|
1
[स] विमुखीकृत्य तान सर्वांस तावकान युधि राक्षसः जिघांसुर भरतश्रेष्ठ थुर्यॊधनम उपाथ्रवत 2 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य राजानं परति वेगितम अभ्यधावज जिघांसन्तस तावका युथ्धथुर्मथाः 3 तालमात्राणि चापानि विकर्षन्तॊ महाबलाः तम एकम अभ्यधावन्त नथन्तः सिंहसंघवत 4 अदैनं शरवर्षेण समन्तात पर्यवारयन पर्वतं वारिधाराभिः शरथीव बलाहकाः 5 स गाढविथ्धॊ वयदितस तॊत्त्रार्थित इव थविपः उत्पपात तथाकाशं समन्ताथ वैनतेयवत 6 वयनथत सुमहानाथं जीमूत इव शारथः थिशः खं परथिशश चैव नाथयन भैरवस्वनः 7 राक्षसस्य तु तं शब्थं शरुत्वा राजा युधिष्ठिरः उवाच भरतश्रेष्ठॊ भीमसेनम इथं वचः 8 युध्यते राक्षसॊ नूनं धार्तराष्ट्रैर महारदैः यदास्य शरूयते शब्थॊ नथतॊ भैरवं सवनम अतिभारं च पश्यामि तत्र तात समाहितम 9 पितामहश च संक्रुथ्धः पाञ्चालान हन्तुम उथ्यतः तेषां च रक्षणार्दाय युध्यते फल्गुनः परैः 10 एतच छरुत्वा महाबाहॊ कार्यथ्वयम उपस्दितम गच्छ रक्षस्व हैडिम्बं संशयं परमं गतम 11 भरातुर वचनम आज्ञाय तवरमाणॊ वृकॊथरः परययौ सिंहनाथेन तरासयन सर्वपार्दिवान वेगेन महता राजन पर्वकाले यदॊथधिः 12 तम अन्वयात सत्यघृतिः सौचित्तिर युथ्धथुर्मथः शरेणिमान वसु थानश च पुत्रः काश्यस्य चाभिभूः 13 अभिमन्युमुखाश चैव थरौपथेया महारदाः कषत्रथेवश च विक्रान्तः कषत्रधर्मा तदैव च 14 अनूपाधिपतिश चैव नीलः सवबलम आस्दितः महता रदवंशेन हैडिम्बं पर्यवारयन 15 कुञ्जरैश च सथामत्तैः षट सहस्रैः परहारिभिः अभ्यरक्षन्त सहिता राक्षसेन्थ्रं घटॊत्कचम 16 सिंहनाथेन महता नेमिघॊषेण चैव हि खुरशब्थनिनाथैश च कम्पयन्तॊ वसुंधराम 17 तेमाम आपततां शरुत्वा शब्थं तं तावकं बलम भीमसेन भयॊथ्विग्नं विवर्णवथनं तदा परिवृत्तं महाराज परित्यज्य घटॊत्कचम 18 ततः परववृते युथ्धं तत्र तत्र महात्मनाम तावकानां परेषां च संग्रामेष्व अनिवर्तिनाम 19 नानारूपाणि शस्त्राणि विसृजन्तॊ महारदाः अन्यॊन्यम अभिधावन्तः संप्रहारं परचक्रिरे वयतिषक्तं महारौथ्रं युथ्धं भीरु भयावहम 20 हया गजैः समाजग्मुः पाथाता रदिभिः सह अन्यॊन्यं समरे राजन परार्दयाना महथ यशः 21 सहसा चाभवत तीव्रं संनिपातान महथ रजः रदाश्वजग पत्तीनां पथनेमि समुथ्धतम 22 धूम्रारुणं रजस तीव्रं रणभूमिं समावृणॊत नैव सवे न परे राजन समजानन परस्परम 23 पिता पुत्रं न जानीते पुत्रॊ वा पितरं तदा निर्मर्याथे तदा भूते वैशसे लॊमहर्षणे 24 शस्त्राणां भरतश्रेष्ठ मनुष्याणां च गर्जताम सुमहान अभवच छब्थॊ वंशानाम इव थह्यताम 25 गजवाजिमनुष्याणां शॊणितान्त्र तरङ्गिणी परावर्तत नथी तत्र केशशैवलशाथ्वला 26 नराणां चैव कायेभ्यः शिरसां पततां रणे शुश्रुवे सुमहाञ शब्थः पतताम अश्मनाम इव 27 विशिरस्कैर मनुष्यैश च छिन्नगात्रैश च वारणैः अश्वैः संभिन्नथेहैश च संकीर्णाभूथ वसुंधरा 28 नानाविधानि शस्त्राणि विसृजन्तॊ महारदाः अन्यॊन्यम अभिधावन्तः संप्रहारं परचक्रिरे 29 हया हयान समासाथ्य परेषिता हयसाथिभिः समाहत्य रणे ऽनयॊन्यं निपेतुर गतजीविताः 30 नरा नरान समासाथ्य करॊधरक्तेक्षणा भृशम उरांस्य उरॊभिर अन्यॊन्यं समाश्लिष्य निजघ्निरे 31 परेषिताश च