|
1
[धृ] शवॊभूते किम अकार्षुस ते थुःखशॊकसमन्विताः अभिमन्यौ हते तत्र के वायुध्यन्त मामकाः 2 जानन्तस तस्य कर्माणि कुरवः सव्यसाचिनः कदं तत किल्बिषं कृत्वा निर्भया बरूहि मामकाः 3 पुत्रशॊकाभिसंतप्तं करुथ्धं मृत्युम इवान्तकम आयान्तं पुरुषव्याघ्रं कदं थथृशुर आहवे 4 कपिराजध्वजं संख्ये विधुन्वानं महथ धनुः थृष्ट्वा पुत्र परिथ्यूनं किम अकुर्वन्त मामकाः 5 किं नु संजय संग्रामे वृत्तं थुर्यॊधनं परति परिथेवॊ महान अत्र शरुतॊ मे नाभिनन्थनम 6 बभूवुर ये मनॊग्राह्याः शब्थाः शरुतिसुखावहाः न शरूयन्ते ऽथय ते सर्वे सैन्धवस्य निवेशने 7 सतुवतां नाथ्य शरूयन्ते पुत्राणां शिबिरे मम सूतमागध संघानां नर्तकानां च सर्वशः 8 शब्थेन नाथिताभीक्ष्णम अभवथ यत्र मे शरुतिः थीनानाम अथ्य तं शब्थं न शृणॊमि समीरितम 9 निवेशने सत्यधृतेः सॊमथत्तस्य संजय आसीनॊ ऽहं पुरा तात शब्थम अश्रौषम उत्तमम 10 तथ अथ्य हीनपुण्यॊ ऽहम आर्तस्वरनिनाथितम निवेशनं हतॊत्साहं पुत्राणां मम लक्षये 11 विविंशतेर थुर्मुखस्य चित्रसेनविकर्णयॊः अन्येषां च सुतानां मे न तदा शरूयते धवनिः 12 बराह्मणाः कषत्रिया वैश्या यं शिष्याः पर्युपासते थरॊणपुत्रं महेष्वासं पुत्राणां मे परायणम 13 वितण्डालाप संलापैर हुतयाचित वन्थितैः गीतैश्च विविधैर इष्टै रमये यॊ थिवानिशम 14 उपास्यमानॊ बहुभिः कुरुपाण्डवसात्वतैः सूत तस्य गृहे शब्धॊ नाथ्य थरौणेर यदा पुरा 15 थरॊणपुत्रं महेष्वासं गायना नर्तकाश च ये अत्यर्दम उपतिष्ठन्ति तेषां न शरूयते धवनिः 16 विन्थानुविन्थयॊः सायं शिबिरे यॊ महाध्वनिः शरूयते सॊ ऽथय न तदा केकयानां च वेश्मसु 17 नित्यप्रमुथितानां च तालगीत सवनॊ महान नृत्यतां शरूयते तात गणानां सॊ ऽथय न धवनिः 18 सप्त तन्तून वितन्वाना यम उपासन्ति याजकाः सौमथत्तिं शरुतनिधिं तेषां न शरूयते धवनिः 19 जयाघॊषॊ बरह्मघॊषश च तॊरमासि रदध्वनिः थरॊणस्यासीथ अविरतॊ गृहे तन न शृणॊम्य अहम 20 नानाथेशसमुत्दानां गीतानां यॊ ऽभवत सवनः वाथित्रनाथितानां च सॊ ऽथय न शरूयते महान 21 यथा परभृत्य उपप्लव्याच छान्तिम इच्छञ जनार्थनः आगतः सर्वभूतानाम अनुकम्पार्दम अच्युतः 22 ततॊ ऽहम अब्रुवं सूत मन्थं थुर्यॊधनं तथा वासुथेवेन तीर्देन पुत्र संशाम्य पाण्डवैः 23 कालप्राप्र्तम अहं मन्ये मा तवं थुर्यॊधनातिगाः शमे चेथ याचमानं तवं परत्याख्यास्यसि केशवम हितार्दम अभिजल्पन्तं न तदास्त्य अपराजयः 24 परत्याचष्ट स थाशार्हम ऋषभं सर्वधन्विनाम अनुनेयानि जल्पन्तम अनयान नान्वपथ्यत 25 ततॊ थुःशासनस्यैव कर्णस्य च मतं थवयॊः अन्ववर्तत हित्वा मां कृष्टः कालेन थुर्मतिः 26 न हय अहं थयूतम इच्छामि विथुरॊ न परशंसति सैन्धवॊ नेच्छते थयूतं भीष्मॊ न थयूतम इच्छति 27 शल्यॊ भूरिश्रवाश चैव पुरुमित्रॊ जयस तदा अश्वत्दामा कृपॊ थरॊणॊ थयूतं नेच्छन्ति संजय 28 एतेषां मतम आज्ञाय यथि वर्तेत पुत्रकः स जञातिमित्रः स सुहृच चिरं जीवेथ अनामयः 29 शलक्ष्णा मधुरसंभाषा जञातिमध्ये परियंवथाः कुलीनाः समताः पराज्ञाः सुखं पराप्स्यन्ति पाण्डवाः 30 धर्मापेक्षॊ नरॊ नित्यं सर्वत्र लभते सुखम परेत्य भावे च कल्याणं परसाथं परतिपथ्यते 31 अर्हन्त्य अर्धं पृदिव्यास ते भॊक्तुं सामर्द्य साधनाः तेषाम अपि समुथ्रान्ता पितृपैतामही मही 32 नियुज्यमानाः सदास्यन्ति पाण्डवा धर्मवर्त्मनि सन्ति नॊ जञातयस तात येषां शरॊष्यन्ति पाण्डवाः 33 शल्यस्य सॊमथत्तस्य भीष्मस्य च महात्मनः थरॊणस्याद विकर्णस्य बाह्लिकस्य कृपस्य च 34 अन्येषां चैव वृथ्धानां भरतानां महात्मनाम तवथर्दं बरुवतां तातः करिष्यन्ति वचॊ हितम 35 कं वा तवं मन्यसे तेषां यस तवा बरूयाथ अतॊ ऽनयदा कृष्णॊ न धर्मं संजह्यात सर्वे ते च तवथ अन्वयाः 36 मयापि चॊक्तास ते वीरा वचनं धर्मसंहितम नान्यदा परकरिष्यन्ति धर्मात्मानॊ हि पाण्डवाः 37 इत्य अहं विलपन सूत बहुशः पुत्रम उक्तवान न च मे शरुतवान मूढॊ मन्ये कालस्य पर्ययम 38 वृकॊथरार्जुनौ यत्र वृष्णिवीरश च सात्यकिः उत्तमौजाश च पाञ्चाल्यॊ युधामन्युश च थुर्जयः 39 धृष्टथ्युम्नश च थुर्धर्षः शिखण्डी चापराजितः अश्मकाः केकयाश चैव कषत्रधर्मा च सौमकिः 40 चैथ्यश च चेकितानश च पुत्रः पाश्यस्य चाभिभुः थरौपथेया विराटश च थरुपथश च महारदः यमौ च पुरुषव्याघ्रौ मन्त्री च मधुसूथनः 41 क एताञ जातु युध्येत लॊके ऽसमिन वै जिजीविषुः थिव्यम अस्त्रं विकुर्वाणान संहरेयुर अरिंथमाः 42 अन्यॊ थुर्यॊधनात कर्णाच छकुनेश चापि सौबलात थुःशासनचतुर्दानां नान्यं पश्यामि पञ्चमम 43 येषाम अभीशु हस्तः सयाथ विष्वक्सेनॊ रदे सदितः संनथ्धश चार्जुनॊ यॊधा तेषां नास्ति पराजयः 44 तेषां मम विलापानां न हि थुर्यॊधनः समरेत हतौ हि पुरुषव्याघ्रौ भीष्मथ्रॊणौ तवम आत्द मे 45 तेषां विथुर वाक्यानाम उक्तानां थीर्घथर्शिनाम थृष्ट्वेमां फलनिर्वृत्तिं मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 46 हिमात्यये यदा कक्षं शुष्कं वातेरितॊ महान अग्निर थहेत तदा सेनां मामिकां सधनंजयः 47 आचक्ष्व तथ धि नः सर्वं कुशलॊ हय असि संजय यथ उपायात तु सायाह्ने कृत्वा पार्दस्य किल्बिषम अभिमन्यौ हते तात कदम आसीन मनॊ हि वः 48 न जातु तस्य कर्माणि युधि गाण्डीवधन्वनः अपकृत्वा महत तात सॊढुं शक्ष्यन्ति मामकाः 49 किं नु थुर्यॊधनः कृत्यं कर्णः कृत्यं किम अब्रवीत थुःशासनः सौबलश च तेषाम एवंगते अपि सर्वेषां समवेतानां पुत्राणां मम संजय 50 यथ्वृत्तं तात संग्रामे मन्थस्यापनयैर भृशम लॊभानुगत थुर्बुथ्धेः करॊधेन विकृतात्मनः 51 राज्यकामस्य मूढस्य रागॊपहत चेतसः थुर्नीतं वा सुनीतं वा तन ममाचक्ष्व संजय |
1
