|
1
धृतराष्ट्र उवाच कदं शांतनवॊ भीष्मॊ थशमे ऽहनि संजय अयुध्यत महावीर्यैः पाण्डवैः सहसृञ्जयैः 2 कुरवश च कदं युथ्धे पाण्डवान परत्यवारयन आचक्ष्व मे महायुथ्धं भीष्मस्याहवशॊभिनः 3 संजय उवाच कुरवः पाण्डवैः सार्धं यदायुध्यन्त भारत यदा च तथ अभूथ युथ्धं तत ते वक्ष्यामि शृण्वतः 4 परेषिताः परलॊकाय परमास्त्रैः किरीटिना अहन्य अहनि संप्राप्तास तावकानां रदव्रजाः 5 यदाप्रतिज्ञं कौरव्यः स चापि समितिंजयः पार्दानाम अकरॊथ भीष्मः सततं समितिक्षयम 6 कुरुभिः सहितं भीष्मं युध्यमानं महारदम अर्जुनं च सपाञ्चाल्यं थृष्ट्वा संशयिता जनाः 7 थशमे ऽहनि तस्मिंस तु भीष्मार्जुनसमागमे अवर्तत महारौथ्रः सततं समितिक्षयः 8 तस्मिन्न अयुतशॊ राजन भूयश च स परंतपः भीष्मः शांतनवॊ यॊधाञ जघान परमास्त्रवित 9 येषाम अज्ञातकल्पानि नामगॊत्राणि पार्दिव ते हतास तत्र भीष्मेण शूराः सर्वे ऽनिवर्तिनः 10 थशाहानि ततस तप्त्वा भीष्मः पाण्डववाहिनीम निरविथ्यत धर्मात्मा जीवितेन परंतपः 11 स कषिप्रं वधम अन्विच्छन्न आत्मनॊ ऽभिमुखं रणे न हन्यां मानवश्रेष्ठान संग्रामे ऽभिमुखान इति 12 चिन्तयित्वा महाबाहुः पिता थेवव्रतस तव अभ्याशस्दं महाराज पाण्डवं वाक्यम अब्रवीत 13 युधिष्ठिर महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारथ शृणु मे वचनं तात धर्म्यं सवर्ग्यं च जल्पतः 14 निर्विण्णॊ ऽसमि भृशं तात थेहेनानेन भारत घनतश च मे गतः कालः सुबहून पराणिनॊ रणे 15 तस्मात पार्दं पुरॊधाय पाञ्चालान सृञ्जयांस तदा मथ्वधे करियतां यत्नॊ मम चेथ इच्छसि परियम 16 तस्य तन मतम आज्ञाय पाण्डवः सत्यथर्शनः भीष्मं परतिययौ यत्तः संग्रामे सह सृञ्जयैः 17 धृष्टथ्युम्नस ततॊ राजन पाण्डवश च युधिष्ठिरः शरुत्वा भीष्मस्य तां वाचं चॊथयाम आसतुर बलम 18 अभिथ्रवत युध्यध्वं भीष्मं जयत संयुगे रक्षिताः सत्यसंधेन जिष्णुना रिपुजिष्णुना 19 अयं चापि महेष्वासः पार्षतॊ वाहिनीपतिः भीमसेनश च समरे पालयिष्यति वॊ धरुवम 20 न वै भीष्माथ भयं किं चित कर्तव्यं युधि सृञ्जयाः धरुवं भीष्मं विजेष्यामः पुरस्कृत्य शिखण्डिनम 21 तदा तु समयं कृत्वा थशमे ऽहनि पाण्डवाः बरह्मलॊकपरा भूत्वा संजग्मुः करॊधमूर्छिताः 22 शिखण्डिनं पुरस्कृत्य पाण्डवं च धनंजयम भीष्मस्य पातने यत्नं परमं ते समास्दिताः 23 ततस तव सुताथिष्टा नानाजनपथेश्वराः थरॊणेन सहपुत्रेण सहसेना महाबलाः 24 थुःशासनश च बलवान सह सर्वैः सहॊथरैः भीष्मं समरमध्यस्दं पालयां चक्रिरे तथा 25 ततस तु तावकाः शूराः पुरस्कृत्य यतव्रतम शिखण्डिप्रमुखान पार्दान यॊधयन्ति सम संयुगे 26 चेथिभिश च सपाञ्चालैः सहितॊ वानरध्वजः ययौ शांतनवं भीष्मं पुरस्कृत्य शिखण्डिनम 27 थरॊणपुत्रं शिनेर नप्ता धृष्टकेतुस तु पौरवम युधामन्युः सहामात्यं थुर्यॊधनम अयॊधयत 28 विराटस तु सहानीकः सहसेनं जयथ्रदम वृथ्धक्षत्रस्य थायाथम आससाथ परंतपः 29 मथ्रराजं महेष्वासं सहसैन्यं युधिष्ठिरः भीमसेनाभिगुप्तश च नागानीकम उपाथ्रवत 30 अप्रधृष्यम अनावार्यं सर्वशस्त्रभृतां वरम थरॊणं परति ययौ यत्तः पाञ्चाल्यः सह सॊमकैः 31 कर्णिकारध्वजं चापि सिंहकेतुर अरिंथमः परत्युज्जगाम सौभथ्रं राजपुत्रॊ बृहथ्बलः 32 शिखण्डिनं च