|
1
[ज] तम अप्रतिमसत्त्वौजॊ बलवीर्यपराक्रमम हतं थेवव्रतं शरुत्वा पाञ्चाल्येन शिखण्डिना 2 धृतराष्ट्रस तथा राजा शॊकव्याकुल चेतनः किम अचेष्टत विप्रर्षे हते पितरि वीर्यवान 3 तस्य पुत्रॊ हि भगवन भीष्मथ्रॊणमुखै रदैः पराजित्य महेष्वासान पाण्डवान राज्यम इच्छति 4 तस्मिन हते तु भगवन केतौ सर्वधनुष्मता यथ अचेष्टत कौरव्यस तन मे बरूहि थविजॊत्तम 5 [व] निहतं पितरं शरुत्वा धृतराष्ट्रॊ जनाधिपः लेभे न शान्तिं कौरव्यश चिन्ताशॊकपरायणः 6 तस्य चिन्तयतॊ थुःखम अनिशं पार्दिवस्य तत आजगाम विशुथ्धात्मा पुनर गावल्गणिस तथा 7 शिबिरात संजयं पराप्तं निशि गानाह्वयं पुरम आम्बिकेयॊ महाराज धृतराष्ट्रॊ ऽनवपृच्छत 8 शरुवा भीष्मस्य निधनम अप्रहृष्टमना भृशम पुत्राणां जयम आकाङ्क्षन विललापातुरॊ यदा 9 [धृ] संसाध्य तु महात्मानं भीष्मं भीमपराक्रमम किम अकार्षुः परं तात कुरवः कालचॊथिताः 10 तस्मिन विनिहते शूरे थुराधर्षे महौजसि किं नु सवित कुरवॊ ऽकार्षुर निमग्नाः शॊकसागरे 11 तथ उथीर्णं महत सैन्यं तरैलॊक्यस्यापि संजय भयम उत्पाथयेत तीव्रं पाण्डवानां महात्मनाम 12 थेवव्रते तु निहते कुरूणाम ऋषभे तथा यथ अकार्षुर नृपतयस तन ममाचक्ष्व संजय 13 [स] शृणु राजन्न एकमना वचनं बरुवतॊ मम यत ते पुत्रास तथाकार्षुर हते थेवव्रते मृधे 14 निहते तु तथा भीष्मे राजन सत्यपराक्रमे तावकाः पाण्डवेयाश च पराध्यायन्त पृदक पृदक 15 विस्मिताश च परहृष्टाश च कषत्रधर्मं निशाम्य ते सवधर्मं निन्थमानाश च परणिपत्य महात्मने 16 शयनं कल्पयाम आसुर भीष्मायामित तेजसे सॊपधानं नरव्याघ्र शरैः संनतपर्वभिः 17 विधाय रक्षां भीष्माय समाभाष्य परस्परम अनुमान्य च गाङ्गेयं कृत्वा चापि परथक्षिणम 18 करॊधसंरक्तनयनाः समवेक्ष्य परस्परम पुनर युथ्धाय निर्जग्मुः कषत्रियाः कालचॊथिताः 19 ततस तूर्यनिनाथैश च भेरीणां च महास्वनैः तावकानाम अनीकानि परेषां चापि निर्ययुः 20 वयावृत्ते ऽहनि राजेन्थ्र पतिते जाह्नवीसुते अमर्षवशम आपन्नाः कालॊपहतचेतसः 21 अनाथृत्य वचः पद्यं गाङ्गेयस्य महात्मनः निर्ययुर भरतश्रेष्ठः शस्त्राण्य आथाय सर्वशः 22 मॊहात तव सपुत्रस्य वधाच छांतनवस्य च कौरव्या मृत्युसाथ भूताः सहिताः सर्वजारभिः 23 अजावय इवागॊपा वने शवापथ संकुले भृशम उथ्विग्नमनसॊ हीना थेवव्रतेन ते 24 पतिते भरतश्रेष्ठे बभूव कुरु वाहिनी थयौर इवापेत नक्षत्रा हीनं खम इव वायुना 25 विपन्नसस्येव मही वाक चैवासंस्कृता यदा आसुरीव यदा सेना निगृहीते पुरा बलौ 26 विधवेव वरारॊहा शुष्कतॊयेव निम्नगा वृकैर इव वने रुथ्धा पृषती हतयूदपा 27 सवाधर्ष हतसिंहेव महती गिरिकन्थरा भारती भरतश्रेष्ठ पतिते जाह्नवीसुते 28 विष्वग वातहता रुग्णा नौर इवासीन महार्णवे बलिभिः पाण्डवैर