|
1
[स] अभिमन्युर महाराज तव पुत्रम अयॊधयत महत्या सेनया युक्तॊ भीष्महेतॊः पराक्रमी 2 थुर्यॊधनॊ रणे कार्ष्णिं नवभिर नव पर्वभिः आजघान रणे करुथ्धः पुनश चैनं तरिभिः शरैः 3 तस्य शक्तिं रणे कार्ष्णिर मृत्यॊर घॊराम इव सवसाम परेषयाम आस संक्रुथ्धॊ थुर्यॊधन रदं परति 4 ताम आपतन्तीं सहसा घॊररूपां विशां पते थविधा चिच्छेथ ते पुत्रः कषुरप्रेण महारदः 5 तां शक्तिं पतितां थृष्ट्वा कार्ष्णिः परमकॊपनः थुर्यॊधनं तरिभिर बाणैर बाह्वॊर उरसि चार्पयत 6 पुनश चैनं शरैर घॊरैर आजघान सतनान्तरे थशभिर भरतश्रेष्ठ थुर्यॊधनम अमर्षणम 7 तथ युथ्धम अभवथ घॊरं चित्ररूपं च भारत ईक्षितृप्रीतिजननं सर्वपार्दिवपूजितम 8 भीष्मस्य निधनार्दाय पार्दस्य विजयाय च युयुधाते रणे वीरौ सौभथ्र कुरुपुंगवौ 9 सात्यकिं रभसं युथ्धे थरौणिर बराह्मणपुंगवः आजघानॊरसि करुथ्धॊ नाराचेन परंतपः 10 शैनेयॊ ऽपि गुरॊः पुत्रं सर्वमर्मसु भारत अताडयथ अमेयात्मा नवभिः कङ्कपत्रिभिः 11 अश्वत्दामा तु समरे सात्यकिं नवभिः शरैः तरिंशता च पुनस तूर्णं बाह्वॊर उरसि चार्पयत 12 सॊ ऽतिविथ्धॊ महेष्वासॊ थरॊणपुत्रेण सात्वतः थरॊणपुत्रं तरिभिर बाणैर आजघान महायशाः 13 पौरवॊ धृष्टकेतुं च शरैर आसाथ्य संयुगे बहुधा थारयां चक्रे महेष्वासं महारदम 14 तदैव पौरवं युथ्धे धृष्टकेतुर महारदः तरिंशता निशितैर बाणैर विव्याध सुमहाबलः 15 पौरवस तु धनुश छित्त्वा धृष्टकेतॊर महारदः ननाथ बलवन नाथं विव्याध थशभिः शरैः 16 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय पौरवं निशितैः शरैः आजघान महाराज तरिसप्तत्या शिलीमुखैः 17 तौ तु तत्र महेष्वासौ महामात्रौ महारदौ महता शरवर्षेण परस्परम अवर्षताम 18 अन्यॊन्यस्य धनुश छित्त्वा हयान हत्वा च भारत विरदाव असियुथ्धाय संगतौ तौ महारदौ 19 आर्षभे चर्मणी चित्रे शतचन्थ्र परिष्कृते तारका शतचित्रौ च निस्त्रिंशौ सुमहाप्रभौ 20 परगृह्य विमलौ राजंस ताव अन्यॊन्यम अभिथ्रुतौ वाशिता संगमे यत्तौ सिंहाव इव महावने 21 मण्डलानि विचित्राणि गतप्रत्यागतानि च चेरतुर थर्शयन्तौ च परार्दयन्तौ परस्परम 22 पौरवॊ धृष्टकेतुं तु शङ्खथेशे महासिना ताडयाम आस संक्रुथ्धस तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 23 चेथिराजॊ ऽपि समरे पौरवं पुरुषर्षभम आजघान शिताग्रेण जत्रु थेशे महासिना 24 ताव अन्यॊन्यं महाराज समासाथ्य महाहवे अन्यॊन्यवेगाभिहतौ निपेततुर अरिंथमौ 25 ततः सवरदम आरॊप्य पौरवं तनयस तव जयत्सेनॊ रदे राजन्न अपॊवाह रणाजिरात 26 धृष्टकेतुं च समरे माथ्रीपुत्रः परंतपः अपॊवाह रणे राजन सहथेवः परतापवान 27 चित्रसेनः सुशर्माणं विथ्ध्वा नवभिर आशुगैः पुनर विव्याध तं षष्ट्या पुनश च नवभिः शरैः 28 सुशर्मा तु रणे करुथ्धस तव पुत्रं विशां पते थशभिर थशभिश चैव विव्याध निशितैः शरैः 29 चित्रसेनश च तं राजंस तरिंशता नतपर्वणाम आजघान रणे करुथ्धः स च तं परत्यविध्यत भीष्मस्य समरे राजन यशॊ मानं च वर्धयन 30 सौभथ्रॊ राजपुत्रं तु बृहथ्बलम अयॊधयत आर्जुनिं कॊसलेन्थ्रस तु विथ्ध्वा पञ्चभिर आयसैः पुनर विव्याध विंशत्या शरैः संनतपर्वभिः 31 बृहथ्बलं च सौभथ्रॊ विथ्ध्वा नवभिर आयसैः नाकम्पयत संग्रामे विव्याध च पुनः पुनः 32 कौसल्यस्य पुनश चापि धनुश चिच्छेथ फाल्गुणिः आजघान शरैश चैव तरिंशता कङ्कपत्रिभिः 33 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय राजपुत्रॊ बृहथ्बलः फाल्गुणिं समरे करुथ्धॊ विव्याधबहुभिः शरैः 34 तयॊर युथ्धं समभवथ भीष्महेतॊः परंतप संरब्धयॊर महाराज समरे चित्रयॊधिनॊः यदा थेवासुरे युथ्धे मय वासवयॊर अभूत 35 भीमसेनॊ गजानीकं यॊधयन बह्व अशॊभत यदा शक्रॊ वज्रपाणिर थारयन पर्वतॊत्तमान 36 ते वध्यमाना भीमेन मातङ्गा गिरिसंनिभाः निपेतुर उर्व्यां सहिता नाथयन्तॊ वसुंधराम 37 गिरिमात्रा हि ते नागा भिन्नाञ्जनचयॊपमाः विरेजुर वसुधां पराप्य विकीर्णा इव पर्वतः 38 युधिष्ठिरॊ महेष्वासॊ मथ्रराजानम आहवे