पुत्रास ते पाण्डवं च धनंजयम राजभिः समरे सार्धम अभिपेतुर जिघांसवः 33 तस्मिन्न अतिमहाभीमे सेनयॊर वै पराक्रमे संप्रधावत्स्व अनीकेषु मेथिनी समकम्पत 34 तान्य अनीकान्य अनीकेषु समसज्जन्त भारत तावकानां परेषां च थृष्ट्वा शांतनवं रणे 35 ततस तेषां परयतताम अन्यॊन्यम अभिधावताम पराथुरासीन महाञ शब्थॊ थिक्षु सर्वासु भारत 36 शङ्खथुन्थुभिघॊषैश च वारणानां च बृंहितैः सिंहनाथैश च सैन्यानां थारुणः समपथ्यत 37 सा च सर्वनरेन्थ्राणां चन्थ्रार्कसथृशी परभा वीराङ्गथकिरीटेषु निष्प्रभा समपथ्यत 38 रजॊमेघाश च संजज्ञुः शस्त्रविथ्युथ्भिर आवृताः धनुषां चैव निर्घॊषॊ थारुणः समपथ्यत 39 बाणशङ्खप्रणाथाश च भेरीणां च महास्वनाः रदगॊषश च संजग्मुः सेनयॊर उभयॊर अपि 40 परासशक्त्यृष्टिसंघैश च बाणौघैश च समाकुलम निष्प्रकाशम इवाकाशं सेनयॊः समपथ्यत 41 अन्यॊन्यं रदिनः पेतुर वाजिनश च महाहवे कुञ्जराः कुञ्जराञ जघ्नुः पथातींश च पथातयः 42 तथ आसीत सुमहथ युथ्धं कुरूणां पाण्डवैः सह भीष्महेतॊर नरव्याघ्र शयेनयॊर आमिषे यदा 43 तयॊः समागमॊ घॊरॊ बभूव युधि भारत अन्यॊन्यस्य वधार्दाय जिगीषूणां रणाजिरे |
1
dhṛtarāṣṭra uvāca kathaṃ śāṃtanavo bhīṣmo daśame 'hani saṃjaya ayudhyata mahāvīryaiḥ pāṇḍavaiḥ sahasṛñjayaiḥ 2 kuravaś ca kathaṃ yuddhe pāṇḍavān pratyavārayan ācakṣva me mahāyuddhaṃ bhīṣmasyāhavaśobhinaḥ 3 saṃjaya uvāca kuravaḥ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ yathāyudhyanta bhārata yathā ca tad abhūd yuddhaṃ tat te vakṣyāmi śṛṇvataḥ 4 preṣitāḥ paralokāya paramāstraiḥ kirīṭinā ahany ahani saṃprāptās tāvakānāṃ rathavrajāḥ 5 yathāpratijñaṃ kauravyaḥ sa cāpi samitiṃjayaḥ pārthānām akarod bhīṣmaḥ satataṃ samitikṣayam 6 kurubhiḥ sahitaṃ bhīṣmaṃ yudhyamānaṃ mahāratham arjunaṃ ca sapāñcālyaṃ dṛṣṭvā saṃśayitā janāḥ 7 daśame 'hani tasmiṃs tu bhīṣmārjunasamāgame avartata mahāraudraḥ satataṃ samitikṣayaḥ 8 tasminn ayutaśo rājan bhūyaś ca sa paraṃtapaḥ bhīṣmaḥ śāṃtanavo yodhāñ jaghāna paramāstravit 9 yeṣām ajñātakalpāni nāmagotrāṇi pārthiva te hatās tatra bhīṣmeṇa śūrāḥ sarve 'nivartinaḥ 10 daśāhāni tatas taptvā bhīṣmaḥ pāṇḍavavāhinīm niravidyata dharmātmā jīvitena paraṃtapaḥ 11 sa kṣipraṃ vadham anvicchann ātmano 'bhimukhaṃ raṇe na hanyāṃ mānavaśreṣṭhān saṃgrāme 'bhimukhān iti 12 cintayitvā mahābāhuḥ pitā devavratas tava abhyāśasthaṃ mahārāja pāṇḍavaṃ vākyam abravīt 13 yudhiṣṭhira mahāprājña sarvaśāstraviśārada śṛṇu me vacanaṃ tāta dharmyaṃ svargyaṃ ca jalpataḥ 14 nirviṇṇo 'smi bhṛśaṃ tāta dehenānena bhārata ghnataś ca me gataḥ kālaḥ subahūn prāṇino raṇe 15 tasmāt pārthaṃ purodhāya pāñcālān sṛñjayāṃs tathā madvadhe kriyatāṃ yatno mama ced icchasi priyam 16 tasya tan matam ājñāya pāṇḍavaḥ satyadarśanaḥ bhīṣmaṃ pratiyayau yattaḥ saṃgrāme saha sṛñjayaiḥ 17 dhṛṣṭadyumnas tato rājan pāṇḍavaś ca yudhiṣṭhiraḥ śrutvā bhīṣmasya