वीरैर लब्धलक्षैर भृशार्थिता 29 सा तथासीथ भृशं सेना वयाकुलाश्वरदथ्विपा विषण्णभूयिष्ठ नरा कृपणा थरष्टुम आबभौ 30 तस्यां तरस्ता नृपतयः सैनिकाश च पृदग्विधाः पाताल इव मज्जन्तॊ हीना थेव वतेन ते कर्णं हि कुरवॊ ऽसमार्षुः स हि थेवव्रतॊपमः 31 सर्वशस्त्रभृतां शरेष्ठं रॊचमानम इवातिदिम बन्धुम आपथ गतस्येव तम एवॊपागमन मनः 32 चुक्रुशुः कर्ण कर्णेति तत्र भारत पार्दिवाः राधेयं हितम अस्माकं सूतपुत्रं तनुत्यजम 33 स हि नायुध्यत तथा थशाहानि महायशाः सामात्यबन्धुः कर्णॊ वै तम आह्वयत माचिरम 34 भीष्मेण हि महाबाहुः सर्वक्षत्रस्य पश्यतः रदेषु गण्यमानेषु बलविक्रम शालिषु संख्यातॊ ऽरधरदः कर्णॊ थविगुणः सन नरर्षभः 35 रदातिरद संखायां यॊ ऽगरणीः शूर संमतः पितृवित्ताम्बुथेवेषान अपि यॊ यॊथ्धुम उत्सहेत 36 स तु तेनैव कॊपेन राजन गाङ्गेयम उक्तवान तवयि जीवति कौरव्य नाहं यॊत्स्ये कदं चन 37 तवया तु पाण्डवेयेषु निहतेषु महामृधे थुर्यॊधनम अनुज्ञाप्य वनं यास्यामि कौरव 38 पाण्डवैर वा हते भीष्मे तवयि सवर्गम उपेयुषि हन्तास्म्य एकरदेनैव कृत्स्नान यान मन्यसे रदान 39 एवम उक्त्वा महाराज थशाहानि महायशाः नायुध्यत ततः कर्णः पुत्रस्य तव संमते 40 भीष्मः समरविक्रान्तः पाण्डवेयस्य पार्दिव जघान समरे यॊधान असंख्येयपराक्रमः 41 तस्मिंस तु निहते शूरे सत्यसंधे महौजसि तवत्सुताः कर्णम अस्मार्षुस तर्तुकामा इव पलवम 42 तावकास तव पुत्राश च सहिताः सर्वराजभिः का कर्ण इति चाक्रन्थन कालॊ ऽयम इति चाब्रुवन 43 जामथग्न्याभ्यनुज्ञातम अस्त्रे थुर्वार पौरुषम अगमन नॊ मनःकर्णं बन्धुम आत्ययिकेष्व इव 44 स हि शक्तॊ रणे राजंस तरातुम अस्मान महाभयात तरिथशान इव गॊविन्थः सततं सुमहाभयात 45 [व] तदा कर्णं युधि वरं कीर्तयन्तं पुनः पुनः आशीविषवथ उच्छ्वस्य धृतराष्ट्रॊ ऽबरवीथ इथम 46 यत तथ वैकर्तनं कर्णम अगमथ वॊ मनस तथा अप्य अपश्यत राधेयं सूतपुत्रं तनुत्यजम 47 अपि तन न मृषाकार्षीथ युधि सत्यपराक्रमः संभ्रान्तानां तथार्तानां तरस्तानां तराणम इच्छताम 48 अपि तत पूरयां चक्रे धनुर्धर वरॊ युधि यत तथ विनिहते भीष्मे कौरवाणाम अपावृतम 49 तत खण्डं पूरयाम आस परेषाम आथधथ भयम कृतवान मम पुत्राणां जयाशां सफलाम अपि |
1
[j] tam apratimasattvaujo balavīryaparākramam hataṃ devavrataṃ śrutvā pāñcālyena śikhaṇḍinā 2 dhṛtarāṣṭras tadā rājā śokavyākula cetanaḥ kim aceṣṭata viprarṣe hate pitari vīryavān 3 tasya putro hi bhagavan bhīṣmadroṇamukhai rathaiḥ parājitya maheṣvāsān pāṇḍavān rājyam icchati 4 tasmin hate tu bhagavan ketau sarvadhanuṣmatā yad aceṣṭata kauravyas tan me brūhi dvijottama 5 [v] nihataṃ pitaraṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro janādhipaḥ lebhe na śāntiṃ kauravyaś cintāśokaparāyaṇaḥ 6 tasya cintayato duḥkham aniśaṃ pārthivasya tat ājagāma viśuddhātmā punar gāvalgaṇis tadā 7 śibirāt saṃjayaṃ prāptaṃ niśi gānāhvayaṃ puram āmbikeyo mahārāja dhṛtarāṣṭro 'nvapṛcchata 8 śruvā bhīṣmasya nidhanam aprahṛṣṭamanā bhṛśam putrāṇāṃ jayam ākāṅkṣan vilalāpāturo yathā 9 [dhṛ] saṃsādhya tu mahātmānaṃ bhīṣmaṃ bhīmaparākramam kim akārṣuḥ paraṃ tāta kuravaḥ kālacoditāḥ 10 tasmin vinihate śūre durādharṣe mahaujasi kiṃ nu svit kuravo 'kārṣur nimagnāḥ śokasāgare 11 tad udīrṇaṃ mahat sainyaṃ trailokyasyāpi saṃjaya bhayam utpādayet tīvraṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām 12 devavrate tu nihate kurūṇām ṛṣabhe tadā yad akārṣur nṛpatayas tan mamācakṣva saṃjaya 13 [s] śṛṇu rājann ekamanā vacanaṃ bruvato mama yat te putrās tadākārṣur hate devavrate mṛdhe 14 nihate tu tadā bhīṣme rājan satyaparākrame tāvakāḥ pāṇḍaveyāś ca prādhyāyanta pṛthak pṛthak 15 vismitāś ca prahṛṣṭāś ca kṣatradharmaṃ niśāmya te svadharmaṃ nindamānāś ca praṇipatya mahātmane 16 śayanaṃ kalpayām āsur bhīṣmāyāmita tejase sopadhānaṃ naravyāghra śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 17 vidhāya rakṣāṃ bhīṣmāya samābhāṣya parasparam anumānya ca gāṅgeyaṃ kṛtvā cāpi pradakṣiṇam 18 krodhasaṃraktanayanāḥ samavekṣya parasparam punar yuddhāya nirjagmuḥ kṣatriyāḥ kālacoditāḥ 19 tatas tūryaninādaiś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ tāvakānām anīkāni pareṣāṃ cāpi niryayuḥ 20 vyāvṛtte 'hani rājendra patite jāhnavīsute amarṣavaśam āpannāḥ kālopahatacetasaḥ 21 anādṛtya vacaḥ pathyaṃ gāṅgeyasya mahātmanaḥ niryayur bharataśreṣṭhaḥ śastrāṇy ādāya sarvaśaḥ 22 mohāt tava saputrasya vadhāc chāṃtanavasya ca kauravyā mṛtyusād bhūtāḥ sahitāḥ sarvajārabhiḥ 23 ajāvaya ivāgopā vane śvāpada saṃkule bhṛśam udvignamanaso hīnā devavratena te 24 patite bharataśreṣṭhe babhūva kuru vāhinī dyaur ivāpeta nakṣatrā hīnaṃ kham iva vāyunā 25 vipannasasyeva mahī vāk caivāsaṃskṛtā yathā āsurīva yathā senā nigṛhīte purā balau 26 vidhaveva varārohā śuṣkatoyeva nimnagā vṛkair iva vane ruddhā pṛṣatī hatayūthapā 27 svādharṣa hatasiṃheva mahatī girikandarā bhāratī bharataśreṣṭha patite jāhnavīsute 28 viṣvag vātahatā rugṇā naur