|
1
[धृ] कदं शिखण्डी गाङ्गेयम अभ्यवर्तत संयुगे पाण्डवाश च तदा भीष्मं तन ममाचक्ष्व संजय 2 [स] ततः परभाते विमले सूर्यस्यॊथयनं परति वाथ्यमानासु भेरीषु मृथङ्गेष्व आनकेषु च 3 धमायत्सु थधि वर्णेषु जलजेषु समन्ततः शिखण्डिनं पुरस्कृत्य निर्याताः पाण्डवा युधि 4 कृत्वा वयूहं महाराज सर्वशत्रुनिबर्हणम शिखण्डी सर्वसैन्यानाम अग्र आसीथ विशां पते 5 चक्ररक्षौ ततस तस्य भिमसेन धनंजयौ पृष्ठतॊ थरौपथेयाश च सौभथ्रश चैव वीर्यवान 6 सात्यकिश चेकितानश च तेषां गॊप्ता महारदः धृष्टथ्युम्नस ततः पश्चात पाञ्चालैर अभिरक्षितः 7 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा यमाभ्यां सहितः परभुः परययौ सिंहनाथेन नाथयन भरतर्षभ 8 विराटस तु ततः पश्चात सवेन सैन्येन संवृतः थरुपथश च महाराज ततः पश्चाथ उपाथ्रवत 9 केकया भरातरः पञ्च धृष्टकेतुश च वीर्यवान जघनं पालयाम आस पाण्डुसैन्यस्य भारत 10 एवं वयूह्य महत सैन्यं पाण्डवास तव वाहिनीम अभ्यथ्रवन्त संग्रामे तयक्त्वा जीवितम आत्मनः 11 तदैव कुरवॊ राजन भीष्मं कृत्वा महाबलम अग्रतः सर्वसैन्यानां परययुः पाण्डवान परति 12 पुत्रैस तव थुराधर्षै रक्षितः सुमहाबलैः ततॊ थरॊणॊ महेष्वासः पुत्रश चास्य महारदः 13 भगथत्तस ततः पश्चाथ गजानीकेन संवृतः कृपश च कृप वर्मा च भगथत्तम अनुव्रतौ 14 काम्बॊजराजॊ बलवांस ततः पश्चात सुथक्षिणः मागधश च जयत्सेनः सौबलश च बृहथ्बलः 15 तदेतेरे महेष्वासाः सुशर्मप्रमुखा नृपाः जघनं पालयाम आसुस तव सैन्यस्य भारत 16 थिवसे थिवसे पराप्ते भीष्मः शांतनवॊ युधि आसुरान अकरॊथ वयूहान पैशाचान अद राक्षसान 17 ततः परववृते युथ्धं तव तेषां च भारत अन्यॊन्यं निघ्नतां राजन्यम अराष्ट्र विवर्धनम 18 अर्जुन परमुखाः पार्दाः पुरस्कृत्य शिखण्डिनम भीष्मं युथ्धे ऽभयवर्तन्त किरन्तॊ विविधाञ शरान 19 तत्र भारत भीमेन पीडितास तावकाः शरैः रुधिरौघपरिक्लिन्नाः परलॊकं ययुस तथा 20 नकुलः सहथेवश च सात्यकिश च महारदः तव सैन्यं समासाथ्य पीडयाम आसुर ओजसा 21 ते वध्यमानाः समरे तावका भरतर्षभ नाशक्नुवन वारयितुं पाण्डवानां महथ बलम 22 ततस तु तावकं सैन्यं वध्यमानं समन्ततः संप्राथ्रवथ थिशॊ राजन काल्यमानं महारदैः 23 तरातारं नाध्यगच्छन्त तावका भरतर्षभ वध्यमानाः शितैर आणैः पाण्डवैः सह सृञ्जयैः 24 [धृ] पीड्यमानं बलं पार्दैर थृष्ट्वा भीष्मः पराक्रमी यथ अकार्षीथ रणे करुथ्धस तन ममाचक्ष्व संजय 25 कदं वा पाण्डवान युथ्धे परत्युथ्यातः परंतपः विनिघ्नन सॊमकान वीरांस तन ममाचक्ष्व संजय 26 [स] आचक्षे ते महाराज यथ अकार्षीत पितामहः पीडिते तव पुत्रस्य सैन्ये