|
1
[स] सवसैन्यं निहतं थृष्ट्वा राजा थुर्यॊधनः सवयम अभ्यधावत संक्रुथ्धॊ भीमसेनम अरिंथमम 2 परगृह्य सुमहच चापम इन्थ्राशनिसमस्वनम महता शरवर्षेण पाण्डवं समवाकिरत 3 अर्धचन्थ्रं च संधाय सुतीक्ष्णं लॊमवाहिनम भीमसेनस्य चिच्छेथ चापं करॊधसमन्वितः 4 तथन्तरं च संप्रेक्ष्य तवरमाणॊ महारदः संथधे निशितं बाणं गिरीणाम अपि थारणम तेनॊरसि महाबाहुर भीमसेनम अताडयत 5 स गाढविथ्धॊ वयदितः सृक्किणी परिसंलिहन समाललम्बे तेजस्वी धवजं हेमपरिष्कृतम 6 तदा विमनसं थृष्ट्वा भीमसेनं घटॊत्कचः करॊधेनाभिप्रजज्वाल थिधक्षन्न इव पावकः 7 अभिमन्युमुखाश चैव पाण्डवानां महारदाः समभ्यधावन करॊशन्तॊ राजानं जातसंभ्रमाः 8 संप्रेक्ष्य तान आपततः संक्रुथ्धाञ जातसंभ्रमान भारथ्वाजॊ ऽबरवीथ वाक्यं तावकानां महारदान 9 कषिप्रं गच्छत भथ्रं वॊ राजानं परिरक्षत संशयं परमं पराप्तं मज्जन्तं वयसनार्णवे 10 एते करुथ्धा महेष्वासाः पाण्डवानां महारदाः भीमसेनं पुरस्कृत्य थुर्यॊधनम उपथ्रुताः 11 नानाविधानि शस्त्राणि विसृजन्तॊ जये रताः नथन्तॊ भैरवान नाथांस तरासयन्तश च भूम इमाम 12 तथ आचार्य वचः शरुत्वा सॊमथत्त पुरॊगमाः तावकाः समवर्तन्त पाण्डवानाम अनीकिनीम 13 कृपॊ भूरि शवराः शल्यॊ थरॊणपुत्रॊ विविंशतिः चित्रसेनॊ विकर्णश च सैन्धवॊ ऽद बृहथ्बलः आवन्त्यौ च महेष्वासौ कौरवं पर्यवारयन 14 ते विंशतिपथं गत्वा संप्रहारं परचक्रिरे पाण्डवा धार्तराष्ट्राश च परस्परजिघांसवः 15 एवम उक्त्वा महाबाहुर महथ विस्फार्य कार्मुकम भारथ्बाजस ततॊ भीमं षड्विंशत्या समार्पयत 16 भूयश चैनं महाबाहुः शरैः शीघ्रम अवाकिरत पर्वतं वारिधाराभिः शरथीव बलाहकः 17 तं पत्यविध्यथ थशभिर भीमसेनः शिलीमुखैः तवरमाणॊ महेष्वासः सव्ये पार्श्वे महाबलः 18 स गाढविथ्धॊ वयदितॊ वयॊवृथ्धश च भारत परनष्टसंज्ञः सहसा रदॊपस्द उपाविशत 19 गुरुं परव्यदितं थृष्ट्वा राजा थुर्यॊधनः सवयम थरौणायनिश च संक्रुथ्धौ भीमसेनम अभिथ्रुतौ 20 ताव आपतन्तौ संप्रेक्ष्य कालान्तकयमॊपमौ भीमसेनॊ महाबाहुर गथाम आथाय स तवरः 21 अवप्लुत्य रदात तूर्णं तस्दौ गिरिर इवाचलः समुथ्यम्य गथां गुर्वीं यमथण्डॊपमां रणे 22 तथ उथ्यतगथं थृष्ट्वा कैलासम इव शृङ्गिणम कौरवॊ थरॊणपुत्रश च सहिताव अभ्यधावताम 23 ताव आपतन्तौ सहितौ तवरितौ बलिनां वरौ अभ्यधावत वेगेन तवरमाणॊ वृकॊथरः 24 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य संक्रुथ्धं भीमथर्शनम समभ्यधावंस तवरिताः कौरवाणां महारदाः 25 भारथ्वाज मुखाः सर्वे भीमसेनजिघांसया नानाविधानि शस्त्राणि भीमस्यॊरस्य अपातयन सहिताः पाण्डवं सर्वे पीडयन्तः समन्ततः 26 तं थृष्ट्वा संशयं पराप्तं पीड्यमानं महारदम अभिमन्युप्रभृतयः पाण्डवानां महारदाः अभ्यधावन परीप्सन्तः