tāṃ vācaṃ codayām āsatur balam 18 abhidravata yudhyadhvaṃ bhīṣmaṃ jayata saṃyuge rakṣitāḥ satyasaṃdhena jiṣṇunā ripujiṣṇunā 19 ayaṃ cāpi maheṣvāsaḥ pārṣato vāhinīpatiḥ bhīmasenaś ca samare pālayiṣyati vo dhruvam 20 na vai bhīṣmād bhayaṃ kiṃ cit kartavyaṃ yudhi sṛñjayāḥ dhruvaṃ bhīṣmaṃ vijeṣyāmaḥ puraskṛtya śikhaṇḍinam 21 tathā tu samayaṃ kṛtvā daśame 'hani pāṇḍavāḥ brahmalokaparā bhūtvā saṃjagmuḥ krodhamūrchitāḥ 22 śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam bhīṣmasya pātane yatnaṃ paramaṃ te samāsthitāḥ 23 tatas tava sutādiṣṭā nānājanapadeśvarāḥ droṇena sahaputreṇa sahasenā mahābalāḥ 24 duḥśāsanaś ca balavān saha sarvaiḥ sahodaraiḥ bhīṣmaṃ samaramadhyasthaṃ pālayāṃ cakrire tadā 25 tatas tu tāvakāḥ śūrāḥ puraskṛtya yatavratam śikhaṇḍipramukhān pārthān yodhayanti sma saṃyuge 26 cedibhiś ca sapāñcālaiḥ sahito vānaradhvajaḥ yayau śāṃtanavaṃ bhīṣmaṃ puraskṛtya śikhaṇḍinam 27 droṇaputraṃ śiner naptā dhṛṣṭaketus tu pauravam yudhāmanyuḥ sahāmātyaṃ duryodhanam ayodhayat 28 virāṭas tu sahānīkaḥ sahasenaṃ jayadratham vṛddhakṣatrasya dāyādam āsasāda paraṃtapaḥ 29 madrarājaṃ maheṣvāsaṃ sahasainyaṃ yudhiṣṭhiraḥ bhīmasenābhiguptaś ca nāgānīkam upādravat 30 apradhṛṣyam anāvāryaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam droṇaṃ prati yayau yattaḥ pāñcālyaḥ saha somakaiḥ 31 karṇikāradhvajaṃ cāpi siṃhaketur ariṃdamaḥ pratyujjagāma saubhadraṃ rājaputro bṛhadbalaḥ 32 śikhaṇḍinaṃ ca putrās te pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam rājabhiḥ samare sārdham abhipetur jighāṃsavaḥ 33 tasminn atimahābhīme senayor vai parākrame saṃpradhāvatsv anīkeṣu medinī samakampata 34 tāny anīkāny anīkeṣu samasajjanta bhārata tāvakānāṃ pareṣāṃ ca dṛṣṭvā śāṃtanavaṃ raṇe 35 tatas teṣāṃ prayatatām anyonyam abhidhāvatām prādurāsīn mahāñ śabdo dikṣu sarvāsu bhārata 36 śaṅkhadundubhighoṣaiś ca vāraṇānāṃ ca bṛṃhitaiḥ siṃhanādaiś ca sainyānāṃ dāruṇaḥ samapadyata 37 sā ca sarvanarendrāṇāṃ candrārkasadṛśī prabhā vīrāṅgadakirīṭeṣu niṣprabhā samapadyata 38 rajomeghāś ca saṃjajñuḥ śastravidyudbhir āvṛtāḥ dhanuṣāṃ caiva nirghoṣo dāruṇaḥ samapadyata 39 bāṇaśaṅkhapraṇādāś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanāḥ rathagoṣaś ca saṃjagmuḥ senayor ubhayor api 40 prāsaśaktyṛṣṭisaṃghaiś ca bāṇaughaiś ca samākulam niṣprakāśam ivākāśaṃ senayoḥ samapadyata 41 anyonyaṃ rathinaḥ petur vājinaś ca mahāhave kuñjarāḥ kuñjarāñ jaghnuḥ padātīṃś ca padātayaḥ 42 tad āsīt sumahad yuddhaṃ kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha bhīṣmahetor naravyāghra śyenayor āmiṣe yathā 43 tayoḥ samāgamo ghoro babhūva yudhi bhārata anyonyasya vadhārthāya jigīṣūṇāṃ raṇājire |