|
1
[धृ] सर्वेषाम एव मे बरूहि रदचिह्नानि संशय ये थरॊणम अभ्यवर्तन्त करुथ्धा भीम पुरॊगमाः 2 [स] ऋश्य वर्णैर हयैर थृष्ट्वा वयायच्छन्तं वृकॊथरम रजताश्वस ततः शूरः शैनेयः संन्यवर्तत 3 थर्शनीयास तु काम्बॊजाः शुकपत्रपरिच्छथाः वहन्तॊ नकुलं शीघ्रं तावकान अभिथुथ्रुवुः 4 कृष्णास तु मेघसंकाशाः सहथेवम उथायुधम भीमवेगा नरव्याघ्रम अवहन वातरंहसः 5 हेमॊत्तम परतिच्छन्नैर हयैर वातसमैर जवे अभ्यवर्तन्त सैन्यानि सर्वाण्य एव युधिष्ठिरम 6 राज्ञस तव अनन्तरं राजा पाञ्चाल्यॊ थरुपथॊ ऽभवत जातरूपमयच छत्रः सर्वैः सवैर अभिरक्षितः 7 ललामैर हरिभिर युक्तैः सर्वशब्थक्षमैर युधि राज्ञां मध्ये महेष्वासः शान्तभीर अभ्यवर्तत 8 तं विराटॊ ऽनवयात पश्चात सह शूरैर महारदैः केकयाश च शिखण्डी च धृष्टकेतुस तदैव च सवैः सवैः सैन्यैः परिवृता मत्स्यराजानम अन्वयुः 9 ते तु पाटल पुष्पाणां समवर्णा हयॊत्तमाः वहमाना वयराजन्त मत्स्यस्यामित्र घातिनः 10 हारिथ्र समवर्षास तु जवना हेममालिनः पुत्रं विराट राजस्य स तवराः समुथावहन 11 इन्थ्रगॊपक वर्णैस तु भरातरः पञ्च केकयाः जातरूपसमाभासः सेवे लॊहितक धवजाः 12 ते हेममालिनः शूराः सर्वे युथ्धविशारथाः वर्षन्त इव जीमूताः परत्यथृश्यन्त थंशिताः 13 आमपात्रनिभाकाराः पाञ्चाल्यम अमितौजसम थान्तास ताम्रारुणा युक्ताः शिखण्डिनम उथावहन 14 तदा थवाथश साहस्राः पाञ्चालानां महारदाः तेषां तु षट सहस्राणि ये शिखण्डिनम अन्वयुः 15 पुत्रं तु शिशुपालस्य नरसिंहस्य मारिष आक्रीडन्तॊ वहन्ति सम सारङ्गशबला हयाः 16 धृष्टकेतुश च चेथीनाम ऋषभॊ ऽतिबलॊथितः काम्बॊजैः शबलैर अश्वैर अभ्यवर्तत थुर्जयः 17 बृहत कषत्रं तु कैकेयं सुकुमारं हयॊत्तमाः पलाल धूमवर्णाभाः सैन्धवाः शीघ्रम आवहन 18 मल्लिकाक्षाः पथ्मवर्णा बाह्लिजाताः सवलंकृताः शूरं शिखण्डिनः पुत्रं कषत्रथेवम उथावहन 19 युवानम अवहन युथ्धे करौञ्चवर्णा हयॊत्तमाः काश्यस्याभिभुवः पुत्रं सुकुमारं महारदम 20 शवेतास तु परतिविन्ध्यं तं कृष्ण गरीवा मनॊजवाः यन्तुः परेष्यकरा राजन राजपुत्रम उथावहन 21 सुत सॊमं तु यं धौम्यात पार्दः पुत्रम अयाचत माषपुष्पसवर्णास तम अवहन वाजिनॊ रणे 22 सहस्रसॊमप्रतिमा बभूवुः; पुरे कुरूणाम उथयेन्थु नाम्नि तस्मिञ जातः सॊमसंक्रन्थमध्ये; यस्मात तस्मात सुत सॊमॊ ऽभवत सः 23 नाकुलिं तु शतानीकं शालपुष्पनिभा हयाः आथित्यतरुण परख्याः शलाघनीयम उथावहन 24 काञ्चनप्रतिमैर यॊक्त्रैर मयूरग्रीव संनिभाः थरौपथेयं नरव्याघ्रं शरुतकर्माणम आवहन 25 शरुतकीर्तिं शरुतनिधिं थरौपथेयं हयॊत्तमाः ऊहुः पार्द समं युथ्धे चाष पत्रनिभा हयाः 26 यम आहुर अध्यर्धगुणं कृष्णात पार्दाच च संयुगे अभिमन्युं पिशङ्गास तं कुमारम अवहन रणे 27 एकस तु धार्तराष्ट्रेभ्यः पाण्डवान यः समाश्रितः तं बृहन्तॊ महाकाया युयुत्सुम अवहन रणे 28 पलाल काण्डवर्णास तु बार्धक्षेमिं तरस्विनम ऊहुः सुतुमुले युथ्धे हया हृष्टाः सवलंकृताः 29 कुमारं शिति पाथास तु रुक्मपत्रैर उरश छथैः सौचित्तिम अवहन युथ्धे यन्तुः परेष्यकरा हयाः 30 रुक्मपृष्ठावकीर्णास तु कौशेयसथृशा हयाः सुवर्णमालिनः कषान्ताः शरेणिमन्तम उथावहन 31 रुक्ममाला धराः शूरा हेमवर्णाः सवलंकृताः काशिराजं हयश्रेष्ठाः शलाघनीयम उथावहन 32 अस्त्राणां च धनुर्वेथे बराह्म वेथे च पारगम तं सत्यधृतिम आयान्तम अरुणाः समुथावहन 33 यः सपाञ्चाल सेनानीर थरॊणम अंशम अकल्पयत पारावत सवर्णाश्वा धृष्टथ्युम्नम उथावहन 34 तम अन्वयात सत्यधृतिः सौचित्तिर युथ्धथुर्मथः शरेणिमान वसु थानश च पुत्रः काश्यस्य चाभिभॊ 35 युक्तैः परमकाम्बॊजैर जवनैर हेममालिभिः भीषयन्तॊ थविषत सैन्यं यम वैश्रवणॊपमाः 36 परभथ्रकास तु पाञ्चालाः षट सहस्राण्य उथायुधाः नानावर्णैर हयश्रेष्ठैर हेमचित्ररदध्वजाः 37 शरव्रातैर विधुन्वन्तः शत्रून विततकार्मुकाः समानमृत्यवॊ भूत्वा धृष्टथ्युम्नं समन्वयुः 38 बभ्रु कौशेयवर्णास तु सुवर्णवरमालिनः ऊहुर अग्लान मनसश चेकितानं हयॊत्तमाः 39 इन्थ्रायुधसवर्णैस तु कुन्तिभॊजॊ हयॊत्तमैः आया सुवश्यैः पुरुजिन मातुलः सव्यसाचिनः 40 अन्तरिक्षसवर्णास तु तारका चित्रिता इव राजानं रॊचमानं ते हयाः संख्ये समावहन 41 कर्बुराः शिति पाथास तु सवर्णजालपरिच्छथाः जारा संधिं हयश्रेष्ठाः सहथेवम उथावहन 42 ये तु पुष्कर नालस्य समवर्णा हयॊत्तमाः जवे शयेनसमाश चित्राः सुथामानम उथावहन 43 शशलॊहित वर्म्णास तु पाण्डुरॊथ्गत राजयः पाञ्चाल्यं गॊपतेः पुत्रं सिंहसेनम उथावहन 44 पाञ्चालानां नरव्याघ्रॊ यः खयातॊ जनमेजयः तस्य सर्षप पुष्पाणां तुल्यवर्णा हयॊत्तमाः 45 माषवर्णास तु जवना बृहन्तॊ हेममालिनः थधि पृष्ठाश चन्थ्र मुखाः पाञ्चाल्यम अवहन थरुतम 46 शूराश चभथ्रकाश चैव शरकाण्डनिभा हयाः पथ्मकिञ्जल्क वर्णाभा थण्डधारम उथावहन 47 बिभ्रतॊ हेममालाश च चक्रवाकॊथरा हयाः कॊसलाधिपतेः पुत्रं सुक्षत्रं वाजिनॊ ऽवहन 48 शबलास तु बृहन्तॊ ऽशवा थान्ता जाम्बूनथस्रजः युथ्धे सत्यधृतिं कषौमिम अवहन परांशवः शुभाः 49 एकवर्णेन सर्वेण धवजेन कवचेन च अश्वैश च धनुषा चैव शुक्लैः शुक्लॊ नयवर्तत 50 समुथ्रसेनपुत्रं तु सामुथ्रा रुथ्र तेजसम अश्वाः शशाङ्कसथृशाश चन्थ्र थेवम उथावहन 51 नीलॊत्पलसवर्णास तु तपनीयविभूषिताः शैब्यं चित्ररदं युथ्धे चित्रमाल्यावहन हयाः 52 कलाय पुष्पवर्णास तु शवेतलॊहित राजयः रदसेनं हयश्रेष्ठाः समूहुर युथ्धथुर्मथम 53 यं तु सर्वमनुष्येभ्यः पराहुः शूरतरं नृपम तं पटच चर हन्तारं शुकवर्णावहन हयाः 54 चित्रायुधं चित्रमाल्यं चित्रवर्मायुध धवजम ऊहुः किंशुकपुष्पाणां तुक्य वर्णा हयॊत्तमाः 55 एकवर्णेन सर्वेण धवजेन कवचेन च धनुषा रदवाहैश च नीलैर नीलॊ ऽभयवर्तत 56 नानारूपै रत्नचित्रैर वरूद धवजकार्मुकैः वाजिध्वजपताकाभिश चित्रैश चित्रॊ ऽभयवर्तत 57 ये तु पुष्कर पत्रस्य तुल्यवर्णा हयॊत्तमाः ते रॊचमानस्य सुतं हेमवर्णम उथावहन 58 यॊधाश च भथ्रकाराश च शरथ अण्डान उथन्डजाः शवेताण्डाः कुक्कुटाण्डाभा थण्डकेतुम उथावहन 59 आट रूषक पुष्पाभा हयाः पाण्ड्यानुयायिनाम अवहन रदमुख्यानाम अयुतानि चतुर्थश 60 नानारूपेण वर्णेन नानाकृति मुखा हयाः रदचक्रध्वजं वीरं घटॊत्कचम उथावहन 61 सुवर्णवर्णा धर्मज्ञम अनीकस्दं युधिष्ठिरम राजश्रेष्ठं हयश्रेष्ठाः सर्वतः पृष्ठतॊ ऽनवयुः वर्णैश चॊच्चावचैर थिव्यैः सथश्वानां परभथ्रकाः 62 ते यत्ता भीमसेनेन सहिताः काञ्चनध्वजाः परत्यथृश्यन्त राजेन्थ्र सेन्थ्रा इव थिवौकसः 63 अत्यरॊचत तान सर्वान धृष्टथ्युम्नः समागतान सर्वाण्य अपि च सैन्यानि भारथ्वाजॊ ऽतयरॊचत |
1
[dhṛ] sarveṣām eva me brūhi rathacihnāni saṃśaya ye droṇam abhyavartanta kruddhā bhīma purogamāḥ 2 [s] ṛśya varṇair hayair dṛṣṭvā vyāyacchantaṃ vṛkodaram rajatāśvas tataḥ śūraḥ śaineyaḥ saṃnyavartata 3 darśanīyās tu kāmbojāḥ śukapatraparicchadāḥ vahanto nakulaṃ śīghraṃ tāvakān abhidudruvuḥ 4 kṛṣṇās tu meghasaṃkāśāḥ sahadevam udāyudham bhīmavegā naravyāghram avahan vātaraṃhasaḥ 5 hemottama praticchannair hayair vātasamair jave abhyavartanta sainyāni sarvāṇy eva yudhiṣṭhiram 6 rājñas tv anantaraṃ rājā pāñcālyo drupado 'bhavat jātarūpamayac chatraḥ sarvaiḥ svair abhirakṣitaḥ 7 lalāmair haribhir yuktaiḥ sarvaśabdakṣamair yudhi rājñāṃ madhye maheṣvāsaḥ śāntabhīr abhyavartata 8 taṃ virāṭo 'nvayāt paścāt saha śūrair mahārathaiḥ kekayāś ca śikhaṇḍī ca dhṛṣṭaketus tathaiva ca svaiḥ svaiḥ sainyaiḥ parivṛtā matsyarājānam anvayuḥ 9 te tu pāṭala puṣpāṇāṃ samavarṇā hayottamāḥ vahamānā vyarājanta matsyasyāmitra ghātinaḥ 10 hāridra samavarṣās tu javanā hemamālinaḥ putraṃ virāṭa rājasya sa tvarāḥ samudāvahan 11 indragopaka varṇais tu bhrātaraḥ pañca kekayāḥ jātarūpasamābhāsaḥ seve lohitaka dhvajāḥ 12 te hemamālinaḥ śūrāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ varṣanta iva jīmūtāḥ pratyadṛśyanta daṃśitāḥ 13 āmapātranibhākārāḥ pāñcālyam amitaujasam dāntās tāmrāruṇā yuktāḥ śikhaṇḍinam udāvahan 14 tathā dvādaśa sāhasrāḥ pāñcālānāṃ mahārathāḥ teṣāṃ tu ṣaṭ sahasrāṇi ye śikhaṇḍinam anvayuḥ 15 putraṃ tu śiśupālasya narasiṃhasya māriṣa ākrīḍanto vahanti sma sāraṅgaśabalā hayāḥ 16 dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ kāmbojaiḥ śabalair aśvair abhyavartata durjayaḥ 17 bṛhat kṣatraṃ tu kaikeyaṃ sukumāraṃ hayottamāḥ palāla dhūmavarṇābhāḥ saindhavāḥ śīghram āvahan 18 mallikākṣāḥ padmavarṇā bāhlijātāḥ svalaṃkṛtāḥ śūraṃ śikhaṇḍinaḥ putraṃ kṣatradevam udāvahan 19 yuvānam avahan yuddhe krauñcavarṇā hayottamāḥ kāśyasyābhibhuvaḥ putraṃ sukumāraṃ mahāratham 20 śvetās tu prativindhyaṃ taṃ kṛṣṇa grīvā manojavāḥ yantuḥ preṣyakarā rājan rājaputram udāvahan 21 suta somaṃ tu yaṃ dhaumyāt pārthaḥ putram ayācata māṣapuṣpasavarṇās tam avahan vājino raṇe 22 sahasrasomapratimā babhūvuḥ; pure kurūṇām udayendu nāmni tasmiñ jātaḥ somasaṃkrandamadhye; yasmāt tasmāt suta somo 'bhavat saḥ 23 nākuliṃ tu śatānīkaṃ śālapuṣpanibhā hayāḥ ādityataruṇa prakhyāḥ ślāghanīyam udāvahan 24 kāñcanapratimair yoktrair mayūragrīva saṃnibhāḥ draupadeyaṃ naravyāghraṃ śrutakarmāṇam āvahan 25 śrutakīrtiṃ śrutanidhiṃ draupadeyaṃ hayottamāḥ ūhuḥ pārtha samaṃ yuddhe cāṣa patranibhā hayāḥ 26 yam āhur adhyardhaguṇaṃ kṛṣṇāt pārthāc ca saṃyuge abhimanyuṃ piśaṅgās taṃ kumāram avahan raṇe 27 ekas tu dhārtarāṣṭrebhyaḥ pāṇḍavān yaḥ samāśritaḥ taṃ bṛhanto mahākāyā yuyutsum avahan raṇe 28 palāla kāṇḍavarṇās tu bārdhakṣemiṃ tarasvinam ūhuḥ sutumule yuddhe hayā hṛṣṭāḥ svalaṃkṛtāḥ 29 kumāraṃ śiti pādās tu rukmapatrair uraś chadaiḥ saucittim avahan yuddhe yantuḥ preṣyakarā hayāḥ 30 rukmapṛṣṭhāvakīrṇās tu kauśeyasadṛśā hayāḥ suvarṇamālinaḥ kṣāntāḥ śreṇimantam udāvahan 31 rukmamālā dharāḥ śūrā hemavarṇāḥ svalaṃkṛtāḥ kāśirājaṃ hayaśreṣṭhāḥ ślāghanīyam udāvahan 32 astrāṇāṃ ca dhanurvede brāhma vede ca pāragam taṃ satyadhṛtim āyāntam aruṇāḥ samudāvahan 33 yaḥ sapāñcāla senānīr droṇam aṃśam akalpayat pārāvata savarṇāśvā dhṛṣṭadyumnam udāvahan 34 tam anvayāt satyadhṛtiḥ saucittir yuddhadurmadaḥ śreṇimān vasu dānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibho 35 yuktaiḥ paramakāmbojair javanair hemamālibhiḥ bhīṣayanto dviṣat sainyaṃ yama vaiśravaṇopamāḥ 36 prabhadrakās tu pāñcālāḥ ṣaṭ sahasrāṇy udāyudhāḥ nānāvarṇair hayaśreṣṭhair hemacitrarathadhvajāḥ 37 śaravrātair vidhunvantaḥ śatrūn vitatakārmukāḥ samānamṛtyavo bhūtvā dhṛṣṭadyumnaṃ samanvayuḥ 38 babhru kauśeyavarṇās tu suvarṇavaramālinaḥ ūhur aglāna manasaś cekitānaṃ hayottamāḥ 39 indrāyudhasavarṇais tu kuntibhojo hayottamaiḥ āyā suvaśyaiḥ purujin mātulaḥ savyasācinaḥ 40 antarikṣasavarṇās tu tārakā citritā iva rājānaṃ rocamānaṃ te hayāḥ saṃkhye samāvahan 41 karburāḥ śiti pādās tu svarṇajālaparicchadāḥ jārā saṃdhiṃ hayaśreṣṭhāḥ sahadevam udāvahan 42 ye tu puṣkara nālasya samavarṇā hayottamāḥ jave śyenasamāś citrāḥ sudāmānam udāvahan 43 śaśalohita varmṇās tu pāṇḍurodgata rājayaḥ pāñcālyaṃ gopateḥ putraṃ siṃhasenam udāvahan 44 pāñcālānāṃ naravyāghro yaḥ khyāto janamejayaḥ tasya sarṣapa puṣpāṇāṃ tulyavarṇā hayottamāḥ 45 māṣavarṇās tu javanā bṛhanto hemamālinaḥ dadhi pṛṣṭhāś candra mukhāḥ pāñcālyam avahan drutam 46 śūrāś cabhadrakāś caiva śarakāṇḍanibhā hayāḥ padmakiñjalka varṇābhā daṇḍadhāram udāvahan 47 bibhrato hemamālāś ca cakravākodarā hayāḥ kosalādhipateḥ putraṃ sukṣatraṃ vājino 'vahan 48 śabalās tu bṛhanto 'śvā dāntā jāmbūnadasrajaḥ yuddhe satyadhṛtiṃ kṣaumim avahan prāṃśavaḥ śubhāḥ 49 ekavarṇena sarveṇa dhvajena kavacena ca aśvaiś ca dhanuṣā caiva śuklaiḥ śuklo nyavartata 50 samudrasenaputraṃ tu sāmudrā rudra tejasam aśvāḥ śaśāṅkasadṛśāś candra devam udāvahan 51 nīlotpalasavarṇās tu tapanīyavibhūṣitāḥ śaibyaṃ citrarathaṃ yuddhe citramālyāvahan hayāḥ 52 kalāya puṣpavarṇās tu śvetalohita rājayaḥ rathasenaṃ hayaśreṣṭhāḥ samūhur yuddhadurmadam 53 yaṃ tu sarvamanuṣyebhyaḥ prāhuḥ śūrataraṃ nṛpam taṃ paṭac cara hantāraṃ śukavarṇāvahan hayāḥ 54 citrāyudhaṃ citramālyaṃ citravarmāyudha dhvajam ūhuḥ kiṃśukapuṣpāṇāṃ tukya varṇā hayottamāḥ 55 ekavarṇena sarveṇa dhvajena kavacena ca dhanuṣā rathavāhaiś ca nīlair nīlo 'bhyavartata 56 nānārūpai ratnacitrair varūtha dhvajakārmukaiḥ vājidhvajapatākābhiś citraiś citro 'bhyavartata 57 ye tu puṣkara patrasya tulyavarṇā hayottamāḥ te rocamānasya sutaṃ hemavarṇam udāvahan 58 yodhāś ca bhadrakārāś ca śarad aṇḍān udanḍajāḥ śvetāṇḍāḥ kukkuṭāṇḍābhā daṇḍaketum udāvahan 59 āṭa rūṣaka puṣpābhā hayāḥ pāṇḍyānuyāyinām avahan rathamukhyānām ayutāni caturdaśa 60 nānārūpeṇa varṇena nānākṛti mukhā hayāḥ rathacakradhvajaṃ vīraṃ ghaṭotkacam udāvahan 61 suvarṇavarṇā dharmajñam anīkasthaṃ yudhiṣṭhiram rājaśreṣṭhaṃ hayaśreṣṭhāḥ sarvataḥ pṛṣṭhato 'nvayuḥ varṇaiś coccāvacair divyaiḥ sadaśvānāṃ prabhadrakāḥ 62 te yattā bhīmasenena sahitāḥ kāñcanadhvajāḥ pratyadṛśyanta rājendra sendrā iva divaukasaḥ 63 atyarocata tān sarvān dhṛṣṭadyumnaḥ samāgatān sarvāṇy api ca sainyāni bhāradvājo 'tyarocata |