|
1
[स] संनिरुथ्धस तु तैः पार्दॊ महाबलपराक्रमः थरुतं समनुयातश च थरॊणेन रदिनां वरः 2 किरन्न इषुगणांस तिक्ष्णान सवरश्मीन इव भास्करः तापयाम आस तत सैन्यं थेहं वयाधिगणॊ यदा 3 अश्वॊ विथ्धॊ धवजश छिन्नः सारॊहः पतितॊ गजः छत्राणि चापविथ्धानि रदाश चक्रैर विनाकृताः 4 विथ्रुतानि च सैन्यानि शरार्तानि समन्ततः इत्य आसीत तुमुलं युथ्धं न पराज्ञायत किं चन 5 तेषाम आयच्छतां संख्ये परस्परम अजिह्मगैः अर्जुनॊ धवजिनीं राजन्न अभीक्ष्णं समकम्पयत 6 सत्यां चिकीर्षमाणस तु परतिज्ञां सत्यसंगरः अभ्यथ्रवथ रदश्रेष्ठं शॊणाश्वं शवेतवाहनः 7 तं थरॊणः पञ्चविंशत्या मर्मभिथ्भिर अजिह्मगैः अन्तेवासिनम आचार्यॊ महेष्वासं समर्थयत 8 तं तूर्णम इव बीभत्सुः सर्वशस्त्रभृतां वरः अभ्यधावथ इषून अस्यन्न इषुवेगविघातकान 9 तस्याशु कषिपतॊ भल्लान भल्लैः संनतपर्वभिः परत्यविध्यथ अमेयात्मा बरह्मास्त्रं समुथीरयन 10 तथ अथ्भुतम अपश्याम थरॊणस्याचार्यकं युधि यतमानॊ युवा नैनं परत्यविध्यथ यथ अर्जुनः 11 कषरन्न इव महामेघॊ वारिधाराः सहस्रशः थरॊण मेघः पार्द शैलं ववर्ष शरवृष्टिभिः 12 अर्जुनः शरवर्षं तथ बरह्मास्त्रेणैव मारिष परतिजग्राह तेजस्वी बाणैर बाणान विशातयन 13 थरॊणस तु पञ्चविंशत्या शवेतवाहनम आर्थयत वासुथेवं च सप्तत्या बाह्वॊर उरसि चाशुगैः 14 पार्दस तु परहसन धीमान आचार्यं स शरौघिणम विसृजन्तं शितान बाणान अवारयत तं युधि 15 अद तौ वध्यमानौ तु थरॊणेन रदसत्तमौ आवर्जयेतां थुर्धर्षं युगान्ताग्निम इवॊत्दितम 16 वर्जयन निशितान बाणान थरॊण चापविनिःसृतान किरीटमाली कौन्तेयॊ भॊजानीकं नयपातयत 17 सॊ ऽनतरा कृतवर्माणं काम्बॊजं च सुथक्षिणम अभ्ययाथ वर्जयन थरॊणं मैनाकम इव पर्वतम 18 ततॊ भॊजॊ नरव्याघ्रं थुःसहः कुरुसत्तम अविध्यत तूर्णम अव्यग्रॊ थशभिः कङ्कपत्रिभिः 19 तम अर्जुनः शितेनाजौ राजन विव्याध पत्रिणा पुनश चान्यैस तरिभिर बाणैर मॊहयन्न इव सात्वतम 20 भॊजस तु परहसन पार्दं वासुथेवं च माधवम एकैकं पञ्चविंशत्या सायकानां समार्पयत 21 तस्यार्जुनॊ धनुश छित्त्वा विव्याधैनं तरिसप्तभिः शरैर अग्निशिखाकारैः करुथ्धाशीविष संनिभैः 22 अदान्यथ धनुर आथाय कृतवर्मा महारदः पञ्चभिः सायकैस तूर्णं विव्याधॊरसि भारत 23 पुनश च निशितैर बाणैः पार्दं विव्याध पञ्चभिः तं पार्दॊ नवभिर बाणैर आजघान सतनान्तरे 24 विषक्तं थृश्यकौनेयं कृतवर्म रदं परति चिन्तयाम आस वार्ष्णेयॊ न नः कालात्ययॊ भवेत 25 ततः कृष्णॊ ऽबरवीत पार्दं कृतवर्मणि मा थयाम कुरु साम्बन्धिकं कृत्वा परमद्यैनं विशातय 26 ततः स कृतवर्माणं मॊहयित्वार्जुनः शरैः अभ्यगाज जवनैर अश्वैः काम्बॊजानाम अनीकिनीम 27 अमर्षितस तु हार्थिख्यः परविष्टे