[dhṛ] śvobhūte kim akārṣus te duḥkhaśokasamanvitāḥ abhimanyau hate tatra ke vāyudhyanta māmakāḥ 2 jānantas tasya karmāṇi kuravaḥ savyasācinaḥ kathaṃ tat kilbiṣaṃ kṛtvā nirbhayā brūhi māmakāḥ 3 putraśokābhisaṃtaptaṃ kruddhaṃ mṛtyum ivāntakam āyāntaṃ puruṣavyāghraṃ kathaṃ dadṛśur āhave 4 kapirājadhvajaṃ saṃkhye vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ dṛṣṭvā putra paridyūnaṃ kim akurvanta māmakāḥ 5 kiṃ nu saṃjaya saṃgrāme vṛttaṃ duryodhanaṃ prati paridevo mahān atra śruto me nābhinandanam 6 babhūvur ye manogrāhyāḥ śabdāḥ śrutisukhāvahāḥ na śrūyante 'dya te sarve saindhavasya niveśane 7 stuvatāṃ nādya śrūyante putrāṇāṃ śibire mama sūtamāgadha saṃghānāṃ nartakānāṃ ca sarvaśaḥ 8 śabdena nāditābhīkṣṇam abhavad yatra me śrutiḥ dīnānām adya taṃ śabdaṃ na śṛṇomi samīritam 9 niveśane satyadhṛteḥ somadattasya saṃjaya āsīno 'haṃ purā tāta śabdam aśrauṣam uttamam 10 tad adya hīnapuṇyo 'ham ārtasvaranināditam niveśanaṃ hatotsāhaṃ putrāṇāṃ mama lakṣaye 11 viviṃśater durmukhasya citrasenavikarṇayoḥ anyeṣāṃ ca sutānāṃ me na tathā śrūyate dhvaniḥ 12 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā yaṃ śiṣyāḥ paryupāsate droṇaputraṃ maheṣvāsaṃ putrāṇāṃ me parāyaṇam 13 vitaṇḍālāpa saṃlāpair hutayācita vanditaiḥ gītaiśca vividhair iṣṭai ramaye yo divāniśam 14 upāsyamāno bahubhiḥ kurupāṇḍavasātvataiḥ sūta tasya gṛhe śabdho nādya drauṇer yathā purā 15 droṇaputraṃ maheṣvāsaṃ gāyanā nartakāś ca ye atyartham upatiṣṭhanti teṣāṃ na śrūyate dhvaniḥ 16 vindānuvindayoḥ sāyaṃ śibire yo mahādhvaniḥ śrūyate so 'dya na tathā kekayānāṃ ca veśmasu 17 nityapramuditānāṃ ca tālagīta svano mahān nṛtyatāṃ śrūyate tāta gaṇānāṃ so 'dya na dhvaniḥ 18 sapta tantūn vitanvānā yam upāsanti yājakāḥ saumadattiṃ śrutanidhiṃ teṣāṃ na śrūyate dhvaniḥ 19 jyāghoṣo brahmaghoṣaś ca toramāsi rathadhvaniḥ droṇasyāsīd avirato gṛhe tan na śṛṇomy aham 20 nānādeśasamutthānāṃ gītānāṃ yo 'bhavat svanaḥ vāditranāditānāṃ ca so 'dya na śrūyate mahān 21 yadā prabhṛty upaplavyāc chāntim icchañ janārdanaḥ āgataḥ sarvabhūtānām anukampārtham acyutaḥ 22 tato 'ham abruvaṃ sūta mandaṃ duryodhanaṃ tadā vāsudevena tīrthena putra saṃśāmya pāṇḍavaiḥ 23 kālaprāprtam ahaṃ manye mā tvaṃ duryodhanātigāḥ śame ced yācamānaṃ tvaṃ pratyākhyāsyasi keśavam hitārtham abhijalpantaṃ na tathāsty aparājayaḥ 24 pratyācaṣṭa sa dāśārham ṛṣabhaṃ sarvadhanvinām anuneyāni jalpantam anayān nānvapadyata 25 tato duḥśāsanasyaiva karṇasya ca mataṃ dvayoḥ anvavartata hitvā māṃ kṛṣṭaḥ kālena durmatiḥ 26 na hy ahaṃ dyūtam icchāmi viduro na praśaṃsati saindhavo necchate dyūtaṃ bhīṣmo na dyūtam icchati 27 śalyo bhūriśravāś caiva purumitro jayas tathā aśvatthāmā kṛpo droṇo dyūtaṃ necchanti saṃjaya 28 eteṣāṃ matam ājñāya yadi varteta putrakaḥ sa jñātimitraḥ sa