महत्या सेनया गुप्तं पीडयाम आस संगतः 39 मथ्रेश्वरश च समरे धर्मपुत्रं महारदम पीडयाम आस संरब्धॊ भीष्महेतॊः पराक्रमी 40 विराटं सैन्धवॊ राजा विथ्ध्वा संनतपर्वभिः नवभिः सायकैस तीक्ष्णैस तरिंशता पुनर अर्थयत 41 विराटश च महाराज सैन्धवं वाहिनीमुखे तरिंशता निशितैर बाणैर आजघान सतनान्तरे 42 चित्रकार्मुकनिस्त्रिंशौ चित्रवर्मायुध धवजौ रेजतुश चित्ररूपौ तौ संग्रामे मत्स्यसैन्धवौ 43 थरॊणः पाञ्चाल पुत्रेण समागम्य महारणे महासमुथयं चक्रे शरैः संनतपर्वभिः 44 ततॊ थरॊणॊ महाराज पार्षतस्य महथ धनुः छित्त्वा पञ्चाशतेषूणां पार्षतं समविध्यत 45 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय पार्षतः परवीरहा थरॊणस्य मिषतॊ युथ्धे परेषयाम आस सायकान 46 ताञ शराञ शरसंघैस तु संनिवार्य महारदः थरॊणॊ थरुपथपुत्राय पराहिणॊत पञ्च सायकान 47 तस्य करुथ्धॊ महाराज पार्षतः परवीरहा थरॊणाय चिक्षेप गथां यमथण्डॊपमं रणे 48 ताम आपतन्तीं सहसा हेमपट्ट विभूषिताम शरैः पञ्चाशता थरॊणॊ वारयाम आस संयुगे 49 सा छिन्ना बहुधा राजन थरॊण चापच्युतैः शरैः चूर्णीकृता विशीर्यन्ती पपात वसुधातले 50 गथां विनिहतां थृष्ट्वा पार्षतः शत्रुसूथनः थरॊणाय शक्तिं चिक्षेप सर्वपारशवीं शुभाम 51 तां थरॊणॊ नवभिर बाणैश चिच्छेथ युधि भारत पार्षतं च महेष्वासं पीडयाम आस संयुगे 52 एवम एतन महथ युथ्धं थरॊण पार्षतयॊर अभूत भीष्मं परति महाराज घॊररूपां भयानकम 53 अर्जुनः पराप्य गाङ्गेयं पीडयन निशितैः शरैः अभ्यथ्रवत संयत्तं वने मत्तम इव थविपम 54 परत्युथ्ययौ च तं पार्दं भगथत्तः परतापवान तरिधा भिन्नेन नागेन मथान्धेन महाबलः 55 तम आपतन्तं सहसा महेन्थ्र गजसंनिभम परं यत्नं समास्दाय बीभत्सुः परत्यपथ्यत 56 ततॊ गजगतॊ राजा भगथत्तः परतापवान अर्जुनं शरवर्षेण वारयाम आस संयुगे 57 अर्जुनस तु रणे नागम आयान्तं रजतॊपमम विमलैर आयसैस तीक्ष्णैर अविध्यत महारणे 58 शिखण्डिनं च कौन्तेयॊ याहि याहीत्य अचॊथयत भीष्मं परति महाराज जह्य एनम इति चाब्रवीत 59 पराग्ज्यॊतिषस ततॊ हित्वा पाण्डवं पाण्डुपूर्वज परययौ तवरितॊ राजन थरुपथस्य रदं परति 60 ततॊ ऽरजुनॊ महाराज भीष्मम अभ्यथ्रवथ थरुतम शिखण्डिनं पुरस्कृत्य ततॊ युथ्धम अवर्तत 61 ततस ते तावकाः शूराः पाण्डवं रभसं रणे सर्वे ऽभयधावन करॊशन्तस तथ अथ्भुतम इवाभवत 62 नानाविधान्य अनीकानि पुत्राणां ते जनाधिप अर्जुनॊ वयधमत काले थिवीवाभ्राणि मारुतः 63 शिखण्डी तु समासाथ्य भरतानां पितामहम इषुभिस तूर्णम अव्यग्रॊ बहुभिः स समाचिनॊत 64 सॊमकांश च रणे भीष्मॊ जघ्ने पार्द पथानुगान नयवारयत सैन्यं च पाण्डवानां महारदः 65 रदाग्न्यगारश चापार्चिर असिशक्तिगथेन्धनः शरसंघ महाज्वालः कषत्रियान समरे ऽथहत 66 यदा हि सुमहान अग्निः कक्षे चरति सानिलः तदा जज्वाल भीष्मॊ ऽपि थिव्यान्य अस्त्राण्य उथीरयन 67 सुवर्णपुङ्खैर इषुभिः शितैः संनतपर्वभिः नाथयन स थिशॊ भीष्मः परथिशश च महायशाः 68 पातयन रदिनॊ राजन गजांश च सह साथिभिः मुण्डतालवनानीव चकार स रदव्रजान 69 निर्मनुष्यान रदान राजन गजान अश्वांश च संयुगे चकार स तथा भीष्मः सर्वशस्त्रभृतां वरः 70 तस्य जयातलनिर्घॊषं विस्फूर्जितम इवाशनेः निशम्य सर्वतॊ राजन समकम्पन्त सैनिकाः 71 अमॊघा हय अपतन बाणाः पितुस ते मनुजेश्वर नासज्जन्त शरीरेषु भीष्मचापच्युताः शराः 72 निर्मनुष्यान रदान राजन सुयुक्ताञ जवनैर हयैः वातायमानान पश्याम हरियमाणान विशां पते 73 चेथिकाशिकरूषाणां सहस्राणि चतुर्थश महारदाः समाख्याताः कुलु पुत्रास तनुत्यजः 74 अपरावर्तिनः शूराः सुवर्णविकृतध्वजाः संग्रामे भीष्मम आसाथ्य स वाजिरदकुञ्जराः जग्मुस ते परलॊकाय वयाथितास्यम इवान्तकम 75 न तत्रासीन महाराज सॊमकानां महारदः यः संप्राप्य रणे भीष्मं जीविते सम मनॊ थधे 76 तांश च सर्वान रणे यॊधान परेतराजपुरं परति नीतान अमन्यन्त जना थृष्ट्वा भीष्मस्य विक्रमम 77 न कश चिथ एनं समरे परत्युथ्याति महारदः ऋते