शवेतवाहने विधुन्वन स शरं चापं पाञ्चाल्याभ्यां समागतः 28 चक्ररक्षौ तु पाञ्चाल्याव अर्जुनस्य पथानुगौ पर्यवारयथ आयान्तौ कृतवर्मा रदेषुभिः 29 ताव अविध्यत ततॊ भॊजः सर्वपारशवैः शरैः तरिभिर एव युधामन्युं चतुर्भिश चॊत्तमौजसम 30 ताव अप्य एनं विव्यधतुर थशभिर थशभिः शरैः संचिच्छिथतुर अप्य अस्य धवजं कार्मुकम एव च 31 अदान्यथ धनुर आथाय हार्थिक्यः करॊधमूर्छितः कृत्वा विधनुषौ वीरौ शरवर्षैर अवाकिरत 32 ताव अन्ये धनुषी सज्ये कृत्वा भॊजं विजघ्नतुः तेनान्तरेण बीभत्सुर विवेशामित्र वाहिनीम 33 न लेभाते तु तौ थवारं वारितौ कृतवर्मणा धार्तराष्ट्रेष्व अनीकेषु यतमानौ नरर्षभौ 34 अनीकान्य अर्थयन युथ्धे तवरितः शवेतवाहनः नावधीत कृतवर्माणं पराप्तम अप्य अरिसूथनः 35 तं थृष्ट्वा तु तदायान्तं शूरॊ राजा शरुतायुधः अभ्यथ्रवत सुसंक्रुथ्धॊ विधुन्वानॊ महथ धनुः 36 स पार्दं तरिभिर आनर्छत सप्तत्या च जनार्थनम कषुरप्रेण सुतीक्ष्णेन पार्द केतुम अताडयत 37 तम अर्जुनॊ नवत्या तु शराणां नतपर्वणाम आजघान भृशं करुथ्धस तॊत्त्रैर इव महाथ्विपम 38 स तन न ममृषे राजन पाण्डवेयस्य विक्रमम अदैनं सप्त सप्तत्या नाराचानां समार्पयत 39 तस्यार्जुनॊ धनुश छित्त्वा शरावापं निकृत्य च आजघान उरसि करुथ्धः सप्तभिर नतपर्वभिः 40 अदान्यथ धनुर आथाय स राजा करॊधमूर्हितः वासविं नवभिर बाणैर बाह्वॊर उरसि चार्पयत 41 ततॊ ऽरजुनः समयन्न एव शरुतायुधम अरिंथमः शरैर अनेकसाहस्रैः पीडयाम आस भारत 42 अश्वांश चास्यावधीत तूर्णं सारदिं च महारदः विव्याध चैनं सप्तत्या नाराचानां महाबलः 43 हताश्वं रदम उत्सृज्य स तु राजा शरुतायुधः अभ्यथ्रवथ रणे पार्दं गथाम उथ्यम्य वीर्यवान 44 वरुणस्यात्मजॊ वीरः स तु राजा शरुतायुधः पर्णाशा जननी यस्य शीततॊया महानथी 45 तस्य माताब्रवीथ वाक्यं वरुणं पुत्रकारणात अवध्यॊ ऽयं भवेल्लॊके शत्रूणां तनयॊ मम 46 वरुणस तव अब्रवीत परीतॊ थथाम्य अस्मै वरं हितम थिव्यम अस्त्रं सुतस ते ऽयं यनावध्यॊ भविष्यति 47 नास्ति चाप्य अमरत्वं वै मनुष्यस्य कदं चन सर्वेणावश्य मर्तव्यं जातेन सरितां वरे 48 थुर्धर्षस तव एष शत्रूणां रणेषु भविता सथा अस्त्रस्यास्य परभावाथ वै वयेतु ते मानसॊ जवरः 49 इत्य उक्त्वा वरुणः पराथाथ गथां मन्त्रपुरस्कृताम याम आसाथ्य थुराधर्षः सर्वलॊके शरुतायुधः 50 उवाच चैनं भगवान पुनर एव जलेश्वरः अयुध्यति न भॊक्तव्या स तवय्य एव पतेथ इति 51 स तया वीर घातिन्या जनार्थनम अताडयत परतिजग्राह तां कृष्णः पीनेनांसेन वीर्यवान 52 नाकम्पयत शौरिं सा विन्ध्यं गिरिम इवानिलः परत्यभ्ययात तं विप्रॊढा कृत्येव थुरधिष्ठिता 53 जघान चास्दितं वीरं शरुतायुधम अमर्षणम हत्वा