महामात्रैर वारणाः परवारणाः अभिघ्नन्ति विषाणाग्रैर वारणान एव संयुगे 32 ते जातरुधिरापीडाः पताकाभिर अलंकृताः संसक्ताः परत्यथृश्यन्त मेघा इव स विथ्युतः 33 के चिथ भिन्ना विषाणाग्रैर भिन्नकुम्भाश च तॊमरैः विनथन्तॊ ऽभयधावन्त गर्जन्तॊ जलथा इव 34 केचिथ धस्तैर थविधा छिन्नैश छिन्नगात्रास तदापरे निपेतुस तुमुले तस्मिंश छिन्नपक्षा इवाथ्रयः 35 पार्श्वैस तु थारितैर अन्ये वारणैर वरवारणाः मुमुचुः शॊणितं भूरि धातून इव महीधराः 36 नाराचाभिहतास तव अन्ये तदा विथ्धाश च तॊमरैः हतारॊहा वयथृश्यन्त विशृङ्गा इव पर्वताः 37 के चित करॊधसमाविष्टा मथान्धा निरवग्रहाः रदान हयान पथातांश च ममृथुः शतशॊ रणे 38 तदा हया हयारॊहैस ताडिताः परासतॊमरैः तेन तेनाभ्यवर्तन्त कुर्वन्तॊ वयाकुला थिशः 39 रदिनॊ रदिभिः सार्धं कुलपुत्रास तनुत्यजः परां शक्तिं समास्दाय चक्रुः कर्माण्य अभीतवत 40 सवयंवर इवामर्थे परजह्रुर इतरेतरम परार्दयानां यशॊ राजन सवर्गं वा युथ्धशालिनः 41 तस्मिंस तदा वर्तमाने संग्रामे लॊमहर्षणे धार्तराष्ट्रं महत सैन्यं परायशॊ विमुखीकृतम |
1
[s] vimukhīkṛtya tān sarvāṃs tāvakān yudhi rākṣasaḥ jighāṃsur bharataśreṣṭha duryodhanam upādravat 2 tam āpatantaṃ saṃprekṣya rājānaṃ prati vegitam abhyadhāvaj jighāṃsantas tāvakā yuddhadurmadāḥ 3 tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahābalāḥ tam ekam abhyadhāvanta nadantaḥ siṃhasaṃghavat 4 athainaṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayan parvataṃ vāridhārābhiḥ śaradīva balāhakāḥ 5 sa gāḍhaviddho vyathitas tottrārdita iva dvipaḥ utpapāta tadākāśaṃ samantād vainateyavat 6 vyanadat sumahānādaṃ jīmūta iva śāradaḥ diśaḥ khaṃ pradiśaś caiva nādayan bhairavasvanaḥ 7 rākṣasasya tu taṃ śabdaṃ śrutvā rājā yudhiṣṭhiraḥ uvāca bharataśreṣṭho bhīmasenam idaṃ vacaḥ 8 yudhyate rākṣaso nūnaṃ dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ yathāsya śrūyate śabdo nadato bhairavaṃ svanam atibhāraṃ ca paśyāmi tatra tāta samāhitam 9 pitāmahaś ca saṃkruddhaḥ pāñcālān hantum udyataḥ teṣāṃ ca rakṣaṇārthāya yudhyate phalgunaḥ paraiḥ 10 etac chrutvā mahābāho kāryadvayam upasthitam gaccha rakṣasva haiḍimbaṃ saṃśayaṃ paramaṃ gatam 11 bhrātur vacanam ājñāya tvaramāṇo vṛkodaraḥ prayayau siṃhanādena trāsayan sarvapārthivān vegena mahatā rājan parvakāle yathodadhiḥ 12 tam anvayāt satyaghṛtiḥ saucittir yuddhadurmadaḥ śreṇimān vasu dānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibhūḥ 13 abhimanyumukhāś caiva draupadeyā mahārathāḥ kṣatradevaś ca vikrāntaḥ kṣatradharmā tathaiva ca 14 anūpādhipatiś caiva nīlaḥ svabalam āsthitaḥ mahatā rathavaṃśena haiḍimbaṃ paryavārayan 15 kuñjaraiś ca sadāmattaiḥ ṣaṭ sahasraiḥ prahāribhiḥ abhyarakṣanta sahitā rākṣasendraṃ ghaṭotkacam 16 siṃhanādena mahatā nemighoṣeṇa caiva hi khuraśabdaninādaiś ca kampayanto