पाण्डुसुतं वीरं शवेताश्वं कृष्णसारदिम शिखण्डिनं च समरे पाञ्चाल्यम अमितौजसम 78 शिखण्डी तु रणे भीष्मम आसाथ्य भरतर्षभ थशभिर थशभिर बाणैर आजघान महाहवे 79 शिखण्डिनं तु गाङ्गेयः करॊधथीप्तेन चक्षुषा अवैक्षत कटाक्षेण निर्थहन्न इव भारत 80 सत्रीत्वं तत संस्मरन राजन सर्वलॊकस्य पश्यतः न जघान रणे भीष्मः स च तं नावबुथ्धवान 81 अर्जुनस तु महाराज शिखण्डिनम अभाषत अभित्वरस्व तवरितॊ जहि चैनं पितामहम 82 किं ते विवक्षया वीर जहि भीष्मं महारदम न हय अन्यम अनुपश्यामि कं चिथ यौधिष्ठिरे बले 83 यः शक्तः समरे भीष्मं यॊधयेत पितामहम ऋते तवां पुरुषव्याघ्र सत्यम एतथ बरवीमि ते 84 एवम उक्तस तु पार्देन शिखण्डी भरतर्षभ शनैर नानाविधैस तूर्णं पितामहम उपाथ्रवत 85 अचिन्तयित्वा तान बाणान पिता थेवव्रतस तव अर्जुनं समरे करुथ्धं वारयाम आस सायकैः 86 तदैव च चमूं सर्वां पाण्डवानां महारदः अप्रैषीत समरे तीक्ष्णैः परलॊकाय मारिष 87 तदैव पाण्डवा राजन सैन्येन महता वृताः भीष्मं परच्छाथयाम आसुर मेघा इव थिवाकरम 88 स समन्तात परिवृतॊ भारतॊ भरतर्षभ निर्थथाह रणे शूरान वनं वह्निर इव जवलन 89 तताथ्भुतम अपश्याम तव पुत्रस्य पौरुषम अयॊधयत यत पार्दं जुगॊप च यतव्रतम 90 कर्मणा तेन समरे तव पुत्रस्य धन्विनः थुःशासनस्य तुतुषुः सर्वे लॊका महात्मनः 91 यथ एकः समरे पार्दान सानुगान समयॊधयत न चैनं पाण्डवा युथ्धे वायराम आसुर उल्बणम 92 थुःशासनेन समरे रदिनॊ विरदी कृताः साथिनश च महाराज थन्तिनश च महाबलाः 93 विनिर्भिन्नाः शरैस तीक्ष्णैर निपेतुर धरणीतले शरातुरास तदैवान्ये थन्तिनॊ विथ्रुता थिशः 94 यदाग्निर इन्धनं पराप्य जवलेथ थीप्तार्चिर उल्बणः तदा जज्वाल पुत्रस ते पाण्डवान वै विनिर्थहन 95 तं भारत महामात्रं पाण्डवानां महारदः जेतुं नॊत्सहते कश चिन नाप्य उथ्यातुं कदं चन ऋते महेन्थ्र तनयं शवेताश्वं कृष्णसारदिम 96 स हि तं समरे राजन विजित्य विजयॊ ऽरजुनः भीष्मम एवाभिथुथ्राव सर्वसैन्यस्य पश्यतः 97 विजितस तव पुत्रॊ ऽपि भीष्म बाहुव्यपाश्रयः पुनः पुनः समाश्वस्य परायुध्यत रणॊत्कटः अर्जुनं च रणे राजन यॊधयन स वयराजत 98 शिखण्डी तु रणे राजन विव्याधैव पितामहम शरैर अशनिसंस्पर्शैस तदा सर्पविषॊपमैः 99 न च ते ऽसय रुजं चक्रुः पितुस तव जनेश्वर समयमानश च गाङ्गेयस तान बाणाञ जगृहे तथा 100 उष्णार्दॊ हि नरॊ यथ्वज जलधाराः पतीच्छति तदा जग्राह गाङ्गेयः शरधाराः शिखण्डिनः 101 तं कषत्रिया महाराज थथृशुर घॊरम आहवे भीष्मं थहन्तं सैन्यानि पाण्डवानां महात्मनाम 102 ततॊ ऽबरवीत तव सुतः सर्वसैन्यानि मारिष अभिथ्रवत संग्रामे फल्गुनं सर्वतॊ रदैः 103 भीष्मॊ वः समरे सर्वान पलयिष्यति धर्मवित ते भयं सुमहत तवक्त्वा पाण्डवान परतियुध्यत 104 एष तालेन थीप्तेन भीष्मस तिष्ठति पालयन सर्वेषां धार्तराष्ट्राणां रणे शर्म च वर्म च 105 तरिथशापि समुथ्युक्ता नालं भीष्मं समासितुम किम उ पार्दा महात्मानं मर्त्यभूतास तदाबलाः तस्माथ थरवत हे यॊधाः फल्गुनं पराप्य संयुगे 106 अहम अथ्य रणे यत्तॊ यॊधयिष्यामि फल्गुनम सहितः सर्वतॊ यत्तैर भवथ्भिर वसुधाधिपाः 107 तच छरुत्वा तु वचॊ राजंस तव पुत्रस्य धन्विनः अर्जुनं परति संयत्ता बलवन्ति महारदाः 108 ते विथेहाः कलिङ्गाश च थाशेरक गणैः सह अभिपेतुर निषाथाश च सौवीराश च महारणे 109 बाह्लिका थरथाश चैव पराच्यॊथीच्याश च मालवाः अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयॊ ऽद वसातयः 110 शाल्वाश्रयास तरिगर्ताश च अम्बष्ठाः केकयैः सह अभिपेतू रणे पार्दं पतंगा इव पावकम 111 स तान सर्वान सहानीकान महाराज महारदान थिव्यान्य अस्त्राणि संचिन्त्य परसंधाय धनंजयः 112 स तैर अस्त्रैर महावेगैर थथाहाशु महाबलः शरप्रतापैर बीभत्सुः पतंगान इव पावकः 113 तस्य बाणसहस्राणि सृजतॊ थृढधन्विनः थीप्यमानम इवाकाशे गाण्डीवं समथृश्यत 114 ते शरार्ता महाराज विप्रकीर्णरदध्वजाः नाब्यवर्तन्त राजानः सहिता वानरध्वजम 115 