ivāsīn mahārṇave balibhiḥ pāṇḍavair vīrair labdhalakṣair bhṛśārditā 29 sā tadāsīd bhṛśaṃ senā vyākulāśvarathadvipā viṣaṇṇabhūyiṣṭha narā kṛpaṇā draṣṭum ābabhau 30 tasyāṃ trastā nṛpatayaḥ sainikāś ca pṛthagvidhāḥ pātāla iva majjanto hīnā deva vatena te karṇaṃ hi kuravo 'smārṣuḥ sa hi devavratopamaḥ 31 sarvaśastrabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ rocamānam ivātithim bandhum āpad gatasyeva tam evopāgaman manaḥ 32 cukruśuḥ karṇa karṇeti tatra bhārata pārthivāḥ rādheyaṃ hitam asmākaṃ sūtaputraṃ tanutyajam 33 sa hi nāyudhyata tadā daśāhāni mahāyaśāḥ sāmātyabandhuḥ karṇo vai tam āhvayata māciram 34 bhīṣmeṇa hi mahābāhuḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ ratheṣu gaṇyamāneṣu balavikrama śāliṣu saṃkhyāto 'rdharathaḥ karṇo dviguṇaḥ san nararṣabhaḥ 35 rathātiratha saṃkhāyāṃ yo 'graṇīḥ śūra saṃmataḥ pitṛvittāmbudeveṣān api yo yoddhum utsahet 36 sa tu tenaiva kopena rājan gāṅgeyam uktavān tvayi jīvati kauravya nāhaṃ yotsye kathaṃ cana 37 tvayā tu pāṇḍaveyeṣu nihateṣu mahāmṛdhe duryodhanam anujñāpya vanaṃ yāsyāmi kaurava 38 pāṇḍavair vā hate bhīṣme tvayi svargam upeyuṣi hantāsmy ekarathenaiva kṛtsnān yān manyase rathān 39 evam uktvā mahārāja daśāhāni mahāyaśāḥ nāyudhyata tataḥ karṇaḥ putrasya tava saṃmate 40 bhīṣmaḥ samaravikrāntaḥ pāṇḍaveyasya pārthiva jaghāna samare yodhān asaṃkhyeyaparākramaḥ 41 tasmiṃs tu nihate śūre satyasaṃdhe mahaujasi tvatsutāḥ karṇam asmārṣus tartukāmā iva plavam 42 tāvakās tava putrāś ca sahitāḥ sarvarājabhiḥ kā karṇa iti cākrandan kālo 'yam iti cābruvan 43 jāmadagnyābhyanujñātam astre durvāra pauruṣam agaman no manaḥkarṇaṃ bandhum ātyayikeṣv iva 44 sa hi śakto raṇe rājaṃs trātum asmān mahābhayāt tridaśān iva govindaḥ satataṃ sumahābhayāt 45 [v] tathā karṇaṃ yudhi varaṃ kīrtayantaṃ punaḥ punaḥ āśīviṣavad ucchvasya dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam 46 yat tad vaikartanaṃ karṇam agamad vo manas tadā apy apaśyata rādheyaṃ sūtaputraṃ tanutyajam 47 api tan na mṛṣākārṣīd yudhi satyaparākramaḥ saṃbhrāntānāṃ tadārtānāṃ trastānāṃ trāṇam icchatām 48 api tat pūrayāṃ cakre dhanurdhara varo yudhi yat tad vinihate bhīṣme kauravāṇām apāvṛtam 49 tat khaṇḍaṃ pūrayām āsa pareṣām ādadhad bhayam kṛtavān mama putrāṇāṃ jayāśāṃ saphalām api |