1
[स] सेनापत्यं तु संप्राप्य भारथ्वाजॊ महारदः युयुत्सुर वयूह्य सैन्यानि परायात तव सुतैः सह 2 सैन्धवश च कलिङ्गश च विकर्णश च तवात्मजः थक्षिणं पर्श्वम अस्दाय समतिष्ठन्त थंशिताः 3 परपक्षः शकुनिस तेषां परवरैर हयसाथिभिः ययौ गान्धारकैः सार्धं विमलप्रासयॊधिभिः 4 कृपश च कृतवर्मा च चित्रसेनॊ विविंशतिः थुःशासन मुखा यत्ताः सव्यं पार्श्वम अपालयन 5 तेषां परपक्षाः काम्बॊजाः सुथक्षिण पुरःसराः ययुर अश्वैर महावेगैः शकाश च यवनैः सह 6 मथ्रास तरिगर्ताः साम्बष्ठाः परतीच्यॊचीथ्यवासिनः शिबयः शूरसेनाश च शूथ्राश च मलथैः सह 7 सौवीराः कितवाः पराच्या थाक्षिणात्याश च सर्वशः तवात्मजं पुरस्कृत्य सूतपुत्रस्य पृष्ठतः 8 हर्षयन सर्वसैन्यानि बलेषु बलम आथधत ययौ वैकर्तनः कर्णः परमुखे सर्वधन्विनाम 9 तस्य थीप्तॊ महाकायः सवान्य अनीकानि हर्षयन हस्तिकक्ष्या महाकेतुर बभौ सूर्यसमथ्युतिः 10 न भीष्म वयसनं कश चिथ थृष्ट्वा कर्णम अमन्यत विशॊकाश चाभवन सर्वे राजानः कुरुभिः सह 11 हृष्टाश च बहवॊ यॊधास तत्राजल्पन्त संगताः न हि कर्णं रणे थृष्ट्वा युधि सदास्यन्ति पाण्डवाः 12 कर्णॊ हि समरे शक्तॊ जेतुं थेवान स वासवान किम उ पाण्डुसुतान युथ्धे हीनवीर्यपराक्रमान 13 भीष्मेण तु रणे पार्दाः पालिता बाहुशालिना तांस तु कर्णः शरैस तीक्ष्णैर नाशयिष्यत्य असंशयम 14 एवं बरुवन्तस ते ऽनयॊन्यं हृष्टरूपा विशां पते राधेयं पूजयन्तश च परशंसन्तश च निर्ययुः 15 अस्माकं शकटव्यूहॊ थरॊणेन विहितॊ ऽभवत परेषां करौञ्च एवासीथ वयूहॊ राजन महात्मनाम परीयमाणेन विहितॊ धर्मराजेन भारत 16 वयूह परमुखतस तेषां तस्दतुः पुरुषर्षभौ वानरध्वजम उच्छ्रित्य विष्वक्सेनधनंजयौ 17 ककुथं सर्वसैन्यानां लक्ष्म सर्वधनुष्मताम आथित्यपदगः केतुः पार्दस्यामित तेजसः 18 थीपयाम आस तत सैन्यं पाण्डवस्य महात्मनः यदा परज्वलितः सूर्यॊ युगान्ते वै वसुंधराम 19 अस्यताम अर्जुनः शरेष्ठॊ गाण्डीवं धनुषां वरम वासुथेवश च भूतानां चक्राणां च सुथर्शनम 20 चत्वार्य एतानि तेजांसि वहञ शवेतहयॊ रदः परेषाम अग्रतस तस्दौ कालचक्रम इवॊथ्यतम 21 एवम एतौ महात्मानौ बलसेनाग्रगाव उभौ तावकानां मुखं कर्णः परेषां च धनंजयः 22 ततॊ जाताभिसंरम्भौ परस्परवधैषिणौ अवेक्षेतां तथान्यॊन्यं समरे कर्ण पाण्डवौ 23 ततः परयाते सहसा भाथर्वाजे महारदे अन्तर नाथेन घॊरेण वसुधासमकम्पत 24 ततस तुमुलम आकाशम आवृणॊत स थिवाकरम वातॊथ्धूतं रजस तीव्रं कौशेयनिकरॊपमम 25 अनभ्रे परववर्ष थयौर मांसास्दि रुधिराण्य उत गृध्राः शयेना बडाः कङ्का वायसाश च सहस्रशः उपर्य उपरि सेनां ते तथा पर्यपतन नृपः 26 गॊमायवश च पराक्रॊशन भयथान थारुणान रवान अकार्षुर अपसव्यं च बहुशः पृतनां तव चिखाथिषन्तॊ मांसानि पिपासन्तश च शॊणितम 27 अपतथ थीप्यमाना च स निर्घाता स कम्पना उज्ला जवलन्ती संग्रामे पुच्छेनावृत्य सर्वशः 28 परिवेषॊ महांश चापि स विथ्युत सतनयित्नुमान भास्करस्याभवथ राजन परयाते वाहिनीपतौ 29 एते चान्ये च बहवः पराथुरासन सुथारुणाः उत्पाता युधि वीराणां जीवितक्षयकारकाः 30 ततः परववृते युथ्धं परस्परवधैषिणाम कुरुपाण्डवसैन्यानां शब्थेनानाथयज जगत 31 ते तव अन्यॊन्यं सुसंरब्धाः पाण्डवाः कौरवैः सह परत्यघ्नन निशितैर बाणैर जय गृथ्धाः परहारिणः 32 स पाण्डवानां