|
1
[स] थुःशासन रदं थृष्ट्वा समीपे पर्यवस्दितम भारथ्वाजस ततॊ वाक्यं थुःशासनम अदाब्रवीत 2 थुःशासन रदाः सर्वे कस्माथ एते परविथ्रुताः कच चित कषेमं तु नृपतेः कच चिज जीवति सैन्धवः 3 राजपुत्रॊ भवान अत्र राजभ्राता महारदः किमर्दं थरवसे युथ्धे यौवराज्यम अवाप्य हि 4 सवयं वैरं महत कृत्वा पाञ्चालैः पाण्डवैः सह एकं सात्यकिम आसाथ्य कदं भीतॊ ऽसि संयुगे 5 न जानीषे पुरा तवं तु गृह्णन्न अक्षान थुरॊथरे शरा हय एते भविष्यन्ति थारुणाशीविषॊपमाः 6 अप्रियाणां च वचनं पाण्डवेषु विशेषतः थरौपथ्याश च परिक्लेशस तवन मूलॊ हय अभवत पुरा 7 कव ते मानश च थर्पश च कव च तथ वीर गर्जितम आशीविषसमान पार्दान कॊपयित्वा कव यास्यसि 8 शॊच्येयं भारती सेना राजा चैव सुयॊधनः यस्य तवं कर्कशॊ भराता पलायनपरायणः 9 ननु नाम तवया वीर थीर्यमाणा भयार्थिता सवबाहुबलम आस्दाय रक्षितव्या हय अनीकिनी स तवम अथ्य रणं तयक्त्वा भीतॊ हर्षयसे परान 10 विथ्रुते तवयि सैन्यस्य नायके शत्रुसूथन कॊ ऽनयः सदास्यति संग्रामे भीतॊ भीते वयपाश्रये 11 एकेन सात्वतेनाथ्य युध्यमानस्य चानघ पलायने तव मतिः संग्रामाथ धि परवर्तते 12 यथा गाण्डीवधन्वानं भीमसेनं च कौरव यमौ च युधि थरष्टासि तथा तवं किं करिष्यसि 13 युधि फल्गुन बाणानां सूर्याग्निसमतेजसाम न तुल्याः सात्यकिशरा येषां भीतः पलायसे 14 यथि तावत कृता बुथ्धिः पलायनपरायणा पृदिवीधर्मराजस्य शमेनैव परथीयताम 15 यावत फल्गुन नाराचा निर्मुक्तॊरग संनिभाः नाविशन्ति शरीरं ते तावत संशाम्य पाण्डवैः 16 यावत ते पृदिवीं पार्दा हत्वा भरातृशतं रणे नाक्षिपन्ति महात्मानस तावत संशाम्य पाण्डवैः 17 यावन न करुध्यते राजा धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः कृष्णश च समरश्लाघी तावत संशाम्य पाण्डवैः 18 यावथ भीमॊ महाबाहुर विगाह्य महतीं चमूम सॊथरांस ते न मृथ्नाति तावत संशमयाण्डवैः 19 पूर्वम उक्तश च ते भराता भीष्मेण स सुयॊधनः अजेयाः पाण्डवाः संख्ये सौम्य संशाम्य पाण्डवैः न च तत कृतवान मन्थस तव भराता सुयॊधनः 20 स युथ्धे धृतिम आस्दाय यत्तॊ युध्यस्व पाण्डवैः गच्छ तूर्णं रदेनैव तत्र तिष्ठति सात्यकिः 21 तवया हीनं बलं हय एतथ विथ्रविष्यति भारत आत्मार्दं यॊधय रणे सात्यकिं सत्यविक्रमम 22 एवम उक्तस तव सुतॊ नाब्रवीत किं चिथ अप्य असौ शरुतं चाश्रुतवत कृत्वा परायाथ येन स सात्यकिः 23 सैन्येन महता युक्तॊ मलेच्छानाम अनिवर्तिनाम आसाथ्य च रणे यत्तॊ युयुधानम अयॊधयत 24 थरॊणॊ ऽपि रदिनां शरेष्ठः पाञ्चालान पाण्डवांस तदा अभ्यथ्रवत संक्रुथ्धॊ जवम आस्दाय मध्यमम 25 परविश्य च रणे थरॊणः पाञ्चालानां वरूदिनीम थरवयाम आस यॊधान वै शतशॊ ऽद सहस्रशः 26 ततॊ थरॊणॊ महाराज नाम विश्राव्य संयुगे पाण्डुपाञ्चाल मत्स्यानां परचक्रे कथनं महत 27 तं जयन्तम अनीकानि भारथ्वाजं ततस ततः पाञ्चाल पुत्रॊ थयुतिमान वीर केतुः समभ्ययात 28 स थरॊणं पञ्चभिर विथ्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः धवजम एकेन विव्याध सारदिं चास्य सप्तभिः 29 तत्राथ्भुतं महाराज थृष्टवान अस्मि संयुगे यथ थरॊणॊ रभसं युथ्धे पाञ्चाल्यं