|
1
[स] अर्जुनस तु रणे राजन थृष्ट्वा भीष्मस्य विक्रमम शिखण्डिनम अदॊवाच समभ्येहि पितामहम 2 न चापि भीस तवया कार्या भीष्माथ अथ्य कदं चन अहम एनं शरैस तीक्ष्णैः पातयिष्ये रदॊत्तमात 3 एवम उक्तस तु पार्देन शिखण्डी भरतर्षभ अभ्यथ्रवत गाङ्गेयं शरुत्वा पार्दस्य भाषितम 4 धृष्टथ्युम्नस तदा राजन सौभथ्रश च महारदः हृष्टाव आथ्रवतां भीष्मं शरुत्वा पार्दस्य भाषितम 5 विराटथ्रुपथौ वृथ्धौ कुन्तिभॊजश च थंशितः अभ्यथ्रवत गाङ्गेयं पुत्रस्य तव पश्यतः 6 नकुलः सहथेवश च धर्मराजश च वीर्यवान तदेतराणि सैन्यानि सर्वाण्य एव विशां पते समाथ्रवन्त गाङ्गेयं शरुत्वा पार्दस्य भाषितम 7 परत्युथ्ययुस तावकाश च समेतास तान महारदान यदाशक्ति यदॊत्साहं तन मे निगथतः शृणु 8 चित्रसेनॊ महाराज चेकितानं समभ्ययात भीष्म परेप्सुं रणे यान्तं वृषं वयाघ्रशिशुर यदा 9 धृष्टथ्युम्नं महाराज भीष्मान्तिकम उपागमम तवरमाणॊ रणे यत्तं कृतवर्मा नयवारयत 10 भीमसेनं सुसंक्रुथ्धं गाङ्गेयस्य वधैषिणम तवरमाणॊ महाराज सौमथत्तिर नयवारयत 11 तदैव नकुलं वीरं किरन्तं सायकान बहून विकर्णॊ वारयाम आस इच्छन भीष्मस्य जीवितम 12 सहथेवं तदा यान्तं यत्तं भीष्मरदं परति वारयाम आस संक्रुथ्धः कृपः शारथ्वतॊ युधि 13 राक्षसं करूरकर्माणं भैमसेनिं महाबलम भीष्मस्य निधनं परेप्सुं थुर्मुखॊ ऽभयथ्रवथ बली 14 सात्यकिं समरे करुथ्धम आर्श्यशृङ्गिर अवारयत अभिमन्युं महाराज यान्तं भीष्मरदं परति सुथक्षिणॊ महाराज काम्बॊजः परत्यवारयत 15 विराटथ्रुपथौ वृथ्धौ समेताव अरिमर्थनौ अश्वत्दामा ततः करुथ्धॊ वारयाम आस भारत 16 तदा पाण्डुसुतं जयेष्ठं भीष्मस्य वधकाङ्क्षिणम भारथ्वाजॊ रणे यत्तॊ धर्मपुत्रम अवारयत 17 अर्जुनं रभसं युथ्धे पुरस्कृत्य शिखण्डिनम भीष्म परेप्सुं महाराज तापयन्तं थिशॊ थश थुःशासनॊ महेष्वासॊ वारयाम आस संयुगे 18 अन्ये च तावका यॊधाः पाण्डवानां महारदान भीष्मायाभिमुखं यातान वारयाम आसुर आहवे 19 धृष्टथ्युम्नस तु सैन्यानि पराक्रॊशत पुनः पुनः अभिथ्रवत संरब्धा भीष्मम एकं महाबलम 20 एषॊ ऽरजुनॊ रणे भीष्मं परयाति कुरुनन्थनः अभिथ्रवत मा भैष्ट भीष्मॊ न पराप्स्यते हि वः 21 अर्जुनं समरे यॊथ्धुं नॊत्सहेतापि वासवः किम उ भीष्मॊ रणे वीरा गतसत्त्वॊ ऽलपजीवितः 22 इति सेनापतेः शरुत्वा पाण्डवानां महारदाः अभ्यथ्रवन्त संहृष्टा गाङ्गेयस्य रदं परति 23 आगच्छतस तान समरे वार्यॊघान परबलान इव नयवारयन्त संहृष्टास तावकाः पुरुषर्षभाः 24 थुःशासनॊ महाराज भयं तयक्त्वा महारदः भीष्मस्य जीविताकाङ्क्षी धनंजयम उपाथ्रवत 25 तदैव पाण्डवाः शूरा गाङ्गेयस्य रदं परति अभ्यथ्रवन्त संग्रामे तव पुत्रान