शरुतायुधं वीरं जगतीम अन्वपथ्यत 54 हाहाकारॊ महांस तत्र सैन्यानां समजायत सवेनास्त्रेण हतं थृष्ट्वा शरुतायुधम अरिंथमम 55 अयुध्यमानाय हि सा केशवाय नराधिप कषिप्ता शरुतायुधेनाद तस्मात तम अवधीथ गथा 56 यदॊक्तं वरुणेनाजौ तदा स निधनं गतः वयसुश चाप्य अपतथ भूमौ परेक्षतां सर्वधन्विनाम 57 पतमानस तु स बभौ पर्णाशायाः परियः सुतः संभग्न इव वातेन बहुशाखॊ वनस्पतिः 58 ततः सर्वाणि सैन्यानि सेनामुख्याश च सर्वशः पराथ्रवन्त हतं थृष्ट्वा शरुतायुधम अरिंथमम 59 तद काम्बॊजराजस्य पुत्रः शूरः सुथक्षिणः अभ्ययाज जवनैर अश्वैः फल्गुनं शत्रुसूथनम 60 तस्य पार्दः शरान सप्त परेषयाम आस भारत ते तं शूरं विनिर्भिथ्य पराविशन धरणीतलम 61 सॊ ऽतिविथ्धः शरैस तीक्ष्णैर गाण्डीवप्रेषितैर मृधे अर्जुनं परतिविव्याध थशभिर कङ्कपत्रिभिः 62 वासुथेवं तरिभिर विथ्ध्वा पुनः पार्दं च पञ्चभिः तस्य पार्दॊ धनुश छित्त्वा केतुं चिच्छेथ मारिष 63 भल्लाभ्यां भृशतीक्ष्णाभ्यां तं च विव्याध पाण्डवः स तु पार्दं तरिभिर विथ्ध्वा सिंहनाथम अदानथत 64 सर्वपारशवीं चैव शक्तिं शूरः सुथक्षिणः स घण्टां पराहिणॊथ घॊरां करुथ्धॊ गाण्डीवधन्वने 65 सा जवलन्ती महॊल्केव तम आसाथ्य महारदम स विस्फुलिङ्गा निर्भिथ्य निपपात महीतले 66 तं चतुर्थशभिः पार्दॊ नाराचैः कङ्कपत्रिभिः साश्वध्वजधनुः सूतं विव्याधाचिन्त्य विक्रमः रदं चान्यैः सुबहुभिश चक्रे विशकलं शरैः 67 सुथक्षिणं तु काम्बॊजं मॊघसंकल्पविक्रमम बिभेथ हृथि बाणेन पृदु धारेण पाण्डवः 68 स भिन्नमर्मा सरस्ताङ्गः परभ्रष्ट मुकुटाङ्गथः पपाताभिमुखः शूरॊ यन्त्रमुक्त इव धवजः 69 गिरेः शिख रजः शरीमान सुशाखः सुप्रतिष्ठितः निर्भग्न इव वातेन कर्णिकारॊ हिमात्यये 70 शेते सम निहतॊ भूमौ काम्बॊजास्तरणॊचितः सुथर्शनीयस ताम्राक्षः कर्णिना स सुथक्षिणः पुत्रः काम्बॊजराजस्य पार्देन विनिपातितः 71 ततः सर्वाणि सैन्यानि वयथ्रवन्त सुतस्य ते हतं शरुतायुधं थृष्ट्वा काम्बॊजं च सुथक्षिणम |
1
[s] saṃniruddhas tu taiḥ pārtho mahābalaparākramaḥ drutaṃ samanuyātaś ca droṇena rathināṃ varaḥ 2 kirann iṣugaṇāṃs tikṣṇān svaraśmīn iva bhāskaraḥ tāpayām āsa tat sainyaṃ dehaṃ vyādhigaṇo yathā 3 aśvo viddho dhvajaś chinnaḥ sārohaḥ patito gajaḥ chatrāṇi cāpaviddhāni rathāś cakrair vinākṛtāḥ 4 vidrutāni ca sainyāni śarārtāni samantataḥ ity āsīt tumulaṃ yuddhaṃ na prājñāyata kiṃ cana 5 teṣām āyacchatāṃ saṃkhye parasparam ajihmagaiḥ arjuno dhvajinīṃ rājann abhīkṣṇaṃ samakampayat 6 satyāṃ cikīrṣamāṇas tu pratijñāṃ satyasaṃgaraḥ abhyadravad rathaśreṣṭhaṃ śoṇāśvaṃ śvetavāhanaḥ 7 taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā marmabhidbhir ajihmagaiḥ antevāsinam ācāryo maheṣvāsaṃ samardayat 8 taṃ tūrṇam iva bībhatsuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ abhyadhāvad iṣūn asyann iṣuvegavighātakān 9 tasyāśu kṣipato bhallān bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ pratyavidhyad ameyātmā brahmāstraṃ samudīrayan 10 tad adbhutam apaśyāma droṇasyācāryakaṃ yudhi yatamāno yuvā nainaṃ pratyavidhyad yad arjunaḥ 11 kṣarann iva mahāmegho vāridhārāḥ sahasraśaḥ droṇa meghaḥ pārtha śailaṃ vavarṣa śaravṛṣṭibhiḥ 12 arjunaḥ śaravarṣaṃ tad brahmāstreṇaiva māriṣa pratijagrāha tejasvī bāṇair bāṇān viśātayan 13 droṇas tu pañcaviṃśatyā śvetavāhanam ārdayat vāsudevaṃ ca saptatyā bāhvor urasi cāśugaiḥ 14 pārthas tu prahasan dhīmān ācāryaṃ sa śaraughiṇam visṛjantaṃ śitān bāṇān avārayata taṃ yudhi 15 atha tau vadhyamānau tu droṇena rathasattamau āvarjayetāṃ durdharṣaṃ yugāntāgnim ivotthitam 16 varjayan niśitān bāṇān droṇa cāpaviniḥsṛtān kirīṭamālī kaunteyo bhojānīkaṃ nyapātayat 17 so 'ntarā kṛtavarmāṇaṃ kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam abhyayād varjayan droṇaṃ mainākam iva parvatam 18 tato bhojo naravyāghraṃ duḥsahaḥ kurusattama avidhyat tūrṇam avyagro daśabhiḥ kaṅkapatribhiḥ 19 tam arjunaḥ śitenājau rājan vivyādha patriṇā punaś cānyais tribhir bāṇair mohayann iva sātvatam 20 bhojas tu prahasan pārthaṃ vāsudevaṃ ca mādhavam ekaikaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat 21 tasyārjuno dhanuś chittvā vivyādhainaṃ trisaptabhiḥ śarair agniśikhākāraiḥ kruddhāśīviṣa saṃnibhaiḥ 22 athānyad dhanur ādāya kṛtavarmā mahārathaḥ pañcabhiḥ sāyakais tūrṇaṃ vivyādhorasi bhārata 23 punaś ca niśitair bāṇaiḥ pārthaṃ vivyādha pañcabhiḥ taṃ pārtho navabhir bāṇair ājaghāna stanāntare 24 viṣaktaṃ dṛśyakauneyaṃ kṛtavarma rathaṃ prati cintayām āsa vārṣṇeyo na naḥ kālātyayo bhavet 25 tataḥ kṛṣṇo 'bravīt pārthaṃ kṛtavarmaṇi mā dayām kuru sāmbandhikaṃ kṛtvā pramathyainaṃ viśātaya 26 tataḥ sa kṛtavarmāṇaṃ mohayitvārjunaḥ śaraiḥ abhyagāj javanair aśvaiḥ kāmbojānām anīkinīm 27 amarṣitas tu hārdikhyaḥ praviṣṭe śvetavāhane vidhunvan sa śaraṃ cāpaṃ pāñcālyābhyāṃ samāgataḥ 28 cakrarakṣau tu pāñcālyāv