स धवजा रदिनः पेतुर हयारॊहा हयैः सह गजाः सह गजारॊहैः किरीटिशरताडिताः 116 ततॊ ऽरजुन भुजॊत्सृष्टैर आवृतासीथ वसुंधरा विथ्रवथ्भिश च बहुधा बलै राज्ञां समन्ततः 117 अद पार्दॊ महाबाहुर थरावयित्वा वरूदिनीम थुःशासनाय समरे परेषयाम आस सायकान 118 ते तु भित्त्वा तव सुतं थुःषासनम अयॊमुखाः धरणीं विविशुः सर्वे वल्मीकम इव पन्नगाः हयांश चास्य ततॊ जघ्ने सारदिं चन्यपातयत 119 विविंशतिं च विंशत्या विरदं कृतवान परभॊ आजघान भृशं चैव पञ्चभिर नतपर्वभिः 120 कृपं शल्यं विकर्णं च विथ्ध्वा बहुभिर आयसैः चकार विरदांश चैव कौन्तेयः शवेतवाहनः 121 एवं ते विरदाः पञ्च कृपः शल्यश च मारिष थुःशासनॊ विकर्णश च तदैव च विविंशतिः संप्राथ्रवन्त समरे निर्जिताः सव्यसाचिना 122 पूर्वाह्णे तु तदा राजन पराजित्य महारदान परजज्वाल रणे पार्दॊ विधूम इव पावकः 123 तदैव शरवर्षेण भास्करॊ रश्मिवान इव अन्यान अपि महाराज पातयाम आस पार्दिवान 124 पराङ्मुखी कृत्यतथा शरवर्षैर महारदान परावर्तयत संग्रामे शॊणितॊथां महानथीम मध्येन कुरुसैन्यानां पाण्डवानां च भारत 125 गजाश च रदसंघाश च बहुधा रदिभिर हताः रदाश च निहता नागैर नागा हयपथातिभिः 126 अन्तरा छिध्यमानानि शरीराणि शिरांसि च निपेतुर थिक्षु सर्वासु गजाश्वरदयॊधिनाम 127 छन्नम आयॊधनं रेजे कुण्डलाङ्गथ धारिभिः पतितैः पात्यमानैश च राजपुत्रैर महारदैः 128 रदनेमि निकृत्ताश च गजैश चैवावपॊदिताः पाथाताश चाप्य अथृश्यन्त साश्वाः सहयसाथिनः 129 गजाश्वरदसंघाश च परिपेतुः समन्ततः विशीर्णाश च रदा भूमौ भग्नचक्रयुगध्वजाः 130 तथ गजाश्वरदौघानां रुधिरेण समुक्षितम छन्नम आयॊधनं रेजे रक्ताभ्रम इव शारथम 131 शवानः काकाश च गृध्राश च वृका गॊमायुभिः सह परणेथुर भक्ष्यम आसाथ्य विकृताश च मृगथ्विजाः 132 ववुर बहुविधाश चैव थिक्षु सर्वासु मारुताः थृश्यमानेषु रक्षःसु भूतेषु विनथत्सु च 133 काञ्चनानि च थामानि पताकाश च महाधनाः धूमायमाना थृश्यन्ते सहसा मारुतेरिताः 134 शवेतच छत्रसहस्राणि स धवजाश च महारदाः विनिकीर्णाः सम थृश्यन्ते शतशॊ ऽद सहस्रशः स पताकाश च मातङ्गा थिशॊ जग्मुः शरातुराः 135 कषत्रियाश च मनुष्येन्थ्र गथा शक्तिधनुर्धराः समन्ततॊ वयथृश्यन्त पतिता धरणीतले 136 ततॊ भीष्मॊ महाराज थिव्यम अस्त्रम उथीरयन अभ्यधावत कौन्तेयं मिषतां सर्वधन्विनाम 137 तं शिखण्डी रणे यत्तम अभ्यधावत थंशितः संजहार ततॊ भीष्मस तथ अस्त्रं पावकॊपमम 138 एतस्मिन्न एव काले तु कौन्तेयः शवेतवाहनः निजघ्ने तावकं सैन्यं मॊहयित्वा पितामहम |
1
[s] abhimanyur mahārāja tava putram ayodhayat mahatyā senayā yukto bhīṣmahetoḥ parākramī 2 duryodhano raṇe kārṣṇiṃ navabhir nava parvabhiḥ ājaghāna raṇe kruddhaḥ punaś cainaṃ tribhiḥ śaraiḥ 3 tasya śaktiṃ raṇe kārṣṇir mṛtyor ghorām iva svasām preṣayām āsa saṃkruddho duryodhana rathaṃ prati 4 tām āpatantīṃ sahasā ghorarūpāṃ viśāṃ pate dvidhā ciccheda te putraḥ kṣurapreṇa mahārathaḥ 5 tāṃ śaktiṃ patitāṃ dṛṣṭvā kārṣṇiḥ paramakopanaḥ duryodhanaṃ tribhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat 6 punaś cainaṃ śarair ghorair ājaghāna stanāntare daśabhir bharataśreṣṭha duryodhanam amarṣaṇam 7 tad yuddham abhavad ghoraṃ citrarūpaṃ ca bhārata īkṣitṛprītijananaṃ sarvapārthivapūjitam 8 bhīṣmasya nidhanārthāya pārthasya vijayāya ca yuyudhāte raṇe vīrau saubhadra kurupuṃgavau 9 sātyakiṃ rabhasaṃ yuddhe drauṇir brāhmaṇapuṃgavaḥ ājaghānorasi kruddho nārācena paraṃtapaḥ 10 śaineyo 'pi guroḥ putraṃ sarvamarmasu bhārata atāḍayad ameyātmā navabhiḥ kaṅkapatribhiḥ 11 aśvatthāmā tu samare sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ triṃśatā ca punas tūrṇaṃ bāhvor urasi cārpayat 12 so 'tividdho maheṣvāso droṇaputreṇa