महारदान 26 तत्राथ्भुतम अपश्याम चित्ररूपं विशां पते थुःशासन रदं पराप्तॊ यत पार्दॊ नात्यवर्तत 27 यदा वारयते वेला कषुभितं वै महार्णवम तदैव पाण्डवं करुथ्धं तव पुत्रॊ नयवारयत 28 उभौ हि रदिनां शरेष्ठाव उभौ भारत थुर्जयौ उभौ चन्थ्रार्कसथृशौ कान्त्या थीप्त्या च भारत 29 तौ तदा जातसंरम्भाव अन्यॊन्यवधकाङ्क्षिणौ समीयतुर महासंख्ये मय शक्रौ यदा पुरा 30 थुःशासनॊ महाराज पाण्डवं विशिखैस तरिभिः वासुथेवं च विंशत्या ताडयाम आस संयुगे 31 ततॊ ऽरजुनॊ शतेनाजौ नाराचानां समार्पयत ते तस्य कवचं भित्त्वा पपुः शॊणितम आहवे 32 थुःशासनस ततः करुथ्धः पार्दं विव्याध पञ्चभिः ललाटे भरतश्रेष्ठ शरैः संनतपर्वभिः 33 ललटस्दैस तु तैर बाणैः शुशुभे पाण्डवॊत्तमः यदा मेरुर महाराज शृङ्गैर अत्यर्दम उच्छ्रितैः 34 सॊ ऽतिविथ्धॊ महेष्वासः पुत्रेण तव धन्विना वयराजत रणे पार्दः किंशुकः पुष्पवान इव 35 थुःशासनं ततः करुथ्धः पीडयाम आस पाण्डवः पर्वणीव सुसंक्रुथ्धॊ राहुर उग्रॊ निशाकरम 36 पीड्यमानॊ बलवता पुत्रस तव विशां पते विव्याध समरे पार्दं कङ्कपत्रैः शिलाशितैः 37 तस्य पार्दॊ धनुश छित्त्वा तवरमाणः पराक्रमी आजघान ततः पश्चात पुत्रं ते नवभिः शरैः 38 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय भीष्मस्य परमुखे सदितः अर्जुनं पञ्चविंशत्या बाह्वॊर उरसि चार्पयत 39 तस्य करुथ्धॊ महाराज पाण्डवः शत्रुकर्शनः अप्रैषीथ विशिखान घॊरान यमथण्डॊपमान बहून 40 अप्राप्तान एव तान बाणांश चिच्छेथ तनयस तव यतमानस्य पार्दस्य तथ अथ्भुतम इवाभवत पार्दं च निशितैर बाणैर अविध्यत तनयस तव 41 ततः करुथ्धॊ रणे पार्दः शरान संधाय कार्मुके परेषयाम आस समरे सवर्णपुङ्खाञ शिलाशितान 42 नयमज्जंस ते महाराज तस्य काये महात्मनः यदा हंसा महाराज तडागं पराप्य भारत 43 पीडितश चैव पुत्रस ते पाण्डवेन महात्मना हित्वा पार्दं रणे तूर्णं भीष्मस्य रदम आश्रयत अगाधे मज्जतस तस्य थवीपॊ भीष्मॊ ऽभवत तथा 44 परतिलभ्य ततः संज्ञां पुत्रस तव विशां पते अवारयत ततः शूरॊ भूय एव पराक्रमी 45 शरैः सुनिशितैः पार्दं यदा वृत्रः पुरंथरम निर्बिभेथ महावीर्यॊ विव्यदे नैव चार्जुनात |
1
[s] arjunas tu raṇe rājan dṛṣṭvā bhīṣmasya vikramam śikhaṇḍinam athovāca samabhyehi pitāmaham 2 na cāpi bhīs tvayā kāryā bhīṣmād adya kathaṃ cana aham enaṃ śarais tīkṣṇaiḥ pātayiṣye rathottamāt 3 evam uktas tu pārthena śikhaṇḍī bharatarṣabha abhyadravata gāṅgeyaṃ śrutvā pārthasya bhāṣitam 4 dhṛṣṭadyumnas tathā rājan saubhadraś ca mahārathaḥ hṛṣṭāv ādravatāṃ bhīṣmaṃ śrutvā pārthasya bhāṣitam 