|
1
[धृ] आर्जुनिं समरे शूरं विनिघ्नन्तं महारदम अलम्बुसः कदं युथ्धे परत्ययुध्यत संजय 2 आर्श्यशृङ्गिं कदं चापि सौभथ्रः परवीरहा तन ममाचक्ष्व तत्त्वेन यदावृत्तं सम संयुगे 3 धनंजयश च किं चक्रे मम सैन्येषु संजय भीमॊ वा बलिनां शरेष्ठॊ राक्षसॊ वा घटॊत्कचः 4 नकुलः सहथेवॊ वा सात्यकिर वा महारदः एतथ आचक्ष्व मे सर्वं कुशलॊ हय असि संजय 5 [स] हन्त ते ऽहं परवक्ष्यामि संग्रामं लॊमहर्षणम यदाभूथ राक्षसेन्थ्रस्य सौभथ्रस्य च मारिष 6 अर्जुनश च यदा संख्ये भीमसेनश च पाण्डवः नकुलः सहथेवश च रणे चक्रुः पराक्रमम 7 तदैव तावकाः सर्वे भीष्मथ्रॊणपुरॊगमाः अथ्भुतानि विचित्राणि चक्रुः कर्माण्य अभीतवत 8 अलम्बुसस तु समरे अभिमन्युं महारदम विनथ्य सुमहानाथं तर्जयित्वा मुहुर मुहुः अभिथुथ्राव वेगेन तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 9 सौभथ्रॊ ऽपि रणे राजन सिंहवथ विनथन मुहुः आर्श्यशृङ्गिं महेष्वासं पितुर अत्यन्तवैरिणम 10 ततः समेयतुः संख्ये तवरितौ नरराक्षसौ रदाभ्यां रदिनां शरेष्ठौ यदा वै थेवथानवौ मायावी राक्षसश्रेष्ठॊ थिव्यास्त्रज्ञश च फाल्गुनिः 11 ततः कार्ष्णिर महाराज निशितैः सायकैस तरिभिः आर्श्यशृङ्गिं रणे विथ्ध्वा पुनर विव्याध पञ्चभिः 12 अलम्बुसॊ ऽपि संक्रुथ्धः कार्ष्णिं नवभिर आशुगैः हृथि विव्याध वेगेन तॊत्त्रैर इव महाथ्विपम 13 अतः शरसहस्रेण कषिप्रकारी निशाचरः अर्जुनस्य सुतं संख्ये पीडयाम आस भारत 14 अभिमन्युस ततः करुथ्धॊ नवतिं नतपर्वणाम चिक्षेप निशितान बाणान राक्षसस्य महॊरसि 15 ते तस्य विविशुस तूर्णं कायं निर्भिथ्य मर्मणि स तैर विभिन्नसर्वाङ्गः शुशुभे राक्षसॊत्तमः पुष्पितैः किंशुकै राजन संस्तीर्ण इव पर्वतः 16 स धारयञ शरान हेमपुङ्खान अपि महाबलः विबभौ राक्षसश्रेष्ठः स जवाल इव पर्वतः 17 ततः करुथ्धॊ महाराज आर्श्यशृङ्गिर महाबलः महेन्थ्रप्रतिमं कार्ष्णिं छाथयाम आस पत्रिभिः 18 तेन ते विशिखा मुक्ता यमथण्डॊपमाः शिताः अभिमन्युं विनिर्भिथ्य पराविशन धरणीतलम 19 तदैवार्जुनिनिर्मुक्ताः शराः काञ्चनभूषणाः अलम्बुसं विनिर्भिथ्य पराविशन्त धरातलम 20 सौभथ्रस तु रणे रक्षः शरैः संनतपर्वभिः चक्रे विमुखम आसाथ्य मयं शक्र इवाहवे 21 विमुखं च ततॊ रक्षॊ वध्यमानं रणे ऽरिणा पराथुश्चक्रे महामायां तामसीं परतापनः 22 अतस ते तमसा सर्वे हृता हय आसन महीतले नाभिमन्युम अपश्यन्त नैव सयान न परान रणे 23 अभिमन्युश च तथ थृष्ट्वा घॊररूपं महत तमः पराथुश्चक्रे ऽसत्रम अत्युग्रं भास्करं कुरुनन्थनः 24 ततः परकाशम अभवज जगत सर्वं महीपते तां चापि जघ्निवान मायां राक्षसस्य थुरात्मनः 25 संक्रुथ्धश च महावीर्यॊ राक्षसेन्थ्रं नरॊत्तमः छाथयाम आस समरे शरैः संनतपर्वभिः 26 बह्वीस तदान्या मायाश च परयुक्तास तेन रक्षसा सर्वास्त्रविथ अमेयात्मा वारयाम आस फाल्गुनिः 27 हतमायं ततॊ रक्षॊ वध्यमानं च सायकैः रदं तत्रैव संत्यज्य पराथ्रवन महतॊ भयात 28 तस्मिन विनिर्जिते तूर्णं कूटयॊधिनि राक्षसे आर्जुनिः समरे सैन्यं तावकं संममर्थ ह मथान्धॊ वन्यनागेन्थ्रः स पथ्मां पथ्मिनीम इव 29 ततः शांतनवॊ भीष्मः सैन्यं थृष्ट्वाभिविथ्रुतम महता रदवंशेन सौभथ्रं पर्यवारयत 30 कॊष्ठकी कृत्यतं वीरं धार्तराष्ट्रा महारदाः एकं सुबहवॊ युथ्धे ततक्षुः सायकैर थृढम 31 स