवध्यन्त पाण्डवैः कौरवा युधि तदैव कौरवे राजन्न अवध्यन्त परे रणे 20 थरॊणस तु रदिनां शरेष्ठः सॊमकान सृञ्जयैः सह अभ्यथ्रवत संक्रुथ्धः परेषयिष्यन यमक्षयम 21 तत्राक्रन्थॊ महान आसीत सृञ्जयानां महात्मनाम वध्यतां समरे राजन भारथ्वाजेन धन्विना 22 थरॊणेन निहतास तत्र कषत्रिया बहवॊ रणे विवेष्टन्तः सम थृश्यन्ते वयाधिक्लिष्टा नरा इव 23 कूजतां करन्थतां चैव सतनतां चैव संयुगे अनिशं शरूयते शब्थः कषुत कृशानां नृणाम इव 24 तदैव कौरवेयाणां भीमसेनॊ महाबलः चकार कथनं घॊरं करुथ्धः काल इवापरः 25 वध्यतां तत्र सैन्यानाम अन्यॊन्येन महारणे परावर्तत नथी घॊरा रुधिरौघप्रवाहिनी 26 स संग्रामॊ महाराज घॊररूपॊ ऽभवन महान कुरूणां पाण्डवानां च यम राष्ट्रविवर्धनः 27 ततॊ भीमॊ रणे करुथ्धॊ रभसश च विशेषतः गजानीकं समासाथ्य परेषयाम आस मृत्यवे 28 तत्र भारत भीमेन नाराचाभिहता गजाः पेतुः सेथुश च नेथुश च थिशश च परिबभ्रमुः 29 छिन्नहस्ता महानागाश छिन्नपाथाश च मारिष करौञ्चवथ वयनथन भीताः पृदिवीम अधिशिश्यिरे 30 नकुलः सहथेवश च हयानीकम अभिथ्रुतौ ते हयाः काञ्चनापीडा रुक्मभाण्ड परिच्छथाः वध्यमाना वयथृश्यन्त शतशॊ ऽद सहस्रशः 31 पतथ्भिश च हयै राजन समास्तीर्यत मेथिनी निर्जिह्वैर्श च शवसथ्भिश च कूजथ्भिश च गतासुभिः हयैर बभौ नरश्रेष्ठ नानारूपधरैर धरा 32 अर्जुनेन हतैः संख्ये तदा भारत वाजिभिः परबभौ वसुधा घॊरा तत्र तत्र विशां पते 33 रदैर भग्नैर धवजैश छिन्नैश छत्रैश च सुमहाप्रभैः हारैर निष्कैः स केयूरैः शिरॊभिश च सकुण्डलैः 34 उष्णीषैर अपविथ्धैश च पताकाभिश च सर्वषः अनुकर्षैः शुभौ राजन यॊक्त्रैश चव्यसुरश्मिभिह संछन्ना वसुधा भाति वसन्ते कुसुमैर इव 35 एवम एष कषयॊ वृत्तः पाण्डूनाम अपि भारत करुथ्धे शांतनवे भीष्मे थरॊणे च रदसत्तमे 36 अश्वत्दाम्नि कृपे चैव तदैव कृतवर्मणि तदेतरेषु करुथ्धेषु तावकानाम अपि कषयः |
1
[dhṛ] dṛṣṭvā mama hatān putrān bahūn ekena saṃśaya bhīṣmo droṇaḥ kṛpaś caiva kim akurvata saṃyuge 2 ahany ahani me putrāḥ kṣayaṃ gacchanti saṃjaya manye 'haṃ sarvathā sūta daivenaupahatā bhṛśam 3 yatra me tanayāḥ sarve jīyante na jayanty uta yatra bhīṣmasya droṇasya kṛpasya ca mahātmanaḥ 4 saumadatteś ca vīrasya bhagadattasya cobhayoḥ aśvatthāmnas tathā tāta śūrāṇāṃ sumahātmanām 5 anyeṣāṃ caiva vīrāṇāṃ madhyagās tanayā mama yad ahanyanta saṃgrāme kim anyad bhāgadheyataḥ 6 na hi duryodhano mandaḥ purā proktam abudhyata vāryamāṇo mayā tāta bhīṣmeṇa vidureṇa ca 7 gāndhāryā caiva durmedhāḥ satataṃ hitakāmyayā nāvabudhyat purā mohāt tasya prāptam idaṃ phalam 8 yad bhīmasenaḥ samare putrān mama vicetasaḥ ahany ahani saṃkruddho nayate yamasādanam 9 [s] idaṃ tat samanuprāptaṃ kṣattur vacanam uttamam na buddhavān asi vibho procyamānaṃ hitaṃ tadā 10 nivāraya sutān dyūtāt pāṇḍavān mā druheti ca suhṛdāṃ hitakāmānāṃ bruvatāṃ tat tad eva ca 11 na śuśrūṣasi yad vākyaṃ martyaḥ pathyam ivauṣadham tad eva tvām anuprāptaṃ vacanaṃ sādhu bhāṣitam 12 vidura droṇa