पाण्डव सृञ्जयैः 27 परहृष्टमनसः शूराः पाण्डवाः पाण्डुपूर्वज अभ्यवर्तन्त निघ्नन्तस तव पुत्रस्य वाहिनीम 28 तं विनाशं मनुष्येन्थ्र नरवारणवाजिनाम नामृष्यत तथा भीष्मः सैन्यघातं रणे परैः 29 स पाण्डवान महेष्वासः पाञ्चालांश च स सृञ्जयान अभ्यथ्रवत थुर्धर्षस तयक्त्वा जीवितम आत्मनः 30 स पाण्डवानां परवरान पञ्च राजन महारदान आत्तशस्त्रान रणे यत्तान वारयाम आस सायकैः नाराचैर वत्सथन्तैश च शितैर अञ्जलिकैस तदा 31 निजघ्ने समरे करुथ्धॊ हस्त्यश्वम अमितं बहु रदिनॊ ऽपातयथ राजन रदेभ्यः पुरुषर्षभः 32 साथिनश चाश्वपृष्ठेभ्यः पथातींश च समागतान गजारॊहान गजेभ्यश च परेषां विथधथ भयम 33 तम एकं समरे भीष्मं तवरमाणं महारदम पाण्डवाः समवर्तन्त वज्रपाणिम इवासुराः 34 शक्राशनिसमस्पर्शान विमुञ्चन निशिकाञ शरान थिक्ष्व अथृश्यत सर्वासु घॊरं संधरयन वपुः 35 मण्डलीकृतम एवास्य नित्यं धनुर अथृश्यत संग्रामे युध्यमानस्य शक्रचापनिभं महत 36 तथ थृष्ट्वा समरे कर्म तव पुत्रा विशां पते विस्मयं परमं पराप्ताः पितामहम अपूजयन 37 पार्दा विमनसॊ भूत्वा परैक्षन्त पितरं तव युध्यमानं रणे शूरं विप्रचीतिम इवामराः न चैनं वारयाम आसुर वयात्ताननम इवान्तकम 38 थशमे ऽहनि संप्राप्ते रदानीकं शिखण्डिनः अथहन निशितैर बाणैः कृष्ण वर्त्मेव काननम 39 तं शिखण्डी तरिभिर बाणैर अभ्यविध्यत सतनान्तरे आशीविषम इव करुथ्धं कालसृष्टम इवान्तकम 40 स तेनातिभृशं विथ्धः परेक्ष्य भीष्मः शिखण्डिनम अनिच्छन्न अपि संक्रुथ्धः परहसन्न इथम अब्रवीत 41 कामम अभ्यासवा मा वा न तवां यॊत्स्ये कदं चन यैव हि तवं कृता धात्रा सैव हि तवं शिखण्डिनी 42 तस्य तथ वचनं शरुत्वा शिखण्डी करॊधमूर्छितः उवाच भीष्मं समरे सृक्किणी परिलेहिहन 43 जानामि तवां महाबाहॊ कषत्रियाणां कषयं करम मया शरुतं च ते युथ्धं जामथग्न्येन वै सह 44 थिव्यश च ते परभावॊ ऽयं स मया बहुशः शरुतः जानन्न अपि परभावं ते यॊत्स्ये ऽथयाहं तवया सह 45 पाण्डवानां परियं कुर्वन्न आत्मनश च नरॊत्तम अथ्य तवा यॊधयिष्यामि रणे पुरुषसत्तम 46 धरुवं च तवा हनिष्यामि शपे सत्येन ते ऽगरतः एतच छरुत्वा वचॊ मह्यं यत कषमं तत समाचर 47 कामम अभ्यासवा मा वा न मे जीवन विमॊक्ष्यसे सुथृष्टः करियतां भीष्म लॊकॊ ऽयं समितिंजय 48 एवम उक्त्वा ततॊ भीष्मं पञ्चभिर नतपर्वभिः अविध्यत रणे राजन परणुन्नं वाक्यसायकैः 49 तस्य तथ वचनं शरुत्वा सव्यसाची परंतपः कालॊ ऽयम इति संचिन्त्य शिखण्डिनम अचॊथयत 50 अहं तवाम अनुयास्यामि परान विथ्रावयञ शरैः अभिथ्रव सुसंरब्धॊ भीष्मं भीमपराक्रमम 51 न हि ते संयुगे पीडां शक्तः कर्तुं