sātvataḥ droṇaputraṃ tribhir bāṇair ājaghāna mahāyaśāḥ 13 pauravo dhṛṣṭaketuṃ ca śarair āsādya saṃyuge bahudhā dārayāṃ cakre maheṣvāsaṃ mahāratham 14 tathaiva pauravaṃ yuddhe dhṛṣṭaketur mahārathaḥ triṃśatā niśitair bāṇair vivyādha sumahābalaḥ 15 pauravas tu dhanuś chittvā dhṛṣṭaketor mahārathaḥ nanāda balavan nādaṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ 16 so 'nyat kārmukam ādāya pauravaṃ niśitaiḥ śaraiḥ ājaghāna mahārāja trisaptatyā śilīmukhaiḥ 17 tau tu tatra maheṣvāsau mahāmātrau mahārathau mahatā śaravarṣeṇa parasparam avarṣatām 18 anyonyasya dhanuś chittvā hayān hatvā ca bhārata virathāv asiyuddhāya saṃgatau tau mahārathau 19 ārṣabhe carmaṇī citre śatacandra pariṣkṛte tārakā śatacitrau ca nistriṃśau sumahāprabhau 20 pragṛhya vimalau rājaṃs tāv anyonyam abhidrutau vāśitā saṃgame yattau siṃhāv iva mahāvane 21 maṇḍalāni vicitrāṇi gatapratyāgatāni ca ceratur darśayantau ca prārthayantau parasparam 22 pauravo dhṛṣṭaketuṃ tu śaṅkhadeśe mahāsinā tāḍayām āsa saṃkruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 23 cedirājo 'pi samare pauravaṃ puruṣarṣabham ājaghāna śitāgreṇa jatru deśe mahāsinā 24 tāv anyonyaṃ mahārāja samāsādya mahāhave anyonyavegābhihatau nipetatur ariṃdamau 25 tataḥ svaratham āropya pauravaṃ tanayas tava jayatseno rathe rājann apovāha raṇājirāt 26 dhṛṣṭaketuṃ ca samare mādrīputraḥ paraṃtapaḥ apovāha raṇe rājan sahadevaḥ pratāpavān 27 citrasenaḥ suśarmāṇaṃ viddhvā navabhir āśugaiḥ punar vivyādha taṃ ṣaṣṭyā punaś ca navabhiḥ śaraiḥ 28 suśarmā tu raṇe kruddhas tava putraṃ viśāṃ pate daśabhir daśabhiś caiva vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 29 citrasenaś ca taṃ rājaṃs triṃśatā nataparvaṇām ājaghāna raṇe kruddhaḥ sa ca taṃ pratyavidhyata bhīṣmasya samare rājan yaśo mānaṃ ca vardhayan 30 saubhadro rājaputraṃ tu bṛhadbalam ayodhayat ārjuniṃ kosalendras tu viddhvā pañcabhir āyasaiḥ punar vivyādha viṃśatyā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 31 bṛhadbalaṃ ca saubhadro viddhvā navabhir āyasaiḥ nākampayata saṃgrāme vivyādha ca punaḥ punaḥ 32 kausalyasya punaś cāpi dhanuś ciccheda phālguṇiḥ ājaghāna śaraiś caiva triṃśatā kaṅkapatribhiḥ 33 so 'nyat kārmukam ādāya rājaputro bṛhadbalaḥ phālguṇiṃ samare kruddho vivyādhabahubhiḥ śaraiḥ 34 tayor yuddhaṃ samabhavad bhīṣmahetoḥ paraṃtapa saṃrabdhayor mahārāja samare citrayodhinoḥ yathā devāsure yuddhe maya vāsavayor abhūt 35 bhīmaseno gajānīkaṃ yodhayan bahv aśobhata yathā śakro vajrapāṇir dārayan parvatottamān 36 te vadhyamānā bhīmena mātaṅgā girisaṃnibhāḥ nipetur urvyāṃ sahitā nādayanto vasuṃdharām 37 girimātrā hi te nāgā bhinnāñjanacayopamāḥ virejur vasudhāṃ prāpya vikīrṇā iva parvataḥ 38 yudhiṣṭhiro maheṣvāso madrarājānam āhave mahatyā senayā guptaṃ pīḍayām āsa saṃgataḥ 39 madreśvaraś ca samare dharmaputraṃ mahāratham pīḍayām āsa saṃrabdho bhīṣmahetoḥ parākramī 40 virāṭaṃ saindhavo rājā viddhvā saṃnataparvabhiḥ navabhiḥ sāyakais tīkṣṇais triṃśatā punar ardayat 41 virāṭaś ca mahārāja saindhavaṃ vāhinīmukhe triṃśatā niśitair bāṇair ājaghāna stanāntare 42 citrakārmukanistriṃśau citravarmāyudha dhvajau rejatuś citrarūpau tau saṃgrāme matsyasaindhavau 43 droṇaḥ pāñcāla putreṇa samāgamya mahāraṇe mahāsamudayaṃ cakre śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 