5 virāṭadrupadau vṛddhau kuntibhojaś ca daṃśitaḥ abhyadravata gāṅgeyaṃ putrasya tava paśyataḥ 6 nakulaḥ sahadevaś ca dharmarājaś ca vīryavān tathetarāṇi sainyāni sarvāṇy eva viśāṃ pate samādravanta gāṅgeyaṃ śrutvā pārthasya bhāṣitam 7 pratyudyayus tāvakāś ca sametās tān mahārathān yathāśakti yathotsāhaṃ tan me nigadataḥ śṛṇu 8 citraseno mahārāja cekitānaṃ samabhyayāt bhīṣma prepsuṃ raṇe yāntaṃ vṛṣaṃ vyāghraśiśur yathā 9 dhṛṣṭadyumnaṃ mahārāja bhīṣmāntikam upāgamam tvaramāṇo raṇe yattaṃ kṛtavarmā nyavārayat 10 bhīmasenaṃ susaṃkruddhaṃ gāṅgeyasya vadhaiṣiṇam tvaramāṇo mahārāja saumadattir nyavārayat 11 tathaiva nakulaṃ vīraṃ kirantaṃ sāyakān bahūn vikarṇo vārayām āsa icchan bhīṣmasya jīvitam 12 sahadevaṃ tathā yāntaṃ yattaṃ bhīṣmarathaṃ prati vārayām āsa saṃkruddhaḥ kṛpaḥ śāradvato yudhi 13 rākṣasaṃ krūrakarmāṇaṃ bhaimaseniṃ mahābalam bhīṣmasya nidhanaṃ prepsuṃ durmukho 'bhyadravad balī 14 sātyakiṃ samare kruddham ārśyaśṛṅgir avārayat abhimanyuṃ mahārāja yāntaṃ bhīṣmarathaṃ prati sudakṣiṇo mahārāja kāmbojaḥ pratyavārayat 15 virāṭadrupadau vṛddhau sametāv arimardanau aśvatthāmā tataḥ kruddho vārayām āsa bhārata 16 tathā pāṇḍusutaṃ jyeṣṭhaṃ bhīṣmasya vadhakāṅkṣiṇam bhāradvājo raṇe yatto dharmaputram avārayat 17 arjunaṃ rabhasaṃ yuddhe puraskṛtya śikhaṇḍinam bhīṣma prepsuṃ mahārāja tāpayantaṃ diśo daśa duḥśāsano maheṣvāso vārayām āsa saṃyuge 18 anye ca tāvakā yodhāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathān bhīṣmāyābhimukhaṃ yātān vārayām āsur āhave 19 dhṛṣṭadyumnas tu sainyāni prākrośata punaḥ punaḥ abhidravata saṃrabdhā bhīṣmam ekaṃ mahābalam 20 eṣo 'rjuno raṇe bhīṣmaṃ prayāti kurunandanaḥ abhidravata mā bhaiṣṭa bhīṣmo na prāpsyate hi vaḥ 21 arjunaṃ samare yoddhuṃ notsahetāpi vāsavaḥ kim u bhīṣmo raṇe vīrā gatasattvo 'lpajīvitaḥ 22 iti senāpateḥ śrutvā pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ abhyadravanta saṃhṛṣṭā gāṅgeyasya rathaṃ prati 23 āgacchatas tān samare vāryoghān prabalān iva nyavārayanta saṃhṛṣṭās tāvakāḥ puruṣarṣabhāḥ 24 duḥśāsano mahārāja bhayaṃ tyaktvā mahārathaḥ bhīṣmasya jīvitākāṅkṣī dhanaṃjayam upādravat 25 tathaiva pāṇḍavāḥ śūrā gāṅgeyasya rathaṃ prati abhyadravanta saṃgrāme tava putrān mahārathān 26 tatrādbhutam apaśyāma citrarūpaṃ viśāṃ pate duḥśāsana rathaṃ prāpto yat pārtho nātyavartata 27 yathā vārayate velā kṣubhitaṃ vai mahārṇavam tathaiva pāṇḍavaṃ kruddhaṃ tava putro nyavārayat 28 ubhau hi rathināṃ śreṣṭhāv ubhau bhārata durjayau ubhau candrārkasadṛśau kāntyā dīptyā ca bhārata 29 tau tathā jātasaṃrambhāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau samīyatur mahāsaṃkhye maya śakrau yathā purā 30 duḥśāsano mahārāja pāṇḍavaṃ viśikhais tribhiḥ vāsudevaṃ ca viṃśatyā tāḍayām āsa saṃyuge 31 tato 'rjuno śatenājau nārācānāṃ samārpayat te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave 32 duḥśāsanas tataḥ kruddhaḥ pārthaṃ vivyādha pañcabhiḥ lalāṭe bharataśreṣṭha śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 33 lalaṭasthais tu tair bāṇaiḥ śuśubhe pāṇḍavottamaḥ yathā merur mahārāja śṛṅgair atyartham ucchritaiḥ 34 so 'tividdho maheṣvāsaḥ putreṇa tava dhanvinā vyarājata raṇe pārthaḥ kiṃśukaḥ puṣpavān iva 35 duḥśāsanaṃ tataḥ kruddhaḥ pīḍayām āsa pāṇḍavaḥ parvaṇīva susaṃkruddho rāhur ugro niśākaram 36 pīḍyamāno balavatā putras tava viśāṃ pate vivyādha samare pārthaṃ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ 37 tasya pārtho dhanuś chittvā tvaramāṇaḥ parākramī ājaghāna tataḥ paścāt putraṃ te navabhiḥ śaraiḥ 38 so 'nyat kārmukam ādāya bhīṣmasya pramukhe sthitaḥ arjunaṃ pañcaviṃśatyā bāhvor urasi cārpayat 39 tasya kruddho mahārāja pāṇḍavaḥ śatrukarśanaḥ apraiṣīd viśikhān ghorān yamadaṇḍopamān bahūn 40 aprāptān eva tān bāṇāṃś ciccheda tanayas tava yatamānasya pārthasya tad adbhutam ivābhavat pārthaṃ ca niśitair bāṇair avidhyat tanayas tava 41 tataḥ kruddho raṇe pārthaḥ śarān saṃdhāya kārmuke preṣayām āsa samare svarṇapuṅkhāñ śilāśitān 42 nyamajjaṃs te mahārāja tasya kāye mahātmanaḥ yathā haṃsā mahārāja taḍāgaṃ prāpya bhārata 43 pīḍitaś caiva putras te pāṇḍavena mahātmanā hitvā pārthaṃ raṇe tūrṇaṃ bhīṣmasya ratham āśrayat agādhe majjatas tasya dvīpo bhīṣmo 'bhavat tadā 44 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ putras tava viśāṃ pate avārayat tataḥ śūro bhūya eva parākramī 45 śaraiḥ suniśitaiḥ pārthaṃ yathā vṛtraḥ puraṃdaram nirbibheda mahāvīryo vivyathe naiva cārjunāt |