महाबलः तस्माथ अथ्य महाबाहॊ वीर भीष्मम अभिथ्रव 52 अहत्वा समरे भीष्मं यथि यास्यसि मारिष अवहास्यॊ ऽसय लॊकस्य भविष्यसि मया सह 53 नावहास्या यदा वीर भवेम परमाहवे तदा कुरु रणे यत्नं साधयस्व पितामहम 54 अहं ते रक्षणं युथ्धे करिष्यामि परंतप वारयन रदिनः सर्वान साधयस्व पितामहम 55 थरॊणं च थरॊणपुत्रं च कृपं चाद सुयॊधनम चित्रसेनं विकर्णं च सैन्धवं च जयथ्रदम 56 विन्थानुविन्थाव आवन्त्यौ काम्बॊजं च सुथक्षिणम भगथत्तं तदा शूरं मागधं च महारदम 57 सौमथत्तिं रणे शूरम आर्श्यशृङ्गिं च राक्षसम तरिगर्तराजं च रणे सह सर्वैर महारदैः अहम आवारयिष्यामि वेलेव मकराकयम 58 कुरूंश च सहितान सर्वान ये चैषां सैनिकाः सदिताः निवारयिष्यामि रणे साधयस्व पितामहम |
1
[dhṛ] kathaṃ śikhaṇḍī gāṅgeyam abhyavartata saṃyuge pāṇḍavāś ca tathā bhīṣmaṃ tan mamācakṣva saṃjaya 2 [s] tataḥ prabhāte vimale sūryasyodayanaṃ prati vādyamānāsu bherīṣu mṛdaṅgeṣv ānakeṣu ca 3 dhmāyatsu dadhi varṇeṣu jalajeṣu samantataḥ śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya niryātāḥ pāṇḍavā yudhi 4 kṛtvā vyūhaṃ mahārāja sarvaśatrunibarhaṇam śikhaṇḍī sarvasainyānām agra āsīd viśāṃ pate 5 cakrarakṣau tatas tasya bhimasena dhanaṃjayau pṛṣṭhato draupadeyāś ca saubhadraś caiva vīryavān 6 sātyakiś cekitānaś ca teṣāṃ goptā mahārathaḥ dhṛṣṭadyumnas tataḥ paścāt pāñcālair abhirakṣitaḥ 7 tato yudhiṣṭhiro rājā yamābhyāṃ sahitaḥ prabhuḥ prayayau siṃhanādena nādayan bharatarṣabha 8 virāṭas tu tataḥ paścāt svena sainyena saṃvṛtaḥ drupadaś ca mahārāja tataḥ paścād upādravat 9 kekayā bhrātaraḥ pañca dhṛṣṭaketuś ca vīryavān jaghanaṃ pālayām āsa pāṇḍusainyasya bhārata 10 evaṃ vyūhya mahat sainyaṃ pāṇḍavās tava vāhinīm abhyadravanta saṃgrāme tyaktvā jīvitam ātmanaḥ 11 tathaiva kuravo rājan bhīṣmaṃ kṛtvā mahābalam agrataḥ sarvasainyānāṃ prayayuḥ pāṇḍavān prati 12 putrais tava durādharṣai rakṣitaḥ sumahābalaiḥ tato droṇo maheṣvāsaḥ putraś cāsya mahārathaḥ 13 bhagadattas tataḥ paścād gajānīkena saṃvṛtaḥ kṛpaś ca kṛpa varmā ca bhagadattam anuvratau 14 kāmbojarājo balavāṃs tataḥ paścāt sudakṣiṇaḥ māgadhaś ca jayatsenaḥ saubalaś ca bṛhadbalaḥ 15 tathetere maheṣvāsāḥ suśarmapramukhā nṛpāḥ jaghanaṃ pālayām āsus tava sainyasya bhārata 16 divase divase prāpte bhīṣmaḥ śāṃtanavo yudhi āsurān