44 tato droṇo mahārāja pārṣatasya mahad dhanuḥ chittvā pañcāśateṣūṇāṃ pārṣataṃ samavidhyata 45 so 'nyat kārmukam ādāya pārṣataḥ paravīrahā droṇasya miṣato yuddhe preṣayām āsa sāyakān 46 tāñ śarāñ śarasaṃghais tu saṃnivārya mahārathaḥ droṇo drupadaputrāya prāhiṇot pañca sāyakān 47 tasya kruddho mahārāja pārṣataḥ paravīrahā droṇāya cikṣepa gadāṃ yamadaṇḍopamaṃ raṇe 48 tām āpatantīṃ sahasā hemapaṭṭa vibhūṣitām śaraiḥ pañcāśatā droṇo vārayām āsa saṃyuge 49 sā chinnā bahudhā rājan droṇa cāpacyutaiḥ śaraiḥ cūrṇīkṛtā viśīryantī papāta vasudhātale 50 gadāṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā pārṣataḥ śatrusūdanaḥ droṇāya śaktiṃ cikṣepa sarvapāraśavīṃ śubhām 51 tāṃ droṇo navabhir bāṇaiś ciccheda yudhi bhārata pārṣataṃ ca maheṣvāsaṃ pīḍayām āsa saṃyuge 52 evam etan mahad yuddhaṃ droṇa pārṣatayor abhūt bhīṣmaṃ prati mahārāja ghorarūpāṃ bhayānakam 53 arjunaḥ prāpya gāṅgeyaṃ pīḍayan niśitaiḥ śaraiḥ abhyadravata saṃyattaṃ vane mattam iva dvipam 54 pratyudyayau ca taṃ pārthaṃ bhagadattaḥ pratāpavān tridhā bhinnena nāgena madāndhena mahābalaḥ 55 tam āpatantaṃ sahasā mahendra gajasaṃnibham paraṃ yatnaṃ samāsthāya bībhatsuḥ pratyapadyata 56 tato gajagato rājā bhagadattaḥ pratāpavān arjunaṃ śaravarṣeṇa vārayām āsa saṃyuge 57 arjunas tu raṇe nāgam āyāntaṃ rajatopamam vimalair āyasais tīkṣṇair avidhyata mahāraṇe 58 śikhaṇḍinaṃ ca kaunteyo yāhi yāhīty acodayat bhīṣmaṃ prati mahārāja jahy enam iti cābravīt 59 prāgjyotiṣas tato hitvā pāṇḍavaṃ pāṇḍupūrvaja prayayau tvarito rājan drupadasya rathaṃ prati 60 tato 'rjuno mahārāja bhīṣmam abhyadravad drutam śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya tato yuddham avartata 61 tatas te tāvakāḥ śūrāḥ pāṇḍavaṃ rabhasaṃ raṇe sarve 'bhyadhāvan krośantas tad adbhutam ivābhavat 62 nānāvidhāny anīkāni putrāṇāṃ te janādhipa arjuno vyadhamat kāle divīvābhrāṇi mārutaḥ 63 śikhaṇḍī tu samāsādya bharatānāṃ pitāmaham iṣubhis tūrṇam avyagro bahubhiḥ sa samācinot 64 somakāṃś ca raṇe bhīṣmo jaghne pārtha padānugān nyavārayata sainyaṃ ca pāṇḍavānāṃ mahārathaḥ 65 rathāgnyagāraś cāpārcir asiśaktigadendhanaḥ śarasaṃgha mahājvālaḥ kṣatriyān samare 'dahat 66 yathā hi sumahān agniḥ kakṣe carati sānilaḥ tathā jajvāla bhīṣmo 'pi divyāny astrāṇy udīrayan 67 suvarṇapuṅkhair iṣubhiḥ śitaiḥ saṃnataparvabhiḥ nādayan sa diśo bhīṣmaḥ pradiśaś ca mahāyaśāḥ 68 pātayan rathino rājan gajāṃś ca saha sādibhiḥ muṇḍatālavanānīva cakāra sa rathavrajān 69 nirmanuṣyān rathān rājan gajān aśvāṃś ca saṃyuge cakāra sa tadā bhīṣmaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ 70 tasya jyātalanirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ niśamya sarvato rājan samakampanta sainikāḥ 71 amoghā hy apatan bāṇāḥ pitus te manujeśvara nāsajjanta śarīreṣu bhīṣmacāpacyutāḥ śarāḥ 72 nirmanuṣyān rathān rājan suyuktāñ javanair hayaiḥ vātāyamānān paśyāma hriyamāṇān viśāṃ pate 73 cedikāśikarūṣāṇāṃ sahasrāṇi caturdaśa mahārathāḥ samākhyātāḥ kulu putrās tanutyajaḥ 74 aparāvartinaḥ śūrāḥ suvarṇavikṛtadhvajāḥ saṃgrāme bhīṣmam āsādya sa vājirathakuñjarāḥ jagmus te paralokāya vyāditāsyam ivāntakam 75 na tatrāsīn mahārāja somakānāṃ mahārathaḥ yaḥ saṃprāpya raṇe bhīṣmaṃ jīvite sma mano dadhe 76 tāṃś ca sarvān raṇe yodhān pretarājapuraṃ prati nītān amanyanta janā dṛṣṭvā bhīṣmasya vikramam 77 na kaś cid enaṃ samare pratyudyāti mahārathaḥ ṛte pāṇḍusutaṃ vīraṃ śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim śikhaṇḍinaṃ ca samare pāñcālyam amitaujasam 78 śikhaṇḍī tu raṇe bhīṣmam āsādya bharatarṣabha daśabhir daśabhir bāṇair ājaghāna mahāhave 79 śikhaṇḍinaṃ tu gāṅgeyaḥ krodhadīptena cakṣuṣā avaikṣata kaṭākṣeṇa nirdahann iva bhārata 80 strītvaṃ tat saṃsmaran rājan sarvalokasya paśyataḥ na jaghāna raṇe bhīṣmaḥ sa ca taṃ nāvabuddhavān 81 arjunas tu mahārāja śikhaṇḍinam abhāṣata abhitvarasva tvarito jahi cainaṃ pitāmaham 82 kiṃ te vivakṣayā vīra jahi bhīṣmaṃ mahāratham na hy anyam anupaśyāmi kaṃ cid yaudhiṣṭhire bale 83 yaḥ śaktaḥ samare bhīṣmaṃ yodhayeta pitāmaham ṛte tvāṃ puruṣavyāghra satyam etad bravīmi te 84 evam uktas tu pārthena śikhaṇḍī bharatarṣabha śanair nānāvidhais tūrṇaṃ pitāmaham upādravat 85 acintayitvā tān bāṇān pitā devavratas tava arjunaṃ samare kruddhaṃ vārayām āsa sāyakaiḥ 86 tathaiva ca camūṃ sarvāṃ pāṇḍavānāṃ mahārathaḥ apraiṣīt samare tīkṣṇaiḥ paralokāya māriṣa 87 tathaiva pāṇḍavā rājan sainyena mahatā vṛtāḥ bhīṣmaṃ pracchādayām āsur meghā iva divākaram 88 sa samantāt parivṛto bhārato bharatarṣabha nirdadāha raṇe śūrān vanaṃ vahnir iva jvalan 89 tatādbhutam apaśyāma tava putrasya pauruṣam ayodhayata yat pārthaṃ jugopa ca yatavratam 90 karmaṇā tena samare tava putrasya dhanvinaḥ duḥśāsanasya tutuṣuḥ sarve lokā mahātmanaḥ 91 yad ekaḥ samare pārthān sānugān samayodhayat na cainaṃ pāṇḍavā yuddhe vāyarām āsur ulbaṇam 92 duḥśāsanena samare rathino virathī kṛtāḥ sādinaś ca mahārāja dantinaś ca mahābalāḥ 93 vinirbhinnāḥ śarais tīkṣṇair nipetur dharaṇītale śarāturās tathaivānye dantino vidrutā diśaḥ 94 yathāgnir indhanaṃ prāpya jvaled dīptārcir ulbaṇaḥ tathā jajvāla putras te pāṇḍavān vai vinirdahan 95 taṃ bhārata mahāmātraṃ pāṇḍavānāṃ mahārathaḥ jetuṃ notsahate kaś cin nāpy udyātuṃ kathaṃ cana ṛte mahendra tanayaṃ śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim 96 sa hi taṃ samare rājan vijitya vijayo 'rjunaḥ bhīṣmam evābhidudrāva sarvasainyasya paśyataḥ 97 vijitas tava putro 'pi bhīṣma bāhuvyapāśrayaḥ punaḥ punaḥ samāśvasya prāyudhyata raṇotkaṭaḥ arjunaṃ ca raṇe rājan yodhayan sa vyarājata 98 śikhaṇḍī tu raṇe rājan vivyādhaiva pitāmaham śarair aśanisaṃsparśais tathā sarpaviṣopamaiḥ 99 na ca te 'sya rujaṃ cakruḥ pitus tava janeśvara smayamānaś ca gāṅgeyas tān bāṇāñ jagṛhe tadā 100 uṣṇārtho hi naro yadvaj jaladhārāḥ patīcchati tathā jagrāha gāṅgeyaḥ śaradhārāḥ śikhaṇḍinaḥ 101 taṃ kṣatriyā mahārāja dadṛśur ghoram āhave bhīṣmaṃ dahantaṃ sainyāni pāṇḍavānāṃ mahātmanām 102 tato 'bravīt tava sutaḥ sarvasainyāni māriṣa abhidravata saṃgrāme phalgunaṃ sarvato rathaiḥ 103 bhīṣmo vaḥ samare sarvān palayiṣyati dharmavit te bhayaṃ sumahat tvaktvā pāṇḍavān pratiyudhyata 104 eṣa tālena dīptena bhīṣmas tiṣṭhati pālayan sarveṣāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ raṇe śarma ca varma ca 105 tridaśāpi samudyuktā nālaṃ bhīṣmaṃ samāsitum kim u pārthā mahātmānaṃ martyabhūtās tathābalāḥ tasmād dravata he yodhāḥ phalgunaṃ prāpya saṃyuge 106 aham adya raṇe yatto yodhayiṣyāmi phalgunam sahitaḥ sarvato yattair bhavadbhir vasudhādhipāḥ 107 tac chrutvā tu vaco rājaṃs tava putrasya