पराणांस तयक्त्वा सुथुस्त्यजान 27 अनूपाधिपतिः शूरॊ भीमस्य थयितः सखा नीलॊ नीलाम्बुथप्रख्यः संक्रुथ्धॊ थरौणिम अभ्ययात सपर्धते हि महेष्वासॊ नित्यं थरॊणसुतेन यः 28 स विस्फार्य महच चापं थरौणिं विव्याध पत्रिणा यदा शक्रॊ महाराज पुरा विव्याध थानवम 29 विप्रचित्तिं थुराधर्षं थेवतानां भयं ककम येन लॊकत्रयं करॊधात तरासितं सवेन तेजसा 30 तदा नीलेन निर्भिन्नः सुमुखेन पतत्रिणा संजातरुधिरॊत्पीडॊ थरौणिः करॊधसमन्वितः 31 स विस्फार्य धनुश चित्रम इन्थ्राशनिसमस्वनम थध्रे नीलविनाशाय मतिं मतिमतां वरः 32 ततः संधाय विमलान भल्लान कर्मारपायितान जघान चतुरॊ वाहान पातयाम आस च धवजम 33 सप्तमेन च भल्लेन नीलं विव्याध वक्षसि स गाढविथ्धॊ वयदितॊ रदॊपस्द उपाविशत 34 मॊहितं वीक्ष्य राजानं नीलम अभ्रचयॊपमम घटॊत्कचॊ ऽपि संक्रुथ्धॊ भरातृभिः परिवारितः 35 अभिथुथ्राव वेगेन थरौणिम आहवशॊभिनम तदेतरे अभ्यधावन राक्षसॊ युथ्धथुर्मथाः 36 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य राक्षसं घॊरथर्शनम अभ्यधावत तेजस्वी भारथ्वाजात्मजस तवरन 37 निजघान च संक्रुथ्धॊ राक्षसान भीमथर्शनान यॊ ऽभवन्न अग्रतः करुथ्धा राक्षसस्य पुरःसराः 38 विमुखांश चैव तान थृष्ट्वा थरौणिचापच्युतैः शरैः अक्रुध्यत महाकायॊ भैमसेनिर घटॊत्कचः 39 पराथुश्चक्रे महामायां घॊररूपां सुथारुणाम मॊहयन समरे थरौणिं मायावी राक्षसाधिपः 40 ततस ते तावकाः सर्वे मायया विमुखीकृताः अन्यॊन्यं समपश्यन्त निकृत्तान मेथिनी तले विचेष्टमानान कृपणाञ शॊणितेन समुक्षितान 41 थरॊणं थुर्यॊधनं शल्यम अश्वत्दामानम एव च परायशश च महेष्वासा ये परधानाश च कौरवाः 42 विध्वस्ता रदिनः सर्वे गजाश च विनिपातिताः हयाश च सहयारॊहा विनिकृत्ताः सहस्रशः 43 तथ थृष्ट्वा तावकं सैन्यं विथ्रुतं शिबिरं परति मम पराक्रॊशतॊ राजंस तदा थेवव्रतस्य च 44 युध्यध्वं मा पलायध्वं मायैषा राक्षसी रणे घटॊत्कच परयुक्तेति नातिष्ठन्त विमॊहिताः नैव ते शरथ्थधुर भीता वथतॊर आवयॊर वचः 45 तांश च परथ्रवतॊ थृष्ट्वा जयं पराप्तांश च पाण्डवाः घटॊत्कचेन सहिताः सिंहनाथान परचक्रिरे शङ्खथुन्थुभिघॊषाश च समन्तात सस्वनुर भृशम 46 एवं तव बलं सर्वं हैडिम्बेन थुरात्मना सूर्यास्तमय वेलायां परभग्नं विथ्रुतं थिशः |
1
[s] svasainyaṃ nihataṃ dṛṣṭvā rājā duryodhanaḥ svayam abhyadhāvata saṃkruddho bhīmasenam ariṃdamam 2 pragṛhya sumahac cāpam indrāśanisamasvanam mahatā śaravarṣeṇa pāṇḍavaṃ samavākirat 3 ardhacandraṃ ca saṃdhāya sutīkṣṇaṃ lomavāhinam bhīmasenasya ciccheda cāpaṃ krodhasamanvitaḥ 4 tadantaraṃ ca saṃprekṣya tvaramāṇo mahārathaḥ saṃdadhe niśitaṃ bāṇaṃ girīṇām api dāraṇam tenorasi