महतीं महेष्वासॊ महाथ्युतिः वेगेनाभ्यथ्रवत सेनां किरञ शरशतैः शितैः 33 थरॊणम अभ्युथ्यतं थृष्ट्वा पाण्डवाः सह सृञ्जयैः परत्यगृह्णंस तथा राजञ शरवर्षैः पृदक पृदक 34 संक्षॊभ्यमाणा थरॊणेन भिथ्यमाना महाचमूः वयशीर्यत सपाञ्चाला वातेनेव बलाहकाः 35 बहूनीह विकुर्वाणॊ थिव्यान्य अस्त्राणि संयुगे अपीडयत कषणेनैव थरॊणः पाण्डव सृञ्जयान 36 ते वध्यमाना थरॊणेन वासवेनेव थानवाः पाञ्चालाः समकम्पन्त धृष्टथ्युम्नपुरॊगमाः 37 ततॊ थिव्यास्त्रविच छूरॊ याज्ञसेनिर महारदः अभिनच छरवर्षेण थरॊणानीकम अनेकधा 38 थरॊणस्य शरवर्षैस तु शरवर्षाणि भागशः संनिवार्य ततः सेनां कुरून अप्य अवधीथ बली 39 संहृत्य तु ततॊ थरॊणः समवस्दाप्य चाहवे सवम अनीकं महाबाहुः पार्षतं समुपाथ्रवत 40 स बाणवर्षं सुमहथ असृजत पार्षतं परति मघवान समभिक्रुथ्धः सहसा थानवेष्व इव 41 ते कम्प्यमाना थरॊणेन बाणैः पाण्डव सृञ्जयाः पुनः पुनर अभज्यन्त सिंहेनेवेतरे मृगाः 42 अद पर्यपतथ थरॊणः पाण्डवानां बलं बली अलातचक्रवथ राजंस तथ अथ्भुतम इवाभवत 43 खचर नगरकल्पं कल्पितं शास्त्रथृष्ट्या; चलथ अनिलपताकं हराथिनं वल्गिताश्वम सफटिकविमलकेतुं तापनं शात्रवाणां; रदवरम अधिरूढः संजहारारि सेनाम |
1
[s] senāpatyaṃ tu saṃprāpya bhāradvājo mahārathaḥ yuyutsur vyūhya sainyāni prāyāt tava sutaiḥ saha 2 saindhavaś ca kaliṅgaś ca vikarṇaś ca tavātmajaḥ dakṣiṇaṃ parśvam asthāya samatiṣṭhanta daṃśitāḥ 3 prapakṣaḥ śakunis teṣāṃ pravarair hayasādibhiḥ yayau gāndhārakaiḥ sārdhaṃ vimalaprāsayodhibhiḥ 4 kṛpaś ca kṛtavarmā ca citraseno viviṃśatiḥ duḥśāsana mukhā yattāḥ savyaṃ pārśvam apālayan 5 teṣāṃ prapakṣāḥ kāmbojāḥ sudakṣiṇa puraḥsarāḥ yayur aśvair mahāvegaiḥ śakāś ca yavanaiḥ saha 6 madrās trigartāḥ sāmbaṣṭhāḥ pratīcyocīdyavāsinaḥ śibayaḥ śūrasenāś ca śūdrāś ca maladaiḥ saha 7 sauvīrāḥ kitavāḥ prācyā dākṣiṇātyāś ca sarvaśaḥ tavātmajaṃ puraskṛtya sūtaputrasya pṛṣṭhataḥ 8 harṣayan sarvasainyāni baleṣu balam ādadhat yayau vaikartanaḥ karṇaḥ pramukhe sarvadhanvinām 9 tasya dīpto mahākāyaḥ svāny anīkāni harṣayan hastikakṣyā mahāketur babhau sūryasamadyutiḥ 10 na bhīṣma vyasanaṃ kaś cid dṛṣṭvā karṇam amanyata viśokāś cābhavan sarve rājānaḥ kurubhiḥ saha 11 hṛṣṭāś ca bahavo yodhās tatrājalpanta saṃgatāḥ na hi karṇaṃ raṇe dṛṣṭvā yudhi sthāsyanti pāṇḍavāḥ 12 karṇo hi samare śakto jetuṃ devān sa vāsavān kim u pāṇḍusutān yuddhe hīnavīryaparākramān 13 bhīṣmeṇa tu raṇe pārthāḥ pālitā bāhuśālinā tāṃs tu karṇaḥ śarais tīkṣṇair nāśayiṣyaty asaṃśayam 14 evaṃ bruvantas te 'nyonyaṃ hṛṣṭarūpā viśāṃ pate rādheyaṃ pūjayantaś ca praśaṃsantaś ca niryayuḥ 15 asmākaṃ śakaṭavyūho droṇena vihito 'bhavat pareṣāṃ krauñca evāsīd vyūho rājan mahātmanām prīyamāṇena vihito dharmarājena bhārata 16 vyūha pramukhatas teṣāṃ tasthatuḥ puruṣarṣabhau vānaradhvajam ucchritya viṣvaksenadhanaṃjayau 17 kakudaṃ sarvasainyānāṃ lakṣma sarvadhanuṣmatām ādityapathagaḥ ketuḥ pārthasyāmita