तेषां रदिनां वीरः पितुस तुल्यपराक्रमः सथृशॊ वासुथेवस्य विक्रमेण बलेन च 32 उभयॊः सथृशं कर्म स पितुर मातुलस्य च रणे बहुविधं चक्रे सर्वशस्त्रभृतां वरः 33 ततॊ धनंजयॊ राजन विनिघ्नंस तव सैनिकान आससाथ रणे भीष्मं पुत्र परेप्सुर अमर्षणः 34 तदैव समरे राजन पिता थेवव्रतस तव आससाथ रणे पार्दं सवर्भानुर इव भास्करम 35 ततः सरदनागाश्वाः पुत्रास तव विशां पते परिवव्रू रणे भीष्मं जुगुपुश च समन्ततः 36 तदैव पाण्डवा राजन परिवार्य धनंजयम रणाय महते युक्ता थंशिता भरतर्षभ 37 शाथथ्वतस ततॊ राजन भीष्मस्य परमुखे सदितम अर्जुनं पञ्चविंशत्या सायकानां समाचिनॊत 38 पत्युथ्गम्याद विव्याध सात्यकिस तं शितैः शरैः पाण्डव परियकामार्दं शार्थूल इव कुञ्जरम 39 गौतमॊ ऽपि तवरायुक्तॊ माधवं नवभिः शरैः हृथि विव्याध संक्रुथ्धः कङ्कपत्र परिच्छथैः 40 शैनेयॊ ऽपि ततः करुथ्धॊ भृशं विथ्धॊ महारदः गौतमान्त करं घॊरं समाथत्त शिलीमुखम 41 तम आपतन्तं वेगेन शक्राशनिसमथ्युतिम थविधा चिच्छेथ संक्रुथ्धॊ थरौणिः परमकॊपनः 42 समुत्सृज्याद शैनेयॊ गौतमं रदिनां वरम अभ्यथ्रवथ रणे थरौणिं राहुः खे शशिनं यदा 43 तस्य थरॊणसुतश चापं थविधा चिच्छेथ भारत अदैनं छिन्नधन्वानं ताडयाम आस सायकैः 44 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय शत्रुघ्नं भारसाधनम थरौणिं षष्ट्या महाराज बाह्वॊर उरसि चार्पयत 45 स विथ्धॊ वयदितश चैव मुहूर्तं कश्मलायुतः निषसाथ रदॊपस्दे धवजयष्टिम उपाश्रितः 46 परतिलभ्य ततः संज्ञां थरॊणपुत्रः परतापवान वार्ष्णेयं समरे करुथ्धॊ नाराचेन समर्थयत 47 शैनेयं स तु निर्भिथ्य पराविशथ धरणीतलम वसन्त काले बलवान बिलं सर्वशिशुर यदा 48 ततॊ ऽपरेण भल्लेन माधवस्य धवजॊत्तमम चिच्छेथ समरे थरौणिः सिंहनाथं ननाथ च 49 पुनर चैनं शरैर घॊरैश छाथयाम आस भारत निथाघान्ते महाराज यदा मेघॊ थिवाकरम 50 सात्यकिश च महाराज शरजालं निहत्य तत थरौणिम अभ्यपतत तूर्णं शरजालैर अनेकधा 51 तापयाम आस च थरौणिं शैनेयः परवीरहा विमुक्तॊ मेघजालेन यदैव तपनस तदा 52 शराणां च सहस्रेण पुनर एनं समुथ्यतम सात्यकिश छाथयाम आस ननाथ च महाबलः 53 थृष्ट्वा पुत्रं तदा गरस्तं राहुणेव निशाकरम अभ्यथ्रवत शैनेयं भारथ्वाजः परतापवान 54 विव्याध च पृषत्केन सुतीक्ष्णेन महामृधे परीप्सन सवसुतं राजन वार्ष्णेयेनाभितापितम 55 सात्यकिस तु रणे जित्वा गुरुपुत्रं महारदम थरॊणं विव्याध विंशत्या सर्वपारशवैः शरैः 56 तथन्तरम अमेयात्मा कौन्तेयः शवेतवाहनः अभ्यथ्रवथ रणे करुथ्धॊ थरॊणं परति महारदः 57 ततॊ थरॊणश च पार्दश च समेयातां महामृधे यदा बुधश च शुक्रश च महाराज नभस्तले |
1
[dhṛ] ārjuniṃ samare śūraṃ vinighnantaṃ mahāratham alambusaḥ kathaṃ yuddhe pratyayudhyata saṃjaya 2 ārśyaśṛṅgiṃ kathaṃ cāpi saubhadraḥ paravīrahā tan mamācakṣva tattvena yathāvṛttaṃ sma saṃyuge 3 dhanaṃjayaś ca kiṃ cakre mama sainyeṣu saṃjaya bhīmo vā balināṃ śreṣṭho rākṣaso vā ghaṭotkacaḥ 4 nakulaḥ sahadevo vā sātyakir vā mahārathaḥ etad ācakṣva me sarvaṃ kuśalo hy asi saṃjaya 5 [s] hanta te 'haṃ pravakṣyāmi saṃgrāmaṃ lomaharṣaṇam yathābhūd rākṣasendrasya saubhadrasya ca māriṣa 6 arjunaś ca yathā saṃkhye bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ nakulaḥ sahadevaś ca raṇe cakruḥ parākramam 7 tathaiva tāvakāḥ sarve bhīṣmadroṇapurogamāḥ adbhutāni vicitrāṇi cakruḥ karmāṇy abhītavat 8 alambusas tu samare abhimanyuṃ mahāratham vinadya sumahānādaṃ tarjayitvā muhur muhuḥ abhidudrāva vegena tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 9 saubhadro 'pi raṇe rājan siṃhavad vinadan muhuḥ ārśyaśṛṅgiṃ maheṣvāsaṃ pitur atyantavairiṇam 10 tataḥ sameyatuḥ saṃkhye tvaritau nararākṣasau rathābhyāṃ rathināṃ śreṣṭhau yathā vai devadānavau māyāvī rākṣasaśreṣṭho divyāstrajñaś ca phālguniḥ 11 tataḥ kārṣṇir mahārāja niśitaiḥ sāyakais tribhiḥ ārśyaśṛṅgiṃ raṇe viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ 12 alambuso 'pi saṃkruddhaḥ kārṣṇiṃ navabhir āśugaiḥ hṛdi vivyādha vegena tottrair iva mahādvipam 13 ataḥ śarasahasreṇa kṣiprakārī niśācaraḥ arjunasya sutaṃ saṃkhye pīḍayām āsa bhārata 14 abhimanyus tataḥ kruddho navatiṃ nataparvaṇām cikṣepa niśitān bāṇān rākṣasasya mahorasi 15 te tasya viviśus tūrṇaṃ kāyaṃ nirbhidya marmaṇi sa tair vibhinnasarvāṅgaḥ śuśubhe rākṣasottamaḥ puṣpitaiḥ kiṃśukai rājan saṃstīrṇa iva parvataḥ 16 sa dhārayañ śarān hemapuṅkhān api mahābalaḥ vibabhau rākṣasaśreṣṭhaḥ sa jvāla iva parvataḥ 17 tataḥ kruddho mahārāja ārśyaśṛṅgir mahābalaḥ mahendrapratimaṃ kārṣṇiṃ chādayām āsa patribhiḥ 18 tena te viśikhā muktā yamadaṇḍopamāḥ śitāḥ abhimanyuṃ vinirbhidya prāviśan dharaṇītalam 19 tathaivārjuninirmuktāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ alambusaṃ vinirbhidya prāviśanta dharātalam 20 saubhadras tu raṇe rakṣaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ cakre vimukham āsādya mayaṃ śakra ivāhave 21 vimukhaṃ ca tato rakṣo vadhyamānaṃ raṇe 'riṇā prāduścakre mahāmāyāṃ tāmasīṃ paratāpanaḥ 22 atas te tamasā sarve hṛtā hy āsan mahītale nābhimanyum apaśyanta naiva syān na parān raṇe 23 abhimanyuś ca tad dṛṣṭvā ghorarūpaṃ mahat tamaḥ prāduścakre 'stram atyugraṃ bhāskaraṃ kurunandanaḥ 24 tataḥ prakāśam abhavaj jagat sarvaṃ mahīpate tāṃ cāpi jaghnivān māyāṃ rākṣasasya durātmanaḥ 25 saṃkruddhaś ca mahāvīryo rākṣasendraṃ narottamaḥ chādayām āsa samare śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 26 bahvīs tathānyā māyāś ca prayuktās tena rakṣasā sarvāstravid ameyātmā vārayām āsa phālguniḥ 27 hatamāyaṃ tato rakṣo vadhyamānaṃ ca sāyakaiḥ rathaṃ tatraiva saṃtyajya prādravan mahato bhayāt 28 tasmin vinirjite tūrṇaṃ kūṭayodhini rākṣase ārjuniḥ samare sainyaṃ tāvakaṃ saṃmamarda ha madāndho vanyanāgendraḥ sa padmāṃ padminīm iva 29 tataḥ śāṃtanavo bhīṣmaḥ sainyaṃ dṛṣṭvābhividrutam mahatā rathavaṃśena saubhadraṃ paryavārayat 30 koṣṭhakī kṛtyataṃ vīraṃ dhārtarāṣṭrā mahārathāḥ ekaṃ subahavo yuddhe tatakṣuḥ sāyakair dṛḍham 31 sa