suhṛc ciraṃ jīved anāmayaḥ 29 ślakṣṇā madhurasaṃbhāṣā jñātimadhye priyaṃvadāḥ kulīnāḥ samatāḥ prājñāḥ sukhaṃ prāpsyanti pāṇḍavāḥ 30 dharmāpekṣo naro nityaṃ sarvatra labhate sukham pretya bhāve ca kalyāṇaṃ prasādaṃ pratipadyate 31 arhanty ardhaṃ pṛthivyās te bhoktuṃ sāmarthya sādhanāḥ teṣām api samudrāntā pitṛpaitāmahī mahī 32 niyujyamānāḥ sthāsyanti pāṇḍavā dharmavartmani santi no jñātayas tāta yeṣāṃ śroṣyanti pāṇḍavāḥ 33 śalyasya somadattasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ droṇasyātha vikarṇasya bāhlikasya kṛpasya ca 34 anyeṣāṃ caiva vṛddhānāṃ bharatānāṃ mahātmanām tvadarthaṃ bruvatāṃ tātaḥ kariṣyanti vaco hitam 35 kaṃ vā tvaṃ manyase teṣāṃ yas tvā brūyād ato 'nyathā kṛṣṇo na dharmaṃ saṃjahyāt sarve te ca tvad anvayāḥ 36 mayāpi coktās te vīrā vacanaṃ dharmasaṃhitam nānyathā prakariṣyanti dharmātmāno hi pāṇḍavāḥ 37 ity ahaṃ vilapan sūta bahuśaḥ putram uktavān na ca me śrutavān mūḍho manye kālasya paryayam 38 vṛkodarārjunau yatra vṛṣṇivīraś ca sātyakiḥ uttamaujāś ca pāñcālyo yudhāmanyuś ca durjayaḥ 39 dhṛṣṭadyumnaś ca durdharṣaḥ śikhaṇḍī cāparājitaḥ aśmakāḥ kekayāś caiva kṣatradharmā ca saumakiḥ 40 caidyaś ca cekitānaś ca putraḥ pāśyasya cābhibhuḥ draupadeyā virāṭaś ca drupadaś ca mahārathaḥ yamau ca puruṣavyāghrau mantrī ca madhusūdanaḥ 41 ka etāñ jātu yudhyeta loke 'smin vai jijīviṣuḥ divyam astraṃ vikurvāṇān saṃhareyur ariṃdamāḥ 42 anyo duryodhanāt karṇāc chakuneś cāpi saubalāt duḥśāsanacaturthānāṃ nānyaṃ paśyāmi pañcamam 43 yeṣām abhīśu hastaḥ syād viṣvakseno rathe sthitaḥ saṃnaddhaś cārjuno yodhā teṣāṃ nāsti parājayaḥ 44 teṣāṃ mama vilāpānāṃ na hi duryodhanaḥ smaret hatau hi puruṣavyāghrau bhīṣmadroṇau tvam āttha me 45 teṣāṃ vidura vākyānām uktānāṃ dīrghadarśinām dṛṣṭvemāṃ phalanirvṛttiṃ manye śocanti putrakāḥ 46 himātyaye yathā kakṣaṃ śuṣkaṃ vāterito mahān agnir dahet tathā senāṃ māmikāṃ sadhanaṃjayaḥ 47 ācakṣva tad dhi naḥ sarvaṃ kuśalo hy asi saṃjaya yad upāyāt tu sāyāhne kṛtvā pārthasya kilbiṣam abhimanyau hate tāta katham āsīn mano hi vaḥ 48 na jātu tasya karmāṇi yudhi gāṇḍīvadhanvanaḥ apakṛtvā mahat tāta soḍhuṃ śakṣyanti māmakāḥ 49 kiṃ nu duryodhanaḥ kṛtyaṃ karṇaḥ kṛtyaṃ kim abravīt duḥśāsanaḥ saubalaś ca teṣām evaṃgate api sarveṣāṃ samavetānāṃ putrāṇāṃ mama saṃjaya 50 yadvṛttaṃ tāta saṃgrāme mandasyāpanayair bhṛśam lobhānugata durbuddheḥ krodhena vikṛtātmanaḥ 51 rājyakāmasya mūḍhasya rāgopahata cetasaḥ durnītaṃ vā sunītaṃ vā tan mamācakṣva saṃjaya |