tejasaḥ 18 dīpayām āsa tat sainyaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ yathā prajvalitaḥ sūryo yugānte vai vasuṃdharām 19 asyatām arjunaḥ śreṣṭho gāṇḍīvaṃ dhanuṣāṃ varam vāsudevaś ca bhūtānāṃ cakrāṇāṃ ca sudarśanam 20 catvāry etāni tejāṃsi vahañ śvetahayo rathaḥ pareṣām agratas tasthau kālacakram ivodyatam 21 evam etau mahātmānau balasenāgragāv ubhau tāvakānāṃ mukhaṃ karṇaḥ pareṣāṃ ca dhanaṃjayaḥ 22 tato jātābhisaṃrambhau parasparavadhaiṣiṇau avekṣetāṃ tadānyonyaṃ samare karṇa pāṇḍavau 23 tataḥ prayāte sahasā bhādarvāje mahārathe antar nādena ghoreṇa vasudhāsamakampata 24 tatas tumulam ākāśam āvṛṇot sa divākaram vātoddhūtaṃ rajas tīvraṃ kauśeyanikaropamam 25 anabhre pravavarṣa dyaur māṃsāsthi rudhirāṇy uta gṛdhrāḥ śyenā baḍāḥ kaṅkā vāyasāś ca sahasraśaḥ upary upari senāṃ te tadā paryapatan nṛpaḥ 26 gomāyavaś ca prākrośan bhayadān dāruṇān ravān akārṣur apasavyaṃ ca bahuśaḥ pṛtanāṃ tava cikhādiṣanto māṃsāni pipāsantaś ca śoṇitam 27 apatad dīpyamānā ca sa nirghātā sa kampanā ujlā jvalantī saṃgrāme pucchenāvṛtya sarvaśaḥ 28 pariveṣo mahāṃś cāpi sa vidyut stanayitnumān bhāskarasyābhavad rājan prayāte vāhinīpatau 29 ete cānye ca bahavaḥ prādurāsan sudāruṇāḥ utpātā yudhi vīrāṇāṃ jīvitakṣayakārakāḥ 30 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ parasparavadhaiṣiṇām kurupāṇḍavasainyānāṃ śabdenānādayaj jagat 31 te tv anyonyaṃ susaṃrabdhāḥ pāṇḍavāḥ kauravaiḥ saha pratyaghnan niśitair bāṇair jaya gṛddhāḥ prahāriṇaḥ 32 sa pāṇḍavānāṃ mahatīṃ maheṣvāso mahādyutiḥ vegenābhyadravat senāṃ kirañ śaraśataiḥ śitaiḥ 33 droṇam abhyudyataṃ dṛṣṭvā pāṇḍavāḥ saha sṛñjayaiḥ pratyagṛhṇaṃs tadā rājañ śaravarṣaiḥ pṛthak pṛthak 34 saṃkṣobhyamāṇā droṇena bhidyamānā mahācamūḥ vyaśīryata sapāñcālā vāteneva balāhakāḥ 35 bahūnīha vikurvāṇo divyāny astrāṇi saṃyuge apīḍayat kṣaṇenaiva droṇaḥ pāṇḍava sṛñjayān 36 te vadhyamānā droṇena vāsaveneva dānavāḥ pāñcālāḥ samakampanta dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ 37 tato divyāstravic chūro yājñasenir mahārathaḥ abhinac charavarṣeṇa droṇānīkam anekadhā 38 droṇasya śaravarṣais tu śaravarṣāṇi bhāgaśaḥ saṃnivārya tataḥ senāṃ kurūn apy avadhīd balī 39 saṃhṛtya tu tato droṇaḥ samavasthāpya cāhave svam anīkaṃ mahābāhuḥ pārṣataṃ samupādravat 40 sa bāṇavarṣaṃ sumahad asṛjat pārṣataṃ prati maghavān samabhikruddhaḥ sahasā dānaveṣv iva 41 te kampyamānā droṇena bāṇaiḥ pāṇḍava sṛñjayāḥ punaḥ punar abhajyanta siṃhenevetare mṛgāḥ 42 atha paryapatad droṇaḥ pāṇḍavānāṃ balaṃ balī alātacakravad rājaṃs tad adbhutam ivābhavat 43 khacara nagarakalpaṃ kalpitaṃ śāstradṛṣṭyā; calad anilapatākaṃ hrādinaṃ valgitāśvam sphaṭikavimalaketuṃ tāpanaṃ śātravāṇāṃ; rathavaram adhirūḍhaḥ saṃjahārāri senām |