|
1
[स] सौभथ्रस तु वचः शरुत्वा धर्मराजस्य धीमतः अचॊथयत यन्तारं थरॊणानीकाय भारत 2 तेन संचॊथ्यमानस तु याहि याहीति सारदिः परत्युवाच ततॊ राजन्न अभिमन्युम इथं वचः 3 अतिभारॊ ऽयम आयुष्मन्न आहितस तवयि पाण्डवैः संप्रधार्य कषमं बुथ्ध्या ततस तवं यॊथ्धुम अर्हसि 4 आचार्य हि कृती थरॊणः परमास्त्रे कृतश्रमः अत्यन्तसुखसंवृथ्धस तवं च युथ्धविशारथः 5 ततॊ ऽभिमन्युः परहसन सारदिं वाक्यम अब्रवीत सारदे कॊ नव अयं थरॊणः समग्रं कषत्रम एव वा 6 ऐरावत गतं शक्रं सहामर गणैर अहम यॊधयेयं रणमुखे न मे कषत्रे ऽथय विस्मयः न ममैतथ थविषत सैन्यं कलाम अर्हति षॊडशीम 7 अपि विश्वजितं विष्णुं मातुलं पराप्य सूतज पितरं चार्जुनं संख्ये न भीर माम उपयास्यति 8 ततॊ ऽभिमन्युस तां वाचं कथर्दी कृत्यसारदेः याहीत्य एवाब्रवीथ एनं थरॊणानीकाय माचिरम 9 ततः संचॊथयाम आस हयान अस्य तरिहायनान नातिहृष्ट्त मनाः सूतॊ हेमभाण्ड परिच्छथान 10 ते परेषिताः सुमित्रेण थरॊणानीकाय वाजिनः थरॊणम अभ्यथ्रवन राजन महावेगपराक्रमाः 11 तम उथीक्ष्य तदा यानं सर्वे थरॊण पुरॊगमाः अभ्यवर्तन्त कौरव्याः पाण्डवाश च तम अन्वयुः 12 स कर्णिकारप्रवरॊच्छ्रितध्वजः; सुवर्णवर्मार्जुनिर अर्जुनाथ वरः युयुत्सया थरॊण मुखान महारदान; समासथत सिंहशिशुर यदा गजान 13 ते विंशतिपथे यत्ताः संप्रहारं परचक्रिरे आसीथ गाङ्ग इवावर्तॊ मुहूर्तम उथधेर इव 14 शूराणां युध्यमानानां निघ्नताम इतरेतरम संग्रामस तुमुलॊ राजन परावर्तत सुथारुणः 15 परवर्तमाने संग्रामे तस्मिन्न अतिभयं करे थरॊणस्य मिषतॊ वयूहं भित्त्वा पराविशथ आर्जुनिः 16 तं परविष्टं परान घनन्तं शत्रुमध्ये महाबलम हस्त्यश्वरदपत्त्यौघाः परिवव्रुर उथायुधाः 17 नाना वाथित्रनिनथैः कष्वेडितॊत्क्रुष्ट गर्जितैः हुंकारैः सिंहनाथैश च तिष्ठ तिष्ठेति निस्वनैः 18 घॊरैर हलहलाशब्थैर मा गास तिष्ठैहि माम इति असाव अहम अमुत्रेति परवथन्तॊ मुहुर मुहुः 19 बृंहितैः शिञ्जितैर हासैः खुरनेमिस्वनैर अपि संनाथयन्तॊ वसुधाम अभिथुथ्रुवुर आर्जुनिम 20 तेषाम आपततां वीरः पूर्वं शीघ्रम अदॊ थृढम कषिप्रास्त्रॊ नयवधीथ वरातान मर्मज्ञॊ मर्मभेथिभिः 21 ते हन्यमानाश च तदा नाना लिङ्गैः शितैः शरैः अभिपेतुस तम एवाजौ शलभा इव पावकम 22 ततस तेषां शरीरैश च शरीरावयवैश च सः संतस्तार कषितिं कषिप्रं कुशैर वेथिम इवाध्वरे 23 बथ्धगॊधाङ्गुलित्राणान स शरावर कार्मुकान सासि चर्माङ्कुशाभीशून स तॊमरपरश्वधान 24 स गुडायॊ मुखप्रासान सर्ष्टि तॊमरपट्टिशान स भिण्डिपाल परिघान स शक्तिवरकम्पनान 25 स परतॊथमहाशङ्खान स कुन्तान स कच गरहान स मुथ्गरक्षेपणीयान स पाशपरिघॊपलान 26 स केयूराङ्गथान बाहून हृथ्य गन्धानुलेपनान संचिच्छेथार्जुनिर वृत्तांस तवथीयानां सहस्रशः 27 तैः सफुरथ्भिर महाराज शुशुभे लॊहितॊक्षितैः पञ्चास्यैः पन्नगैश छिन्नैर गरुडेनेव मारिष 28 सुनासानन केशान्तैर अव्रणैश चारुकुण्डलैः संथष्टौष्ठ पुटैः करॊधात कषरथ्भिः शॊणितं बहु 29 चारुस्रङ्मुकुटॊष्णीषैर मणिरत्नविराजितैः विनाल नलिनाकारैर थिवाकरशशिप्रभैः 30 हितप्रियंवथैः काले बहुभिः पुण्यगन्धिभिः थविषच छिरॊभिः पृदिवीम अवतस्तार फाल्गुणिः 31 गन्धर्वनगराकारान विधिवत कल्पितान रदान वीषा मुखान वित्रिवेणून वयस्तथण्डकबन्धुरान 32 विजङ्घ कूबराक्षांश च विनेमीननरान अपि विचक्रॊपस्करॊपस्दान भग्नॊपकरणान अपि 33 परशातितॊपकरणान हतयॊधान सहस्रशः शरैर विशकलीकुर्वन थिक्षु सर्वास्व अथृश्यत 34 पुनर थविपान थविपारॊहान वैजयन्त्य अङ्कुश धवजान तूणान वर्माण्य अदॊ कक्ष्याग्रैवेयान अद कम्बलान 35 घण्टाः शुण्डान विषाणाग्रान कषुर पालान पथानुगान शरैर निशितधाराग्रैः शात्रवाणाम अशातयत 36 वनायुजान पार्वतीयान काम्बॊजारट्ट बाह्लिकान सदिरवालधि कर्णाक्षाञ जनवान साधु वाहिनः 37 सवारूढाञ शिखितैर यॊधैः शक्त्यृष्टि परासयॊधिभिः विध्वस्तचामर कुदान विप्रकीर्णप्रकीर्णकान 38 निरस्तजिह्वा नयनान निष्कीर्णान तरयकृथ धनान हतारॊहान भिन्नभाण्डान करव्याथगणमॊथनान 39 निकृत्तवर्म कवचाञ शकृन मूत्रासृग आप्लुतान निपातयन्न अश्ववरांस तावकान सॊ ऽभयरॊचत 40 एकॊ विष्णुर इवाचिन्त्यः कृत्वा पराक कर्म थुष्करम तदा विमदितं तेन तर्यङ्गं तव बलं महत वयहनत स पथात्यॊघांस तवथीयान एव भारत 41 एवम एकेन तां सेनां सौभथ्रेण शितैः शरैः भृशं विप्रहतां थृष्ट्वास्कन्थेनेवासुरीं चमूम 42 तवथीयास तव पुत्राश च वीक्षमाणा थिशॊ थश संशुष्कास्याश चलन नेत्राः परस्विन्ना लॊमहर्षणाः 43 पलायनकृतॊत्साहा निरुत्साहा थविषज जवे गॊत्र नामभिर अन्यॊन्यं करन्थन्तौ जीवितैषिणः 44 हतान पुत्रांस तदा पितॄन सुहृत संबन्धिबान्धवान परातिष्ठन्त समुत्सृज्य तवरयन्तॊ हयथ्विपान |
1