vasuṃdharām 17 temām āpatatāṃ śrutvā śabdaṃ taṃ tāvakaṃ balam bhīmasena bhayodvignaṃ vivarṇavadanaṃ tathā parivṛttaṃ mahārāja parityajya ghaṭotkacam 18 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tatra tatra mahātmanām tāvakānāṃ pareṣāṃ ca saṃgrāmeṣv anivartinām 19 nānārūpāṇi śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ anyonyam abhidhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire vyatiṣaktaṃ mahāraudraṃ yuddhaṃ bhīru bhayāvaham 20 hayā gajaiḥ samājagmuḥ pādātā rathibhiḥ saha anyonyaṃ samare rājan prārthayānā mahad yaśaḥ 21 sahasā cābhavat tīvraṃ saṃnipātān mahad rajaḥ rathāśvajaga pattīnāṃ padanemi samuddhatam 22 dhūmrāruṇaṃ rajas tīvraṃ raṇabhūmiṃ samāvṛṇot naiva sve na pare rājan samajānan parasparam 23 pitā putraṃ na jānīte putro vā pitaraṃ tathā nirmaryāde tathā bhūte vaiśase lomaharṣaṇe 24 śastrāṇāṃ bharataśreṣṭha manuṣyāṇāṃ ca garjatām sumahān abhavac chabdo vaṃśānām iva dahyatām 25 gajavājimanuṣyāṇāṃ śoṇitāntra taraṅgiṇī prāvartata nadī tatra keśaśaivalaśādvalā 26 narāṇāṃ caiva kāyebhyaḥ śirasāṃ patatāṃ raṇe śuśruve sumahāñ śabdaḥ patatām aśmanām iva 27 viśiraskair manuṣyaiś ca chinnagātraiś ca vāraṇaiḥ aśvaiḥ saṃbhinnadehaiś ca saṃkīrṇābhūd vasuṃdharā 28 nānāvidhāni śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ anyonyam abhidhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire 29 hayā hayān samāsādya preṣitā hayasādibhiḥ samāhatya raṇe 'nyonyaṃ nipetur gatajīvitāḥ 30 narā narān samāsādya krodharaktekṣaṇā bhṛśam urāṃsy urobhir anyonyaṃ samāśliṣya nijaghnire 31 preṣitāś ca mahāmātrair vāraṇāḥ paravāraṇāḥ abhighnanti viṣāṇāgrair vāraṇān eva saṃyuge 32 te jātarudhirāpīḍāḥ patākābhir alaṃkṛtāḥ saṃsaktāḥ pratyadṛśyanta meghā iva sa vidyutaḥ 33 ke cid bhinnā viṣāṇāgrair bhinnakumbhāś ca tomaraiḥ vinadanto 'bhyadhāvanta garjanto jaladā iva 34 kecid dhastair dvidhā chinnaiś chinnagātrās tathāpare nipetus tumule tasmiṃś chinnapakṣā ivādrayaḥ 35 pārśvais tu dāritair anye vāraṇair varavāraṇāḥ mumucuḥ śoṇitaṃ bhūri dhātūn iva mahīdharāḥ 36 nārācābhihatās tv anye tathā viddhāś ca tomaraiḥ hatārohā vyadṛśyanta viśṛṅgā iva parvatāḥ 37 ke cit krodhasamāviṣṭā madāndhā niravagrahāḥ rathān hayān padātāṃś ca mamṛduḥ śataśo raṇe 38 tathā hayā hayārohais tāḍitāḥ prāsatomaraiḥ tena tenābhyavartanta kurvanto vyākulā diśaḥ 39 rathino rathibhiḥ sārdhaṃ kulaputrās tanutyajaḥ parāṃ śaktiṃ samāsthāya cakruḥ karmāṇy abhītavat 40 svayaṃvara ivāmarde prajahrur itaretaram prārthayānāṃ yaśo rājan svargaṃ vā yuddhaśālinaḥ 41 tasmiṃs tathā vartamāne saṃgrāme lomaharṣaṇe dhārtarāṣṭraṃ mahat sainyaṃ prāyaśo vimukhīkṛtam |