mahābāhur bhīmasenam atāḍayat 5 sa gāḍhaviddho vyathitaḥ sṛkkiṇī parisaṃlihan samālalambe tejasvī dhvajaṃ hemapariṣkṛtam 6 tathā vimanasaṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ ghaṭotkacaḥ krodhenābhiprajajvāla didhakṣann iva pāvakaḥ 7 abhimanyumukhāś caiva pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ samabhyadhāvan krośanto rājānaṃ jātasaṃbhramāḥ 8 saṃprekṣya tān āpatataḥ saṃkruddhāñ jātasaṃbhramān bhāradvājo 'bravīd vākyaṃ tāvakānāṃ mahārathān 9 kṣipraṃ gacchata bhadraṃ vo rājānaṃ parirakṣata saṃśayaṃ paramaṃ prāptaṃ majjantaṃ vyasanārṇave 10 ete kruddhā maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ bhīmasenaṃ puraskṛtya duryodhanam upadrutāḥ 11 nānāvidhāni śastrāṇi visṛjanto jaye ratāḥ nadanto bhairavān nādāṃs trāsayantaś ca bhūm imām 12 tad ācārya vacaḥ śrutvā somadatta purogamāḥ tāvakāḥ samavartanta pāṇḍavānām anīkinīm 13 kṛpo bhūri śvarāḥ śalyo droṇaputro viviṃśatiḥ citraseno vikarṇaś ca saindhavo 'tha bṛhadbalaḥ āvantyau ca maheṣvāsau kauravaṃ paryavārayan 14 te viṃśatipadaṃ gatvā saṃprahāraṃ pracakrire pāṇḍavā dhārtarāṣṭrāś ca parasparajighāṃsavaḥ 15 evam uktvā mahābāhur mahad visphārya kārmukam bhāradbājas tato bhīmaṃ ṣaḍviṃśatyā samārpayat 16 bhūyaś cainaṃ mahābāhuḥ śaraiḥ śīghram avākirat parvataṃ vāridhārābhiḥ śaradīva balāhakaḥ 17 taṃ patyavidhyad daśabhir bhīmasenaḥ śilīmukhaiḥ tvaramāṇo maheṣvāsaḥ savye pārśve mahābalaḥ 18 sa gāḍhaviddho vyathito vayovṛddhaś ca bhārata pranaṣṭasaṃjñaḥ sahasā rathopastha upāviśat 19 guruṃ pravyathitaṃ dṛṣṭvā rājā duryodhanaḥ svayam drauṇāyaniś ca saṃkruddhau bhīmasenam abhidrutau 20 tāv āpatantau saṃprekṣya kālāntakayamopamau bhīmaseno mahābāhur gadām ādāya sa tvaraḥ 21 avaplutya rathāt tūrṇaṃ tasthau girir ivācalaḥ samudyamya gadāṃ gurvīṃ yamadaṇḍopamāṃ raṇe 22 tad udyatagadaṃ dṛṣṭvā kailāsam iva śṛṅgiṇam kauravo droṇaputraś ca sahitāv abhyadhāvatām 23 tāv āpatantau sahitau tvaritau balināṃ varau abhyadhāvata vegena tvaramāṇo vṛkodaraḥ 24 tam āpatantaṃ saṃprekṣya saṃkruddhaṃ bhīmadarśanam samabhyadhāvaṃs tvaritāḥ kauravāṇāṃ mahārathāḥ 25 bhāradvāja mukhāḥ sarve bhīmasenajighāṃsayā nānāvidhāni śastrāṇi bhīmasyorasy apātayan sahitāḥ pāṇḍavaṃ sarve pīḍayantaḥ samantataḥ 26 taṃ dṛṣṭvā saṃśayaṃ prāptaṃ pīḍyamānaṃ mahāratham abhimanyuprabhṛtayaḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ abhyadhāvan parīpsantaḥ prāṇāṃs tyaktvā sudustyajān 27 anūpādhipatiḥ śūro bhīmasya dayitaḥ sakhā nīlo nīlāmbudaprakhyaḥ saṃkruddho drauṇim abhyayāt spardhate hi maheṣvāso nityaṃ droṇasutena yaḥ 28 sa visphārya mahac cāpaṃ drauṇiṃ vivyādha patriṇā yathā śakro mahārāja purā vivyādha dānavam 29 vipracittiṃ durādharṣaṃ devatānāṃ bhayaṃ kakam yena lokatrayaṃ krodhāt trāsitaṃ svena tejasā 30 tathā nīlena nirbhinnaḥ sumukhena patatriṇā saṃjātarudhirotpīḍo drauṇiḥ krodhasamanvitaḥ 31 sa visphārya dhanuś citram indrāśanisamasvanam dadhre nīlavināśāya matiṃ matimatāṃ varaḥ 32 tataḥ saṃdhāya vimalān bhallān karmārapāyitān jaghāna caturo vāhān pātayām āsa ca dhvajam 33 saptamena ca bhallena nīlaṃ vivyādha vakṣasi sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat 34 mohitaṃ vīkṣya rājānaṃ nīlam abhracayopamam ghaṭotkaco 'pi saṃkruddho bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ 35 abhidudrāva vegena drauṇim āhavaśobhinam tathetare abhyadhāvan rākṣaso yuddhadurmadāḥ 36 tam āpatantaṃ saṃprekṣya rākṣasaṃ ghoradarśanam abhyadhāvata tejasvī bhāradvājātmajas tvaran 37 nijaghāna ca saṃkruddho rākṣasān bhīmadarśanān yo 'bhavann agrataḥ kruddhā rākṣasasya puraḥsarāḥ 38 vimukhāṃś caiva tān dṛṣṭvā drauṇicāpacyutaiḥ śaraiḥ akrudhyata mahākāyo bhaimasenir ghaṭotkacaḥ 39 prāduścakre mahāmāyāṃ ghorarūpāṃ sudāruṇām mohayan samare drauṇiṃ māyāvī rākṣasādhipaḥ 40 tatas te tāvakāḥ sarve māyayā vimukhīkṛtāḥ anyonyaṃ samapaśyanta nikṛttān medinī tale viceṣṭamānān kṛpaṇāñ śoṇitena samukṣitān 41 droṇaṃ duryodhanaṃ śalyam aśvatthāmānam eva ca prāyaśaś ca maheṣvāsā ye pradhānāś ca kauravāḥ 42 vidhvastā rathinaḥ sarve gajāś ca vinipātitāḥ hayāś ca sahayārohā vinikṛttāḥ sahasraśaḥ 43 tad dṛṣṭvā tāvakaṃ sainyaṃ vidrutaṃ śibiraṃ prati mama prākrośato rājaṃs tathā devavratasya ca 44 yudhyadhvaṃ mā palāyadhvaṃ māyaiṣā rākṣasī raṇe ghaṭotkaca prayukteti nātiṣṭhanta vimohitāḥ naiva te śraddadhur bhītā vadator āvayor vacaḥ 45 tāṃś ca pradravato dṛṣṭvā jayaṃ prāptāṃś ca pāṇḍavāḥ ghaṭotkacena sahitāḥ siṃhanādān pracakrire śaṅkhadundubhighoṣāś ca samantāt sasvanur bhṛśam 46 evaṃ tava balaṃ sarvaṃ haiḍimbena durātmanā sūryāstamaya velāyāṃ prabhagnaṃ vidrutaṃ diśaḥ |