dhanvinaḥ arjunaṃ prati saṃyattā balavanti mahārathāḥ 108 te videhāḥ kaliṅgāś ca dāśeraka gaṇaiḥ saha abhipetur niṣādāś ca sauvīrāś ca mahāraṇe 109 bāhlikā daradāś caiva prācyodīcyāś ca mālavāḥ abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ 110 śālvāśrayās trigartāś ca ambaṣṭhāḥ kekayaiḥ saha abhipetū raṇe pārthaṃ pataṃgā iva pāvakam 111 sa tān sarvān sahānīkān mahārāja mahārathān divyāny astrāṇi saṃcintya prasaṃdhāya dhanaṃjayaḥ 112 sa tair astrair mahāvegair dadāhāśu mahābalaḥ śarapratāpair bībhatsuḥ pataṃgān iva pāvakaḥ 113 tasya bāṇasahasrāṇi sṛjato dṛḍhadhanvinaḥ dīpyamānam ivākāśe gāṇḍīvaṃ samadṛśyata 114 te śarārtā mahārāja viprakīrṇarathadhvajāḥ nābyavartanta rājānaḥ sahitā vānaradhvajam 115 sa dhvajā rathinaḥ petur hayārohā hayaiḥ saha gajāḥ saha gajārohaiḥ kirīṭiśaratāḍitāḥ 116 tato 'rjuna bhujotsṛṣṭair āvṛtāsīd vasuṃdharā vidravadbhiś ca bahudhā balai rājñāṃ samantataḥ 117 atha pārtho mahābāhur drāvayitvā varūthinīm duḥśāsanāya samare preṣayām āsa sāyakān 118 te tu bhittvā tava sutaṃ duḥṣāsanam ayomukhāḥ dharaṇīṃ viviśuḥ sarve valmīkam iva pannagāḥ hayāṃś cāsya tato jaghne sārathiṃ canyapātayat 119 viviṃśatiṃ ca viṃśatyā virathaṃ kṛtavān prabho ājaghāna bhṛśaṃ caiva pañcabhir nataparvabhiḥ 120 kṛpaṃ śalyaṃ vikarṇaṃ ca viddhvā bahubhir āyasaiḥ cakāra virathāṃś caiva kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ 121 evaṃ te virathāḥ pañca kṛpaḥ śalyaś ca māriṣa duḥśāsano vikarṇaś ca tathaiva ca viviṃśatiḥ saṃprādravanta samare nirjitāḥ savyasācinā 122 pūrvāhṇe tu tathā rājan parājitya mahārathān prajajvāla raṇe pārtho vidhūma iva pāvakaḥ 123 tathaiva śaravarṣeṇa bhāskaro raśmivān iva anyān api mahārāja pātayām āsa pārthivān 124 parāṅmukhī kṛtyatadā śaravarṣair mahārathān prāvartayata saṃgrāme śoṇitodāṃ mahānadīm madhyena kurusainyānāṃ pāṇḍavānāṃ ca bhārata 125 gajāś ca rathasaṃghāś ca bahudhā rathibhir hatāḥ rathāś ca nihatā nāgair nāgā hayapadātibhiḥ 126 antarā chidhyamānāni śarīrāṇi śirāṃsi ca nipetur dikṣu sarvāsu gajāśvarathayodhinām 127 channam āyodhanaṃ reje kuṇḍalāṅgada dhāribhiḥ patitaiḥ pātyamānaiś ca rājaputrair mahārathaiḥ 128 rathanemi nikṛttāś ca gajaiś caivāvapothitāḥ pādātāś cāpy adṛśyanta sāśvāḥ sahayasādinaḥ 129 gajāśvarathasaṃghāś ca paripetuḥ samantataḥ viśīrṇāś ca rathā bhūmau bhagnacakrayugadhvajāḥ 130 tad gajāśvarathaughānāṃ rudhireṇa samukṣitam channam āyodhanaṃ reje raktābhram iva śāradam 131 śvānaḥ kākāś ca gṛdhrāś ca vṛkā gomāyubhiḥ saha praṇedur bhakṣyam āsādya vikṛtāś ca mṛgadvijāḥ 132 vavur bahuvidhāś caiva dikṣu sarvāsu mārutāḥ dṛśyamāneṣu rakṣaḥsu bhūteṣu vinadatsu ca 133 kāñcanāni ca dāmāni patākāś ca mahādhanāḥ dhūmāyamānā dṛśyante sahasā māruteritāḥ 134 śvetac chatrasahasrāṇi sa dhvajāś ca mahārathāḥ vinikīrṇāḥ sma dṛśyante śataśo 'tha sahasraśaḥ sa patākāś ca mātaṅgā diśo jagmuḥ śarāturāḥ 135 kṣatriyāś ca manuṣyendra gadā śaktidhanurdharāḥ samantato vyadṛśyanta patitā dharaṇītale 136 tato bhīṣmo mahārāja divyam astram udīrayan abhyadhāvata kaunteyaṃ miṣatāṃ sarvadhanvinām 137 taṃ śikhaṇḍī raṇe yattam abhyadhāvata daṃśitaḥ saṃjahāra tato bhīṣmas tad astraṃ pāvakopamam 138 etasminn eva kāle tu kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ nijaghne tāvakaṃ sainyaṃ mohayitvā pitāmaham |