teṣāṃ rathināṃ vīraḥ pitus tulyaparākramaḥ sadṛśo vāsudevasya vikrameṇa balena ca 32 ubhayoḥ sadṛśaṃ karma sa pitur mātulasya ca raṇe bahuvidhaṃ cakre sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ 33 tato dhanaṃjayo rājan vinighnaṃs tava sainikān āsasāda raṇe bhīṣmaṃ putra prepsur amarṣaṇaḥ 34 tathaiva samare rājan pitā devavratas tava āsasāda raṇe pārthaṃ svarbhānur iva bhāskaram 35 tataḥ sarathanāgāśvāḥ putrās tava viśāṃ pate parivavrū raṇe bhīṣmaṃ jugupuś ca samantataḥ 36 tathaiva pāṇḍavā rājan parivārya dhanaṃjayam raṇāya mahate yuktā daṃśitā bharatarṣabha 37 śādadvatas tato rājan bhīṣmasya pramukhe sthitam arjunaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samācinot 38 patyudgamyātha vivyādha sātyakis taṃ śitaiḥ śaraiḥ pāṇḍava priyakāmārthaṃ śārdūla iva kuñjaram 39 gautamo 'pi tvarāyukto mādhavaṃ navabhiḥ śaraiḥ hṛdi vivyādha saṃkruddhaḥ kaṅkapatra paricchadaiḥ 40 śaineyo 'pi tataḥ kruddho bhṛśaṃ viddho mahārathaḥ gautamānta karaṃ ghoraṃ samādatta śilīmukham 41 tam āpatantaṃ vegena śakrāśanisamadyutim dvidhā ciccheda saṃkruddho drauṇiḥ paramakopanaḥ 42 samutsṛjyātha śaineyo gautamaṃ rathināṃ varam abhyadravad raṇe drauṇiṃ rāhuḥ khe śaśinaṃ yathā 43 tasya droṇasutaś cāpaṃ dvidhā ciccheda bhārata athainaṃ chinnadhanvānaṃ tāḍayām āsa sāyakaiḥ 44 so 'nyat kārmukam ādāya śatrughnaṃ bhārasādhanam drauṇiṃ ṣaṣṭyā mahārāja bāhvor urasi cārpayat 45 sa viddho vyathitaś caiva muhūrtaṃ kaśmalāyutaḥ niṣasāda rathopasthe dhvajayaṣṭim upāśritaḥ 46 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ droṇaputraḥ pratāpavān vārṣṇeyaṃ samare kruddho nārācena samardayat 47 śaineyaṃ sa tu nirbhidya prāviśad dharaṇītalam vasanta kāle balavān bilaṃ sarvaśiśur yathā 48 tato 'pareṇa bhallena mādhavasya dhvajottamam ciccheda samare drauṇiḥ siṃhanādaṃ nanāda ca 49 punar cainaṃ śarair ghoraiś chādayām āsa bhārata nidāghānte mahārāja yathā megho divākaram 50 sātyakiś ca mahārāja śarajālaṃ nihatya tat drauṇim abhyapatat tūrṇaṃ śarajālair anekadhā 51 tāpayām āsa ca drauṇiṃ śaineyaḥ paravīrahā vimukto meghajālena yathaiva tapanas tathā 52 śarāṇāṃ ca sahasreṇa punar enaṃ samudyatam sātyakiś chādayām āsa nanāda ca mahābalaḥ 53 dṛṣṭvā putraṃ tathā grastaṃ rāhuṇeva niśākaram abhyadravata śaineyaṃ bhāradvājaḥ pratāpavān 54 vivyādha ca pṛṣatkena sutīkṣṇena mahāmṛdhe parīpsan svasutaṃ rājan vārṣṇeyenābhitāpitam 55 sātyakis tu raṇe jitvā guruputraṃ mahāratham droṇaṃ vivyādha viṃśatyā sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ 56 tadantaram ameyātmā kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ abhyadravad raṇe kruddho droṇaṃ prati mahārathaḥ 57 tato droṇaś ca pārthaś ca sameyātāṃ mahāmṛdhe yathā budhaś ca śukraś ca mahārāja nabhastale |