arjunasya padānugau paryavārayad āyāntau kṛtavarmā ratheṣubhiḥ 29 tāv avidhyat tato bhojaḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ tribhir eva yudhāmanyuṃ caturbhiś cottamaujasam 30 tāv apy enaṃ vivyadhatur daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ saṃcicchidatur apy asya dhvajaṃ kārmukam eva ca 31 athānyad dhanur ādāya hārdikyaḥ krodhamūrchitaḥ kṛtvā vidhanuṣau vīrau śaravarṣair avākirat 32 tāv anye dhanuṣī sajye kṛtvā bhojaṃ vijaghnatuḥ tenāntareṇa bībhatsur viveśāmitra vāhinīm 33 na lebhāte tu tau dvāraṃ vāritau kṛtavarmaṇā dhārtarāṣṭreṣv anīkeṣu yatamānau nararṣabhau 34 anīkāny ardayan yuddhe tvaritaḥ śvetavāhanaḥ nāvadhīt kṛtavarmāṇaṃ prāptam apy arisūdanaḥ 35 taṃ dṛṣṭvā tu tathāyāntaṃ śūro rājā śrutāyudhaḥ abhyadravat susaṃkruddho vidhunvāno mahad dhanuḥ 36 sa pārthaṃ tribhir ānarchat saptatyā ca janārdanam kṣurapreṇa sutīkṣṇena pārtha ketum atāḍayat 37 tam arjuno navatyā tu śarāṇāṃ nataparvaṇām ājaghāna bhṛśaṃ kruddhas tottrair iva mahādvipam 38 sa tan na mamṛṣe rājan pāṇḍaveyasya vikramam athainaṃ sapta saptatyā nārācānāṃ samārpayat 39 tasyārjuno dhanuś chittvā śarāvāpaṃ nikṛtya ca ājaghān urasi kruddhaḥ saptabhir nataparvabhiḥ 40 athānyad dhanur ādāya sa rājā krodhamūrhitaḥ vāsaviṃ navabhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat 41 tato 'rjunaḥ smayann eva śrutāyudham ariṃdamaḥ śarair anekasāhasraiḥ pīḍayām āsa bhārata 42 aśvāṃś cāsyāvadhīt tūrṇaṃ sārathiṃ ca mahārathaḥ vivyādha cainaṃ saptatyā nārācānāṃ mahābalaḥ 43 hatāśvaṃ ratham utsṛjya sa tu rājā śrutāyudhaḥ abhyadravad raṇe pārthaṃ gadām udyamya vīryavān 44 varuṇasyātmajo vīraḥ sa tu rājā śrutāyudhaḥ parṇāśā jananī yasya śītatoyā mahānadī 45 tasya mātābravīd vākyaṃ varuṇaṃ putrakāraṇāt avadhyo 'yaṃ bhavelloke śatrūṇāṃ tanayo mama 46 varuṇas tv abravīt prīto dadāmy asmai varaṃ hitam divyam astraṃ sutas te 'yaṃ yanāvadhyo bhaviṣyati 47 nāsti cāpy amaratvaṃ vai manuṣyasya kathaṃ cana sarveṇāvaśya martavyaṃ jātena saritāṃ vare 48 durdharṣas tv eṣa śatrūṇāṃ raṇeṣu bhavitā sadā astrasyāsya prabhāvād vai vyetu te mānaso jvaraḥ 49 ity uktvā varuṇaḥ prādād gadāṃ mantrapuraskṛtām yām āsādya durādharṣaḥ sarvaloke śrutāyudhaḥ 50 uvāca cainaṃ bhagavān punar eva jaleśvaraḥ ayudhyati na bhoktavyā sa tvayy eva pated iti 51 sa tayā vīra ghātinyā janārdanam atāḍayat pratijagrāha tāṃ kṛṣṇaḥ pīnenāṃsena vīryavān 52 nākampayata śauriṃ sā vindhyaṃ girim ivānilaḥ pratyabhyayāt taṃ viproḍhā kṛtyeva duradhiṣṭhitā 53 jaghāna cāsthitaṃ vīraṃ śrutāyudham amarṣaṇam hatvā śrutāyudhaṃ vīraṃ jagatīm anvapadyata 54 hāhākāro mahāṃs tatra sainyānāṃ samajāyata svenāstreṇa hataṃ dṛṣṭvā śrutāyudham ariṃdamam 55 ayudhyamānāya hi sā keśavāya narādhipa kṣiptā śrutāyudhenātha tasmāt tam avadhīd gadā 56 yathoktaṃ varuṇenājau tathā sa nidhanaṃ gataḥ vyasuś cāpy apatad bhūmau prekṣatāṃ sarvadhanvinām 57 patamānas tu sa babhau parṇāśāyāḥ priyaḥ sutaḥ saṃbhagna iva vātena bahuśākho vanaspatiḥ 58 tataḥ sarvāṇi sainyāni senāmukhyāś ca sarvaśaḥ prādravanta hataṃ dṛṣṭvā śrutāyudham ariṃdamam 59 tatha kāmbojarājasya putraḥ śūraḥ sudakṣiṇaḥ abhyayāj javanair aśvaiḥ phalgunaṃ śatrusūdanam 60 tasya pārthaḥ śarān sapta preṣayām āsa bhārata te taṃ śūraṃ vinirbhidya prāviśan dharaṇītalam 61 so 'tividdhaḥ śarais tīkṣṇair gāṇḍīvapreṣitair mṛdhe arjunaṃ prativivyādha daśabhir kaṅkapatribhiḥ 62 vāsudevaṃ tribhir viddhvā punaḥ pārthaṃ ca pañcabhiḥ tasya pārtho dhanuś chittvā ketuṃ ciccheda māriṣa 63 bhallābhyāṃ bhṛśatīkṣṇābhyāṃ taṃ ca vivyādha pāṇḍavaḥ sa tu pārthaṃ tribhir viddhvā siṃhanādam athānadat 64 sarvapāraśavīṃ caiva śaktiṃ śūraḥ sudakṣiṇaḥ sa ghaṇṭāṃ prāhiṇod ghorāṃ kruddho gāṇḍīvadhanvane 65 sā jvalantī maholkeva tam āsādya mahāratham sa visphuliṅgā nirbhidya nipapāta mahītale 66 taṃ caturdaśabhiḥ pārtho nārācaiḥ kaṅkapatribhiḥ sāśvadhvajadhanuḥ sūtaṃ vivyādhācintya vikramaḥ rathaṃ cānyaiḥ subahubhiś cakre viśakalaṃ śaraiḥ 67 sudakṣiṇaṃ tu kāmbojaṃ moghasaṃkalpavikramam bibheda hṛdi bāṇena pṛthu dhāreṇa pāṇḍavaḥ 68 sa bhinnamarmā srastāṅgaḥ prabhraṣṭa mukuṭāṅgadaḥ papātābhimukhaḥ śūro yantramukta iva dhvajaḥ 69 gireḥ śikha rajaḥ śrīmān suśākhaḥ supratiṣṭhitaḥ nirbhagna iva vātena karṇikāro himātyaye 70 śete sma nihato bhūmau kāmbojāstaraṇocitaḥ sudarśanīyas tāmrākṣaḥ karṇinā sa sudakṣiṇaḥ putraḥ kāmbojarājasya pārthena vinipātitaḥ 71 tataḥ sarvāṇi sainyāni vyadravanta sutasya te hataṃ śrutāyudhaṃ dṛṣṭvā kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam |