|
1
[स] थुःशासन बलं हत्वा सव्यसाची धनंजयः सिन्धुराजं परीप्सन वै थरॊणानीकम उपाथ्रवत 2 स तु थरॊणं समासाथ्य वयूहस्य परमुखे सदितम कृताञ्जलिर इथं वाक्यं कृष्णस्यानुमते ऽबरवीत 3 शिवेन धयाहि मां बरह्म सवस्ति चैव वथस्व मे भवत्प्रसाथाथ इच्छामि परवेष्टुं थुर्भिथां चमूम 4 भवान पितृसमॊ मह्यं धर्मराज समॊ ऽपि च तदा कृष्ण समश चैव सत्यम एतथ बरवीमि ते 5 अश्वत्दामा यदा तात रक्षणीयस तवानघ तदाहम अपि ते रक्ष्यः सथैव थविजसत्तम 6 तव परसाथाथ इच्छामि सिन्धुराजानम आहवे निहन्तुं थविपथां शरेष्ठ परतिज्ञां रक्ष मे विभॊ 7 एवम उक्तस तथाचार्यः परत्युवाच समयन्न इव माम अजित्वा न बीभत्सॊ शक्यॊ जेतुं जयथ्रदः 8 एतावथ उक्त्वा तं थरॊणः शरव्रातैर अवाकिरत स रदाश्वध्वजं तीक्ष्णैः परहसन वै स सारदिम 9 ततॊ ऽरजुनः शरव्रातान थरॊणस्यावार्य सायकैः थरॊणम अभ्यर्थयथ बाणघॊररूपैर महत्तरैः 10 विव्याध च रणे थरॊणम अनुमान्य विशां पते कषत्रधर्मं समास्दाय नवभिः सायकैः पुनः 11 तस्येषून इषुभिश छित्त्वा थरॊणॊ विव्याध ताव उभौ विषाग्निज्वलनप्रख्यैर इषुभिः कृष्ण पाण्डवौ 12 इयेष पाण्डवस तस्य बाणैश छेत्तुं शरासनम तस्य चिन्तयतस तव एवं फल्गुनस्य महात्मनः थरॊणः शरैर असंभ्रान्तॊ जयां चिच्छेथाशु वीर्यवान 13 विव्याध च हयान अस्य धवजं सारदिम एव च अर्जुनं च शरैर वीरं समयमानॊ ऽभयवाकिरत 14 एतस्मिन्न अन्तरे पार्दः सज्जं कृत्वा महथ धनुः विशेषयिष्यन्न आचार्यं सर्वास्त्रविथुषां वरम मुमॊच षट्शतान बाणान गृहीत्वैकम इव थरुतम 15 पुनः सप्तशतान अन्यान सहस्रं चानिवर्तिनाम चिक्षेपायुतशश चान्यांस ते ऽघनन थरॊणस्य तां चमूम 16 तैः सम्यग अस्तैर बलिना कृतिना चित्रयॊधिना मनुष्यवाजि मातङ्गा विथ्धाः पेतुर गतासवः 17 विथ्रुताश च रणे पेतुः संछिन्नायुध जीविताः रदिनॊ रदमुख्येभ्यः सहयाः शरपीडिताः 18 चूर्णिताक्षिप्त थग्धानां वज्रानिलहुताशनैः तुल्यरूपा गजाः पेतुर गिर्यग्राम्बुथ वेश्मनाम 19 पेतुर अश्वसहस्राणि परहतान्य अर्जुनेषुभिः हंसा हिमवतः पृष्ठे वारि विप्रहता इव 20 रदाश्वथ्विपपत्त्यॊघाः सलिलौघा इवाथ्भुताः युगान्ताथित्यरश्म्याभः पाण्डवास्त शरैर हताः 21 तं पाण्डवाथित्य शरांशु जालं; कुरुप्रवीरान युधि निष्टपन्तम स थरॊण मेघः शरवर्ष वेगैः; पराच्छाथयन मेघ इवार्क रश्मीन 22 अदात्यर्द विषृष्ट्तेन थविषताम असु भॊजिना आजघ्ने वक्षसि थरॊणॊ नाराचेन धनंजयम 23 स वह्वलित सर्वाङ्गः कषितिकम्पे यदाचलः धैर्यम आलम्ब्य बीभत्सुर थरॊणं विव्याध पत्रिभिः 24 थरॊणस तु पञ्चभिर बाणैर वासुथेवम अताडयत अर्जुनं च तरिसप्तत्या धवजं चास्य तरिभिः शरैः 25 विशेषयिष्यञ शिष्यं च थरॊमॊ राजन पराक्रमी अथृश्यम अर्जुनं चक्रे निमेषाच छरवृष्टिभिः 26 परसक्तान अप्ततॊ ऽथराक्ष्म भारथ्वाजस्य सायकान मण्डलीकृतम एवास्य धनुश चाथृश्यताथ्भुतम 27 ते ऽभययुः समरे राजन वासुथेवधनंजयौ थरॊण सृष्टाः सुबहवः कङ्कपत्र परिच्छथाः 28 तथ थृष्ट्वा ताथृशं युथ्धं थरॊण पाण्डवयॊस तथा वासुथेवॊ महाबुथ्धिः कार्यवत्ताम अचिन्तयत 29 ततॊ ऽबरवीथ वासुथेवॊ धनंजयम इथं वचः पार्द पार्द महाबाहॊ न नः कालात्ययॊ भवेत 30 थरॊणम उत्सृज्य गच्छामः कृत्यम एतन महत्तरम पार्दश चाप्य अब्रवीत कृष्णं यदेष्टम इति केशव 31 ततः परथक्षिणं कृत्वा थरॊणं परायान महाभुजः परिवृत्तश च बीभत्सुर अगच्छथ विसृजञ शरान 32 ततॊ ऽबरवीत समयन थरॊणः कवेथं पाण्डव गम्यते ननु नाम रणे शत्रुम अजित्वा न निवर्तसे 33 [अर्ज] गुरुर भवान अन मे शत्रुः शिष्यः पुत्रसमॊ ऽसमि ते न चास्मि स पुमाँल लॊके यस तवां युधि पराजयेत 34 [स] एवं बरुवाणॊ बीभत्सुर जयथ्रदवधॊत्सुकः तवरायुक्तॊ महाबाहुस तत सैन्यं समुपाथ्रवत 35 तं चक्ररक्षौ पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमौजसौ अन्वयातां महात्मानौ विशन्तं तावकं बलम 36 ततॊ जयॊ महाराज कृतवर्मा च सात्त्वतः काम्बॊजश च शरुतायुश च धनंजयम अवारयन 37 तेषां थशसहस्राणि रदानाम अनुयायिनाम अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयॊ ऽद वसातयः 38 माचेल्लका ललित्दाश च केकया मथ्रकास तदा नारायणाश च गॊपालाः काम्बॊजानां च ये गणाः 39 कर्णेन विजिताः पूर्वं संग्रामे शूर संमताः भारथ्वाजं पुरस्कृत्य तयक्तात्मानॊ ऽरजुनं परति 40 पुत्रशॊकाभिसंतप्तं करुथ्धं मृत्युम इवान्तकम तयजन्तं तुमुले पराणान संनथ्धं चित्रयॊधिनम 41 गाहमानम अनीकानि मातङ्गम इव यूदपम महेष्वासं पराक्रान्तं नरव्याघ्रम अवारयन 42 ततः परववृते युथ्धं तुमुलं लॊमहर्षणम अन्यॊन्यं वै परार्दयतां यॊधानाम अर्जुनस्य च 43 जयथ्रद वधप्रेप्सुम आयान्तं पुरुषर्षभम नयवारयन्त सहिताः करिया वयाधिम इवॊत्दितम |
1
[s] duḥśāsana balaṃ hatvā savyasācī dhanaṃjayaḥ sindhurājaṃ parīpsan vai droṇānīkam upādravat 2 sa tu droṇaṃ samāsādya vyūhasya pramukhe sthitam kṛtāñjalir idaṃ vākyaṃ kṛṣṇasyānumate 'bravīt 3 śivena dhyāhi māṃ brahma svasti caiva vadasva me bhavatprasādād icchāmi praveṣṭuṃ durbhidāṃ camūm 4 bhavān pitṛsamo mahyaṃ dharmarāja samo 'pi ca tathā kṛṣṇa samaś caiva satyam etad bravīmi te 5 aśvatthāmā yathā tāta rakṣaṇīyas tavānagha tathāham api te rakṣyaḥ sadaiva dvijasattama 6 tava prasādād icchāmi sindhurājānam āhave nihantuṃ dvipadāṃ śreṣṭha pratijñāṃ rakṣa me vibho 7 evam uktas tadācāryaḥ pratyuvāca smayann iva mām ajitvā na bībhatso śakyo jetuṃ jayadrathaḥ 8 etāvad uktvā taṃ droṇaḥ śaravrātair avākirat sa rathāśvadhvajaṃ tīkṣṇaiḥ prahasan vai sa sārathim 9 tato 'rjunaḥ śaravrātān droṇasyāvārya sāyakaiḥ droṇam abhyardayad bāṇaghorarūpair mahattaraiḥ 10 vivyādha ca raṇe droṇam anumānya viśāṃ pate kṣatradharmaṃ samāsthāya navabhiḥ sāyakaiḥ punaḥ 11 tasyeṣūn iṣubhiś chittvā droṇo vivyādha tāv ubhau viṣāgnijvalanaprakhyair iṣubhiḥ kṛṣṇa pāṇḍavau 12 iyeṣa pāṇḍavas tasya bāṇaiś chettuṃ śarāsanam tasya cintayatas tv evaṃ phalgunasya mahātmanaḥ droṇaḥ śarair asaṃbhrānto jyāṃ cicchedāśu vīryavān 13 vivyādha ca hayān asya dhvajaṃ sārathim eva ca arjunaṃ ca śarair vīraṃ smayamāno 'bhyavākirat 14 etasminn antare pārthaḥ sajjaṃ kṛtvā mahad dhanuḥ viśeṣayiṣyann ācāryaṃ sarvāstraviduṣāṃ varam mumoca ṣaṭśatān bāṇān gṛhītvaikam iva drutam 15 punaḥ saptaśatān anyān sahasraṃ cānivartinām cikṣepāyutaśaś cānyāṃs te 'ghnan droṇasya tāṃ camūm 16 taiḥ samyag astair balinā kṛtinā citrayodhinā