|
1
[स] सात्यकिं थंशितं युथ्धे भीष्मायाभ्युथ्यतं तथा आर्श्यशृङ्गिर महेष्वासॊ वारयाम आस संयुगे 2 माधवस तु सुसंक्रुथ्धॊ राक्षसं नवभिः शरैः आजघान रणे राजन परहसन्न इव भारत 3 तदैव राक्षसॊ राजन माधवं निशितैः शरैः अर्थयाम आस राजेन्थ्र संक्रुथ्धः शिनिपुंगवम 4 शैनेयः शरसंघं तु परेषयाम आस संयुगे राक्षसाय सुसंक्रुथ्धॊ माधवः परि वीरहा 5 ततॊ रक्षॊ महाबाहुं सात्यक्तिं सत्यविक्रमम विव्याध विशिखैर तीक्ष्णैः सिंहनाथं ननाथ च 6 माधवस तु भृशं विथ्धॊ राक्षसेन रणे तथा धैर्यम आलम्ब्य तेजस्वी जहास च ननाथ च 7 भगथत्तस ततः करुथ्धॊ माधवं निशितैः शरैः ताडयाम आस समरे तॊत्त्रैर इव महागजम 8 विहाय राक्षसं युथ्धे शैनेयॊ रदिनां वरः पराग्ज्यॊतिषाय चिक्षेप शरान संनतपर्वणः 9 तस्य पराग्ज्यॊतिषॊ राजा माधवस्य महथ धनुः चिच्छेथ शितधारेण भल्लेन हृतहस्तवत 10 अदान्यथ धनुर आथाय वेगवत परवीरहा भगथत्तं रणे करुथ्धॊ विव्याध निशितैः शरैः 11 सॊ ऽतिविथ्धॊ महेष्वासः सृक्किणी संलिहन मुहुः शक्तिं कनकवैडूर्य भूषिताम आयसी थृढाम यमथण्डॊपमां घॊरां पराहिणॊत सात्यकाय वै 12 ताम आपतन्तां सहसा तस्य बाहॊर बलेरिताम सात्यकिः समरे राजंस तरिधा चिच्छेथ सायकैः सा पपात तथा भूमौ महॊल्केव हतप्रभा 13 शक्तिं विनिहतां थृष्ट्वा पुत्रस तव विशां पते महता रदवंशेन वारयाम आस माधवम 14 तदा परिवृतं थृष्ट्वा वार्ष्णेयानां महारदम थुर्यॊधनॊ भृशं हृष्टॊ भरातॄन सर्वान उवाच ह 15 तदा कुरुत कौरव्या यदा वः सात्यकॊ युधि न जीवन परतिनिर्याति महतॊ ऽसमाथ रदव्रजात अस्मिन हते हतं मन्ये पाण्डवानां महथ बलम 16 तत तदेति वचस तस्य परिगृह्य महारदाः शैनेयं यॊधयाम आसुर भीष्मस्य परमुखे तथा 17 अभिमन्युं तथायान्तं भीष्मायाभ्युथ्यतं मृधे काम्बॊजराजॊ बलवान वारयाम आस संयुगे 18 आर्जुनिर नृपतिं विथ्ध्वा शैरः संनतपर्वभिः पुनर एव चतुःषष्ट्या राजन विव्याध तं नृपम 19 सुथक्षिणस तु समरे कार्ष्णिं विव्याध पञ्चभिः सारदिं चास्य नवभिर इच्छन भीष्मस्य जीवितम 20 तथ युथ्धम आसीत सुमहत तयॊस तत्र पराक्रमे यथ अभ्यधावथ गाङ्गेयं शिखण्डी शत्रुतापनः 21 विराटथ्रुपथौ वृथ्धौ वारयन्तौ महाचमूम भीष्मं च युधि संरब्धाव आथ्रवन्तौ महारदौ 22 अश्वत्दामा ततः करुथ्धः समायाथ रदसत्तमः ततः परववृते युथ्धं तव तेषां च भारत 23 विराटॊ थशभिर भल्लैर आजघान परंतप यतमानं महेष्वासं थरौणिम आहवशॊभिनम 24 थरुपथश च तरिभिर बाणैर विव्याध निशितैस तदा गुरुपुत्रं समासाथ्य भीष्मस्य पुरतः सदितम 25 अश्वत्दामा ततस तौ तु विव्याध थशभिः शरैः विराटथ्रुपथौ वृथ्धौ भीष्मं परति समुथ्यतौ 26 तत्राथ्भुतम अपश्याम वृथ्धयॊश चरितं महत यथ थरौणेः सायकान घॊरान परत्यवारयतां युधि 27 सहथेवं तदा यान्तं कृपः शारथ्वतॊ ऽभययात यदा नागॊ वने नागं मत्तॊ मत्तम उपाथ्रवत 28 कृपश च समरे राजन माथ्रीपुत्रं महारदम आजघान शरैस तूर्णं सप्तत्या रुक्मभूषणैः 29 तस्य माथ्री सुतश चापं थविधा चिच्छेथ सायकैः अदैनं चिन्न धन्वानं विव्याध नवभिः शरैः 30 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय समरे भारसाधनम माथ्रीपुत्रं सुसंहृष्टॊ थशभिर निशितैः शरैः आजघानॊरसि करुथ्ध इच्छन भीष्मस्य जीवितम 31 तदैव पाण्डवॊ राजञ शारथ्वतम अमर्षणम आजघानॊरसि करुथ्धॊ भीष्मस्य वधकाङ्क्षया तयॊर युथ्धं समभवथ घॊररूपं भयावहम 32 नकुलं तु रणे करुथ्धं विकर्णः शत्रुतापनः विव्याध सायकैः षष्ट्या रक्षन भीष्मस्य जीवितम 33 नकुलॊ ऽपि भृशं विथ्धस तव पुत्रेण धन्विना विकर्णं सप्त सप्तत्या निर्बिभेथ शिलीमुखैः 34 तत्र तौ नरशार्थूलौ गॊष्ठे गॊवृषभाव इव अन्यॊन्यं जघ्नतुर वीरौ गॊष्ठे गॊवृषभाव इव 35 घटॊत्कचं रणे यत्तं निघ्नन्तं तव वाहिनीम थुर्मुखः समरे परायाथ भीष्महेतॊः पराक्रमी 36 हैडिम्बस तु ततॊ राजन थुर्मुखं शत्रुतापनम आजघानॊरसि करुथ्धॊ नवत्या निशितैः शरैः 37 भीमसेन सुतं चापि थुर्मुखः सुमुखैः शरैः षष्ट्या वीरॊ नथन हृष्टॊ विव्याध रणमूर्धनि 38 धृष्टथ्युम्नं रणे यान्तं भीष्मस्य वधकाङ्क्षिणम हार्थिक्यॊ वारयाम आस रक्षन भीष्मस्य जीवितम 39 वार्ष्णेयः पार्षतं शूरं विथ्ध्वा पञ्चभिर आयसैः पुनः पञ्चाशता तूर्णम आजघान सतनान्तरे 40 तदैव पार्षतॊ राजन हार्थिक्यं नवभिः शरैः विव्याध निशितैस तीक्ष्णैः कङ्कपत्र परिच्छथैः 41 तयॊः समभवथ युथ्धं भीष्महेतॊर महारणे अन्यॊन्यातिशयैर युक्तं यदा वृत्र महेन्थ्रयॊः 42 भीमसेनम अदायान्तं भीष्मं परति महाबलम भूरिश्रवाभ्ययात तूर्णं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 43 सौमथत्तिर अदॊ भीमम आजघान सतनान्तरे नाराचेन सुतीक्ष्णेन रुक्मपुङ्खेन संयुगे 44 उरःस्देन बभौ तेन भीमसेनः परतापवान सकन्थ शक्त्या यदा करौञ्चः पुरा नृपतिसत्तम 45 तौ शरान सूर्यसंकाशान कर्मार परिमार्जितान अन्यॊन्यस्य रणे करुथ्धौ चिक्षिपाते मुहुर मुहुः 46 भीमॊ भीष्म वधाकान्ष्की सौमथत्तिं महारदम तदा भीष्म जये गृध्नुः सौमथत्तिश च पाण्डवम कृतप्रतिकृते यत्तौ यॊधयाम आसतू रणे 47 युधिष्ठिरं महाराज महत्या सेनया वृतम भीष्मायाभिमुखं यान्तं भारथ्वाजॊ नयवारयत 48 थरॊणस्य रदनिर्घॊषं पर्जन्यनिनथॊपमम शरुत्वा परभथ्रका राजन समकम्पन्त मारिष 49 सा सेना महती राजन पाण्डुपुत्रस्य संयुगे थरॊणेन वारिता यत्ता न चचाल पथात पथम 50 चेकितानं रणे करुथ्धं भीष्मं परति जनेश्वर चित्रसेनस तव सुतः करुथ्ध रूपम अवारयत 51 भीष्महेतॊः पराक्रान्तश चित्रसेनॊ महारदः चेकितानं परं शक्त्या यॊधयाम आस भारत 52 तदैव चेकितानॊ ऽपि चित्रसेनम अयॊधयत तथ युथ्धम आसीत सुमहत तयॊस तत्र पराक्रमे 53 अर्जुनॊ वार्यमाणस तु बहुशस तनयेन ते विमुखीकृत्य पुत्रं ते तव सेनां ममर्थ ह 54 थुःशासनॊ ऽपि परया शक्त्या पार्दम अवारयत कदं भीष्मं परॊ हन्याथ इति निश्चित्य भारत 55 सा वध्यमाना समरे पुत्रस्य तव वाहिनी लॊड्यते रदिभिः शरेष्ठैस तत्र तत्रैव भारत |
1
[s] sātyakiṃ daṃśitaṃ yuddhe bhīṣmāyābhyudyataṃ tadā ārśyaśṛṅgir maheṣvāso vārayām āsa saṃyuge 2 mādhavas tu susaṃkruddho rākṣasaṃ navabhiḥ śaraiḥ ājaghāna raṇe rājan prahasann iva bhārata 3 tathaiva rākṣaso rājan mādhavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ ardayām āsa rājendra saṃkruddhaḥ śinipuṃgavam 4 śaineyaḥ śarasaṃghaṃ tu preṣayām āsa saṃyuge rākṣasāya susaṃkruddho mādhavaḥ pari vīrahā 5 tato rakṣo mahābāhuṃ sātyaktiṃ satyavikramam vivyādha viśikhair tīkṣṇaiḥ siṃhanādaṃ nanāda ca 6 mādhavas tu bhṛśaṃ viddho rākṣasena raṇe tadā dhairyam ālambya tejasvī jahāsa ca nanāda ca 7 bhagadattas tataḥ kruddho mādhavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ tāḍayām āsa samare tottrair iva mahāgajam 8 vihāya rākṣasaṃ yuddhe śaineyo rathināṃ varaḥ prāgjyotiṣāya cikṣepa śarān saṃnataparvaṇaḥ 9 tasya prāgjyotiṣo rājā mādhavasya mahad dhanuḥ ciccheda śitadhāreṇa bhallena hṛtahastavat 10 athānyad dhanur ādāya vegavat paravīrahā bhagadattaṃ raṇe kruddho vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 11 so 'tividdho maheṣvāsaḥ sṛkkiṇī saṃlihan muhuḥ śaktiṃ kanakavaiḍūrya bhūṣitām āyasī dṛḍhām yamadaṇḍopamāṃ ghorāṃ prāhiṇot sātyakāya vai 12 tām āpatantāṃ sahasā tasya bāhor baleritām sātyakiḥ samare rājaṃs tridhā ciccheda sāyakaiḥ sā papāta tadā bhūmau maholkeva hataprabhā 13 śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā putras tava viśāṃ pate mahatā rathavaṃśena vārayām āsa mādhavam 14 tathā parivṛtaṃ dṛṣṭvā vārṣṇeyānāṃ mahāratham duryodhano bhṛśaṃ hṛṣṭo bhrātṝn sarvān uvāca ha 15 tathā kuruta kauravyā yathā vaḥ sātyako yudhi na jīvan pratiniryāti mahato 'smād rathavrajāt asmin hate hataṃ manye pāṇḍavānāṃ mahad balam 16 tat tatheti vacas tasya parigṛhya mahārathāḥ śaineyaṃ yodhayām āsur bhīṣmasya pramukhe tadā 17 abhimanyuṃ tadāyāntaṃ bhīṣmāyābhyudyataṃ mṛdhe kāmbojarājo balavān vārayām āsa saṃyuge 18 ārjunir nṛpatiṃ viddhvā śairaḥ saṃnataparvabhiḥ punar eva catuḥṣaṣṭyā rājan vivyādha taṃ nṛpam 19 sudakṣiṇas tu samare kārṣṇiṃ vivyādha pañcabhiḥ sārathiṃ cāsya navabhir icchan bhīṣmasya jīvitam 20 tad yuddham āsīt sumahat tayos tatra parākrame yad abhyadhāvad gāṅgeyaṃ śikhaṇḍī śatrutāpanaḥ 21 virāṭadrupadau vṛddhau vārayantau mahācamūm bhīṣmaṃ ca yudhi saṃrabdhāv ādravantau mahārathau 22 aśvatthāmā tataḥ kruddhaḥ samāyād rathasattamaḥ tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata 23 virāṭo daśabhir bhallair ājaghāna paraṃtapa yatamānaṃ maheṣvāsaṃ drauṇim āhavaśobhinam 24 drupadaś ca tribhir bāṇair vivyādha niśitais tathā guruputraṃ samāsādya bhīṣmasya purataḥ sthitam 25 aśvatthāmā tatas tau tu vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ virāṭadrupadau vṛddhau bhīṣmaṃ prati samudyatau 26 tatrādbhutam apaśyāma vṛddhayoś caritaṃ mahat yad drauṇeḥ sāyakān ghorān pratyavārayatāṃ yudhi 27 sahadevaṃ tathā yāntaṃ kṛpaḥ śāradvato 'bhyayāt yathā nāgo vane nāgaṃ matto mattam upādravat 28 kṛpaś ca samare rājan mādrīputraṃ mahāratham ājaghāna śarais tūrṇaṃ saptatyā rukmabhūṣaṇaiḥ 29 tasya mādrī sutaś cāpaṃ dvidhā ciccheda sāyakaiḥ athainaṃ cinna dhanvānaṃ vivyādha navabhiḥ śaraiḥ 30 so 'nyat kārmukam ādāya samare bhārasādhanam mādrīputraṃ susaṃhṛṣṭo