akarod vyūhān paiśācān atha rākṣasān 17 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata anyonyaṃ nighnatāṃ rājanyam arāṣṭra vivardhanam 18 arjuna pramukhāḥ pārthāḥ puraskṛtya śikhaṇḍinam bhīṣmaṃ yuddhe 'bhyavartanta kiranto vividhāñ śarān 19 tatra bhārata bhīmena pīḍitās tāvakāḥ śaraiḥ rudhiraughapariklinnāḥ paralokaṃ yayus tadā 20 nakulaḥ sahadevaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ tava sainyaṃ samāsādya pīḍayām āsur ojasā 21 te vadhyamānāḥ samare tāvakā bharatarṣabha nāśaknuvan vārayituṃ pāṇḍavānāṃ mahad balam 22 tatas tu tāvakaṃ sainyaṃ vadhyamānaṃ samantataḥ saṃprādravad diśo rājan kālyamānaṃ mahārathaiḥ 23 trātāraṃ nādhyagacchanta tāvakā bharatarṣabha vadhyamānāḥ śitair āṇaiḥ pāṇḍavaiḥ saha sṛñjayaiḥ 24 [dhṛ] pīḍyamānaṃ balaṃ pārthair dṛṣṭvā bhīṣmaḥ parākramī yad akārṣīd raṇe kruddhas tan mamācakṣva saṃjaya 25 kathaṃ vā pāṇḍavān yuddhe pratyudyātaḥ paraṃtapaḥ vinighnan somakān vīrāṃs tan mamācakṣva saṃjaya 26 [s] ācakṣe te mahārāja yad akārṣīt pitāmahaḥ pīḍite tava putrasya sainye pāṇḍava sṛñjayaiḥ 27 prahṛṣṭamanasaḥ śūrāḥ pāṇḍavāḥ pāṇḍupūrvaja abhyavartanta nighnantas tava putrasya vāhinīm 28 taṃ vināśaṃ manuṣyendra naravāraṇavājinām nāmṛṣyata tadā bhīṣmaḥ sainyaghātaṃ raṇe paraiḥ 29 sa pāṇḍavān maheṣvāsaḥ pāñcālāṃś ca sa sṛñjayān abhyadravata durdharṣas tyaktvā jīvitam ātmanaḥ 30 sa pāṇḍavānāṃ pravarān pañca rājan mahārathān āttaśastrān raṇe yattān vārayām āsa sāyakaiḥ nārācair vatsadantaiś ca śitair añjalikais tathā 31 nijaghne samare kruddho hastyaśvam amitaṃ bahu rathino 'pātayad rājan rathebhyaḥ puruṣarṣabhaḥ 32 sādinaś cāśvapṛṣṭhebhyaḥ padātīṃś ca samāgatān gajārohān gajebhyaś ca pareṣāṃ vidadhad bhayam 33 tam ekaṃ samare bhīṣmaṃ tvaramāṇaṃ mahāratham pāṇḍavāḥ samavartanta vajrapāṇim ivāsurāḥ 34 śakrāśanisamasparśān vimuñcan niśikāñ śarān dikṣv adṛśyata sarvāsu ghoraṃ saṃdharayan vapuḥ 35 maṇḍalīkṛtam evāsya nityaṃ dhanur adṛśyata saṃgrāme yudhyamānasya śakracāpanibhaṃ mahat 36 tad dṛṣṭvā samare karma tava putrā viśāṃ pate vismayaṃ paramaṃ prāptāḥ pitāmaham apūjayan 37 pārthā vimanaso bhūtvā praikṣanta pitaraṃ tava yudhyamānaṃ raṇe śūraṃ vipracītim ivāmarāḥ na cainaṃ vārayām āsur vyāttānanam ivāntakam 38 daśame 'hani saṃprāpte rathānīkaṃ śikhaṇḍinaḥ adahan niśitair bāṇaiḥ kṛṣṇa vartmeva kānanam 39 taṃ śikhaṇḍī tribhir bāṇair abhyavidhyat stanāntare āśīviṣam iva kruddhaṃ kālasṛṣṭam ivāntakam 40 sa tenātibhṛśaṃ viddhaḥ prekṣya bhīṣmaḥ śikhaṇḍinam anicchann api saṃkruddhaḥ prahasann idam abravīt 41 kāmam abhyāsavā mā vā na tvāṃ yotsye kathaṃ cana yaiva hi tvaṃ kṛtā dhātrā saiva hi tvaṃ śikhaṇḍinī 42 tasya tad vacanaṃ śrutvā śikhaṇḍī krodhamūrchitaḥ uvāca bhīṣmaṃ samare sṛkkiṇī parilehihan 43 jānāmi tvāṃ mahābāho kṣatriyāṇāṃ kṣayaṃ karam mayā śrutaṃ ca te yuddhaṃ jāmadagnyena vai saha 44 divyaś ca te prabhāvo 'yaṃ sa mayā bahuśaḥ śrutaḥ jānann api prabhāvaṃ te yotsye 'dyāhaṃ tvayā saha 45 pāṇḍavānāṃ priyaṃ kurvann ātmanaś ca narottama adya tvā yodhayiṣyāmi raṇe puruṣasattama 46 dhruvaṃ ca tvā haniṣyāmi śape satyena te 'grataḥ etac chrutvā vaco mahyaṃ yat kṣamaṃ tat samācara 47 kāmam abhyāsavā mā vā na me jīvan vimokṣyase sudṛṣṭaḥ kriyatāṃ bhīṣma loko 'yaṃ samitiṃjaya 48 evam uktvā tato bhīṣmaṃ pañcabhir nataparvabhiḥ avidhyata raṇe rājan praṇunnaṃ vākyasāyakaiḥ 49 tasya tad vacanaṃ śrutvā savyasācī paraṃtapaḥ kālo 'yam iti saṃcintya śikhaṇḍinam acodayat 50 ahaṃ tvām anuyāsyāmi parān vidrāvayañ śaraiḥ abhidrava susaṃrabdho bhīṣmaṃ bhīmaparākramam 51 na hi te saṃyuge pīḍāṃ śaktaḥ kartuṃ mahābalaḥ tasmād adya mahābāho vīra bhīṣmam abhidrava 52 ahatvā samare bhīṣmaṃ yadi yāsyasi māriṣa avahāsyo 'sya lokasya bhaviṣyasi mayā saha 53 nāvahāsyā yathā vīra bhavema paramāhave tathā kuru raṇe yatnaṃ sādhayasva pitāmaham 54 ahaṃ te rakṣaṇaṃ yuddhe kariṣyāmi paraṃtapa vārayan rathinaḥ sarvān sādhayasva pitāmaham 55 droṇaṃ ca droṇaputraṃ ca kṛpaṃ cātha suyodhanam citrasenaṃ vikarṇaṃ ca saindhavaṃ ca jayadratham 56 vindānuvindāv āvantyau kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam bhagadattaṃ tathā śūraṃ māgadhaṃ ca mahāratham 57 saumadattiṃ raṇe śūram ārśyaśṛṅgiṃ ca rākṣasam trigartarājaṃ ca raṇe saha sarvair mahārathaiḥ aham āvārayiṣyāmi veleva makarākayam 58 kurūṃś ca sahitān sarvān ye caiṣāṃ sainikāḥ sthitāḥ nivārayiṣyāmi raṇe sādhayasva pitāmaham |