[s] saubhadras tu vacaḥ śrutvā dharmarājasya dhīmataḥ acodayata yantāraṃ droṇānīkāya bhārata 2 tena saṃcodyamānas tu yāhi yāhīti sārathiḥ pratyuvāca tato rājann abhimanyum idaṃ vacaḥ 3 atibhāro 'yam āyuṣmann āhitas tvayi pāṇḍavaiḥ saṃpradhārya kṣamaṃ buddhyā tatas tvaṃ yoddhum arhasi 4 ācārya hi kṛtī droṇaḥ paramāstre kṛtaśramaḥ atyantasukhasaṃvṛddhas tvaṃ ca yuddhaviśāradaḥ 5 tato 'bhimanyuḥ prahasan sārathiṃ vākyam abravīt sārathe ko nv ayaṃ droṇaḥ samagraṃ kṣatram eva vā 6 airāvata gataṃ śakraṃ sahāmara gaṇair aham yodhayeyaṃ raṇamukhe na me kṣatre 'dya vismayaḥ na mamaitad dviṣat sainyaṃ kalām arhati ṣoḍaśīm 7 api viśvajitaṃ viṣṇuṃ mātulaṃ prāpya sūtaja pitaraṃ cārjunaṃ saṃkhye na bhīr mām upayāsyati 8 tato 'bhimanyus tāṃ vācaṃ kadarthī kṛtyasāratheḥ yāhīty evābravīd enaṃ droṇānīkāya māciram 9 tataḥ saṃcodayām āsa hayān asya trihāyanān nātihṛṣṭta manāḥ sūto hemabhāṇḍa paricchadān 10 te preṣitāḥ sumitreṇa droṇānīkāya vājinaḥ droṇam abhyadravan rājan mahāvegaparākramāḥ 11 tam udīkṣya tathā yānaṃ sarve droṇa purogamāḥ abhyavartanta kauravyāḥ pāṇḍavāś ca tam anvayuḥ 12 sa karṇikārapravarocchritadhvajaḥ; suvarṇavarmārjunir arjunād varaḥ yuyutsayā droṇa mukhān mahārathān; samāsadat siṃhaśiśur yathā gajān 13 te viṃśatipade yattāḥ saṃprahāraṃ pracakrire āsīd gāṅga ivāvarto muhūrtam udadher iva 14 śūrāṇāṃ yudhyamānānāṃ nighnatām itaretaram saṃgrāmas tumulo rājan prāvartata sudāruṇaḥ 15 pravartamāne saṃgrāme tasminn atibhayaṃ kare droṇasya miṣato vyūhaṃ bhittvā prāviśad ārjuniḥ 16 taṃ praviṣṭaṃ parān ghnantaṃ śatrumadhye mahābalam hastyaśvarathapattyaughāḥ parivavrur udāyudhāḥ 17 nānā vāditraninadaiḥ kṣveḍitotkruṣṭa garjitaiḥ huṃkāraiḥ siṃhanādaiś ca tiṣṭha tiṣṭheti nisvanaiḥ 18 ghorair halahalāśabdair mā gās tiṣṭhaihi mām iti asāv aham amutreti pravadanto muhur muhuḥ 19 bṛṃhitaiḥ śiñjitair hāsaiḥ khuranemisvanair api saṃnādayanto vasudhām abhidudruvur ārjunim 20 teṣām āpatatāṃ vīraḥ pūrvaṃ śīghram atho dṛḍham kṣiprāstro nyavadhīd vrātān marmajño marmabhedibhiḥ 21 te hanyamānāś ca tathā nānā liṅgaiḥ śitaiḥ śaraiḥ abhipetus tam evājau śalabhā iva pāvakam 22 tatas teṣāṃ śarīraiś ca śarīrāvayavaiś ca saḥ saṃtastāra kṣitiṃ kṣipraṃ kuśair vedim ivādhvare 23 baddhagodhāṅgulitrāṇān sa śarāvara kārmukān sāsi carmāṅkuśābhīśūn sa tomaraparaśvadhān 24 