daśabhir niśitaiḥ śaraiḥ ājaghānorasi kruddha icchan bhīṣmasya jīvitam 31 tathaiva pāṇḍavo rājañ śāradvatam amarṣaṇam ājaghānorasi kruddho bhīṣmasya vadhakāṅkṣayā tayor yuddhaṃ samabhavad ghorarūpaṃ bhayāvaham 32 nakulaṃ tu raṇe kruddhaṃ vikarṇaḥ śatrutāpanaḥ vivyādha sāyakaiḥ ṣaṣṭyā rakṣan bhīṣmasya jīvitam 33 nakulo 'pi bhṛśaṃ viddhas tava putreṇa dhanvinā vikarṇaṃ sapta saptatyā nirbibheda śilīmukhaiḥ 34 tatra tau naraśārdūlau goṣṭhe govṛṣabhāv iva anyonyaṃ jaghnatur vīrau goṣṭhe govṛṣabhāv iva 35 ghaṭotkacaṃ raṇe yattaṃ nighnantaṃ tava vāhinīm durmukhaḥ samare prāyād bhīṣmahetoḥ parākramī 36 haiḍimbas tu tato rājan durmukhaṃ śatrutāpanam ājaghānorasi kruddho navatyā niśitaiḥ śaraiḥ 37 bhīmasena sutaṃ cāpi durmukhaḥ sumukhaiḥ śaraiḥ ṣaṣṭyā vīro nadan hṛṣṭo vivyādha raṇamūrdhani 38 dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe yāntaṃ bhīṣmasya vadhakāṅkṣiṇam hārdikyo vārayām āsa rakṣan bhīṣmasya jīvitam 39 vārṣṇeyaḥ pārṣataṃ śūraṃ viddhvā pañcabhir āyasaiḥ punaḥ pañcāśatā tūrṇam ājaghāna stanāntare 40 tathaiva pārṣato rājan hārdikyaṃ navabhiḥ śaraiḥ vivyādha niśitais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatra paricchadaiḥ 41 tayoḥ samabhavad yuddhaṃ bhīṣmahetor mahāraṇe anyonyātiśayair yuktaṃ yathā vṛtra mahendrayoḥ 42 bhīmasenam athāyāntaṃ bhīṣmaṃ prati mahābalam bhūriśravābhyayāt tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 43 saumadattir atho bhīmam ājaghāna stanāntare nārācena sutīkṣṇena rukmapuṅkhena saṃyuge 44 uraḥsthena babhau tena bhīmasenaḥ pratāpavān skanda śaktyā yathā krauñcaḥ purā nṛpatisattama 45 tau śarān sūryasaṃkāśān karmāra parimārjitān anyonyasya raṇe kruddhau cikṣipāte muhur muhuḥ 46 bhīmo bhīṣma vadhākānṣkī saumadattiṃ mahāratham tathā bhīṣma jaye gṛdhnuḥ saumadattiś ca pāṇḍavam kṛtapratikṛte yattau yodhayām āsatū raṇe 47 yudhiṣṭhiraṃ mahārāja mahatyā senayā vṛtam bhīṣmāyābhimukhaṃ yāntaṃ bhāradvājo nyavārayat 48 droṇasya rathanirghoṣaṃ parjanyaninadopamam śrutvā prabhadrakā rājan samakampanta māriṣa 49 sā senā mahatī rājan pāṇḍuputrasya saṃyuge droṇena vāritā yattā na cacāla padāt padam 50 cekitānaṃ raṇe kruddhaṃ bhīṣmaṃ prati janeśvara citrasenas tava sutaḥ kruddha rūpam avārayat 51 bhīṣmahetoḥ parākrāntaś citraseno mahārathaḥ cekitānaṃ paraṃ śaktyā yodhayām āsa bhārata 52 tathaiva cekitāno 'pi citrasenam ayodhayat tad yuddham āsīt sumahat tayos tatra parākrame 53 arjuno vāryamāṇas tu bahuśas tanayena te vimukhīkṛtya putraṃ te tava senāṃ mamarda ha 54 duḥśāsano 'pi parayā śaktyā pārtham avārayat kathaṃ bhīṣmaṃ paro hanyād iti niścitya bhārata 55 sā vadhyamānā samare putrasya tava vāhinī loḍyate rathibhiḥ śreṣṭhais tatra tatraiva bhārata |