manuṣyavāji mātaṅgā viddhāḥ petur gatāsavaḥ 17 vidrutāś ca raṇe petuḥ saṃchinnāyudha jīvitāḥ rathino rathamukhyebhyaḥ sahayāḥ śarapīḍitāḥ 18 cūrṇitākṣipta dagdhānāṃ vajrānilahutāśanaiḥ tulyarūpā gajāḥ petur giryagrāmbuda veśmanām 19 petur aśvasahasrāṇi prahatāny arjuneṣubhiḥ haṃsā himavataḥ pṛṣṭhe vāri viprahatā iva 20 rathāśvadvipapattyoghāḥ salilaughā ivādbhutāḥ yugāntādityaraśmyābhaḥ pāṇḍavāsta śarair hatāḥ 21 taṃ pāṇḍavāditya śarāṃśu jālaṃ; kurupravīrān yudhi niṣṭapantam sa droṇa meghaḥ śaravarṣa vegaiḥ; prācchādayan megha ivārka raśmīn 22 athātyartha viṣṛṣṭtena dviṣatām asu bhojinā ājaghne vakṣasi droṇo nārācena dhanaṃjayam 23 sa vahvalita sarvāṅgaḥ kṣitikampe yathācalaḥ dhairyam ālambya bībhatsur droṇaṃ vivyādha patribhiḥ 24 droṇas tu pañcabhir bāṇair vāsudevam atāḍayat arjunaṃ ca trisaptatyā dhvajaṃ cāsya tribhiḥ śaraiḥ 25 viśeṣayiṣyañ śiṣyaṃ ca dromo rājan parākramī adṛśyam arjunaṃ cakre nimeṣāc charavṛṣṭibhiḥ 26 prasaktān aptato 'drākṣma bhāradvājasya sāyakān maṇḍalīkṛtam evāsya dhanuś cādṛśyatādbhutam 27 te 'bhyayuḥ samare rājan vāsudevadhanaṃjayau droṇa sṛṣṭāḥ subahavaḥ kaṅkapatra paricchadāḥ 28 tad dṛṣṭvā tādṛśaṃ yuddhaṃ droṇa pāṇḍavayos tadā vāsudevo mahābuddhiḥ kāryavattām acintayat 29 tato 'bravīd vāsudevo dhanaṃjayam idaṃ vacaḥ pārtha pārtha mahābāho na naḥ kālātyayo bhavet 30 droṇam utsṛjya gacchāmaḥ kṛtyam etan mahattaram pārthaś cāpy abravīt kṛṣṇaṃ yatheṣṭam iti keśava 31 tataḥ pradakṣiṇaṃ kṛtvā droṇaṃ prāyān mahābhujaḥ parivṛttaś ca bībhatsur agacchad visṛjañ śarān 32 tato 'bravīt smayan droṇaḥ kvedaṃ pāṇḍava gamyate nanu nāma raṇe śatrum ajitvā na nivartase 33 [arj] gurur bhavān an me śatruḥ śiṣyaḥ putrasamo 'smi te na cāsmi sa pumāṁl loke yas tvāṃ yudhi parājayet 34 [s] evaṃ bruvāṇo bībhatsur jayadrathavadhotsukaḥ tvarāyukto mahābāhus tat sainyaṃ samupādravat 35 taṃ cakrarakṣau pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau anvayātāṃ mahātmānau viśantaṃ tāvakaṃ balam 36 tato jayo mahārāja kṛtavarmā ca sāttvataḥ kāmbojaś ca śrutāyuś ca dhanaṃjayam avārayan 37 teṣāṃ daśasahasrāṇi rathānām anuyāyinām abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ 38 mācellakā lalitthāś ca kekayā madrakās tathā nārāyaṇāś ca gopālāḥ kāmbojānāṃ ca ye gaṇāḥ 39 karṇena vijitāḥ pūrvaṃ saṃgrāme śūra saṃmatāḥ bhāradvājaṃ puraskṛtya tyaktātmāno 'rjunaṃ prati 40 putraśokābhisaṃtaptaṃ kruddhaṃ mṛtyum ivāntakam tyajantaṃ tumule prāṇān saṃnaddhaṃ citrayodhinam 41 gāhamānam anīkāni mātaṅgam iva yūthapam maheṣvāsaṃ parākrāntaṃ naravyāghram avārayan 42 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam anyonyaṃ vai prārthayatāṃ yodhānām arjunasya ca 43 jayadratha vadhaprepsum āyāntaṃ puruṣarṣabham nyavārayanta sahitāḥ kriyā vyādhim ivotthitam |