sa guḍāyo mukhaprāsān sarṣṭi tomarapaṭṭiśān sa bhiṇḍipāla parighān sa śaktivarakampanān 25 sa pratodamahāśaṅkhān sa kuntān sa kaca grahān sa mudgarakṣepaṇīyān sa pāśaparighopalān 26 sa keyūrāṅgadān bāhūn hṛdya gandhānulepanān saṃcicchedārjunir vṛttāṃs tvadīyānāṃ sahasraśaḥ 27 taiḥ sphuradbhir mahārāja śuśubhe lohitokṣitaiḥ pañcāsyaiḥ pannagaiś chinnair garuḍeneva māriṣa 28 sunāsānana keśāntair avraṇaiś cārukuṇḍalaiḥ saṃdaṣṭauṣṭha puṭaiḥ krodhāt kṣaradbhiḥ śoṇitaṃ bahu 29 cārusraṅmukuṭoṣṇīṣair maṇiratnavirājitaiḥ vināla nalinākārair divākaraśaśiprabhaiḥ 30 hitapriyaṃvadaiḥ kāle bahubhiḥ puṇyagandhibhiḥ dviṣac chirobhiḥ pṛthivīm avatastāra phālguṇiḥ 31 gandharvanagarākārān vidhivat kalpitān rathān vīṣā mukhān vitriveṇūn vyastadaṇḍakabandhurān 32 vijaṅgha kūbarākṣāṃś ca vinemīnanarān api vicakropaskaropasthān bhagnopakaraṇān api 33 praśātitopakaraṇān hatayodhān sahasraśaḥ śarair viśakalīkurvan dikṣu sarvāsv adṛśyata 34 punar dvipān dvipārohān vaijayanty aṅkuśa dhvajān tūṇān varmāṇy atho kakṣyāgraiveyān atha kambalān 35 ghaṇṭāḥ śuṇḍān viṣāṇāgrān kṣura pālān padānugān śarair niśitadhārāgraiḥ śātravāṇām aśātayat 36 vanāyujān pārvatīyān kāmbojāraṭṭa bāhlikān sthiravāladhi karṇākṣāñ janavān sādhu vāhinaḥ 37 svārūḍhāñ śikhitair yodhaiḥ śaktyṛṣṭi prāsayodhibhiḥ vidhvastacāmara kuthān viprakīrṇaprakīrṇakān 38 nirastajihvā nayanān niṣkīrṇān trayakṛd dhanān hatārohān bhinnabhāṇḍān kravyādagaṇamodanān 39 nikṛttavarma kavacāñ śakṛn mūtrāsṛg āplutān nipātayann aśvavarāṃs tāvakān so 'bhyarocata 40 eko viṣṇur ivācintyaḥ kṛtvā prāk karma duṣkaram tathā vimathitaṃ tena tryaṅgaṃ tava balaṃ mahat vyahanat sa padātyoghāṃs tvadīyān eva bhārata 41 evam ekena tāṃ senāṃ saubhadreṇa śitaiḥ śaraiḥ bhṛśaṃ viprahatāṃ dṛṣṭvāskandenevāsurīṃ camūm 42 tvadīyās tava putrāś ca vīkṣamāṇā diśo daśa saṃśuṣkāsyāś calan netrāḥ prasvinnā lomaharṣaṇāḥ 43 palāyanakṛtotsāhā nirutsāhā dviṣaj jave gotra nāmabhir anyonyaṃ krandantau jīvitaiṣiṇaḥ 44 hatān putrāṃs tathā pitṝn suhṛt saṃbandhibāndhavān prātiṣṭhanta samutsṛjya tvarayanto hayadvipān |