bhīṣmāṇāṃ tathānyeṣāṃ hitaiṣiṇām akṛtvā vacanaṃ pathyaṃ kṣayaṃ gacchanti kauravāḥ 13 tad etat samatikrāntaṃ pūrvam eva viśāṃ pate tasmān me śṛṇu tattvena yathā yuddham avartata 14 madhyāhne sumahāraudraḥ saṃgrāmaḥ samapadyata lokakṣayakaro rājaṃs tan me nigadataḥ śṛṇu 15 tataḥ sarvāṇi sainyāni dharmaputrasya śāsanāt saṃrabdhāny abhyadhāvanta bhīṣmam eva jighāṃsayā 16 dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca sātyakiś ca mahārathaḥ yuktānīkā mahārāja bhīṣmam eva samabhyayuḥ 17 arjuno draupadeyāś ca cekitānaś ca saṃyuge druyodhana samādiṣṭān rājñaḥ sarvān samabhyayuḥ 18 abhimanyus tathā vīro haiḍimbaś ca mahārathaḥ bhīmasenaś ca saṃkruddhas te 'bhyadhāvanta kauravān 19 tridhā bhūtair avadhyanta pāṇḍavaiḥ kauravā yudhi tathaiva kaurave rājann avadhyanta pare raṇe 20 droṇas tu rathināṃ śreṣṭhaḥ somakān sṛñjayaiḥ saha abhyadravata saṃkruddhaḥ preṣayiṣyan yamakṣayam 21 tatrākrando mahān āsīt sṛñjayānāṃ mahātmanām vadhyatāṃ samare rājan bhāradvājena dhanvinā 22 droṇena nihatās tatra kṣatriyā bahavo raṇe viveṣṭantaḥ sma dṛśyante vyādhikliṣṭā narā iva 23 kūjatāṃ krandatāṃ caiva stanatāṃ caiva saṃyuge aniśaṃ śrūyate śabdaḥ kṣut kṛśānāṃ nṛṇām iva 24 tathaiva kauraveyāṇāṃ bhīmaseno mahābalaḥ cakāra kadanaṃ ghoraṃ kruddhaḥ kāla ivāparaḥ 25 vadhyatāṃ tatra sainyānām anyonyena mahāraṇe prāvartata nadī ghorā rudhiraughapravāhinī 26 sa saṃgrāmo mahārāja ghorarūpo 'bhavan mahān kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca yama rāṣṭravivardhanaḥ 27 tato bhīmo raṇe kruddho rabhasaś ca viśeṣataḥ gajānīkaṃ samāsādya preṣayām āsa mṛtyave 28 tatra bhārata bhīmena nārācābhihatā gajāḥ petuḥ seduś ca neduś ca diśaś ca paribabhramuḥ 29 chinnahastā mahānāgāś chinnapādāś ca māriṣa krauñcavad vyanadan bhītāḥ pṛthivīm adhiśiśyire 30 nakulaḥ sahadevaś ca hayānīkam abhidrutau te hayāḥ kāñcanāpīḍā rukmabhāṇḍa paricchadāḥ vadhyamānā vyadṛśyanta śataśo 'tha sahasraśaḥ 31 patadbhiś ca hayai rājan samāstīryata medinī nirjihvairś ca śvasadbhiś ca kūjadbhiś ca gatāsubhiḥ hayair babhau naraśreṣṭha nānārūpadharair dharā 32 arjunena hataiḥ saṃkhye tathā bhārata vājibhiḥ prababhau vasudhā ghorā tatra tatra viśāṃ pate 33 rathair bhagnair dhvajaiś chinnaiś chatraiś ca sumahāprabhaiḥ hārair niṣkaiḥ sa keyūraiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ 34 uṣṇīṣair apaviddhaiś ca patākābhiś ca sarvaṣaḥ anukarṣaiḥ śubhau rājan yoktraiś cavyasuraśmibhih saṃchannā vasudhā bhāti vasante kusumair iva 35 evam eṣa kṣayo vṛttaḥ pāṇḍūnām api bhārata kruddhe śāṃtanave bhīṣme droṇe ca rathasattame 36 aśvatthāmni kṛpe caiva tathaiva kṛtavarmaṇi tathetareṣu kruddheṣu tāvakānām api kṣayaḥ |