नाभ्यवर्तत 30 संनिरुथ्धं रणे थरॊणं पाञ्चाला वीक्ष्य मारिष आवव्रुः सर्वतॊ राजन धर्मपुत्र जयैषिणः 31 ते शरैर अग्निसंकाशैस तॊमरैश च महाधनैः शस्त्रैश च विविधै राजन थरॊणम एकम अवाकिरन 32 निहत्य तान बाणगणान थरॊणॊ राजन समन्ततः महाजलधरान वयॊम्नि मातरिश्वा विवान इव 33 ततः शरं महाघॊरं सूर्यपावक संनिभम संथधे परवीरघ्नॊ वीर केतुरदं पति 34 स भित्त्वा तु शरॊ राजन पाञ्चाल्यं कुलनन्थनम अभ्यगाथ धरणीं तूर्णं लॊहितार्थ्रॊ जवलन्न इव 35 ततॊ ऽपतथ रदात तूर्णं पाञ्चाल्यः कुलनन्थनः पर्वताग्राथ इव महांश चम्पकॊ वायुपीडितः 36 तस्मिन हते महेष्वासे राजपुत्रे महाबले पाञ्चालास तवरिता थरॊणं समन्तात पर्यवारयन 37 चित्रकेतुः सुधन्वा च चित्रवर्मा च भारत तदा चित्ररदश चैव भरातृव्यसनकर्षिताः 38 अभ्यथ्रवन्त सहिता भारथ्वाजं युयुत्सवः मुञ्चन्तः शरवर्षाणि तपान्ते जलथा इव 39 स वध्यमानॊ बहुधा राजपुत्रैर महारदैः वयश्व सूत रदांश चक्रे कुमारान कुपितॊ रणे 40 तदापरैः सुनिशितैर भल्लैस तेषां महायशाः पुष्पाणीव विचिन्वन हि सॊत्तमाङ्गान्य अपातयत 41 ते रदेभ्यॊ हताः पेतुः कषितौ राजन सुवर्चसः थेवासुरे पुरा युथ्धे यदा थैतेय थानवाः 42 तान निहत्य रणे राजन भारथ्वाजः परतापवान कार्मुकं भरामयाम आस हेमपृष्ठं थुरासथम 43 पाञ्चालान निहतान थृष्ट्वा थेवकल्पान महारदान धृष्टथ्युम्नॊ भृशं करुथ्धॊ नेत्राभ्यां पातयञ जलम अभ्यवर्तत संग्रामे करुथ्धॊ थरॊण रदं परति 44 ततॊ हाहेति सहसा नाथः समभवन नृप पाञ्चाल्येन रणे थृष्ट्वा थरॊणम आवारितं शरैः 45 संछाथ्यमानॊ बहुधा पार्षतेन महात्मना न विव्यदे ततॊ थरॊणः समयन्न एवान्वयुध्यत 46 ततॊ थरॊणं महाराज पाञ्चाल्यः करॊधमूर्छितः आजघानॊरसि करुथ्धॊ नवत्या नतपर्वणाम 47 स गाढविथ्धॊ बलिना भारथ्वाजॊ महायशाः निषसाथ रदॊपस्दे कश्मलं च जगाम ह 48 तं वै तदागतं थृष्ट्वा धृष्टथ्युम्नः पराक्रमी समुत्सृज्य धनुस तूर्णम असिं जग्राह वीर्यवान 49 अवप्लुत्य रदाच चापि तवरितः स महारदः आरुरॊह रदं तूर्णं भारथ्वाजस्य मारिष हर्तुम ऐच्छच छिरः कायात करॊधसंरक्तलॊचनः 50 परत्याश्वस्तस ततॊ थरॊणॊ धनुर गृह्य महाबलः शरैर वैतस्तिकै राजन नित्यमासन्न यॊधिभिः यॊधयाम आस समरे धृषथ्युम्नं महारदम 51 ते हि वैतस्तिका नाम शरा आसन्न यॊधिनः थरॊणस्य विथिता राजन धृष्टथ्युम्नम अवाक्षिपन 52 स वध्यमानॊ बहुभिः सायकैस तैर महाबलः अवप्लुत्य रदात तूर्णं भग्नवेगः पराक्रमी 53 आरुह्य सवरदं वीरः परगृह्य च महथ धनुः विव्याध समरे थरॊणं धृष्टथ्युम्नॊ महारदः 54 तथ अथ्भुतं तयॊर युथ्धं भूतसंघा हय अपूजयन कत्रियाश च महाराज ये चान्ये तत्र सैनिकाः 55 अवश्यं समरे थरॊणॊ धृष्टथ्युम्नेन संगतः वशम एष्यति नॊ राज्ञः पाञ्चाला इति चुक्रुशुः 56 थरॊणस तु तवरितॊ युथ्धे धृष्टथ्युम्नस्य सारदेः शिरः परच्यावयाम आस फलं पक्वं तरॊर इव ततस ते परथ्रुता वाहा राजंस तस्य महात्मनः 57 तेषु परथ्रवमाणेषु पाञ्चालान सृञ्जयांस तदा वयथ्रावयथ रणे थरॊणस तत्र तत्र पराक्रमी 58 विजित्य पाण्डुपाञ्चालान भारथ्वाजः परतापवान सवं वयूहं पुनर आस्दाय सदिरॊ ऽभवथ अरिंथमः न चैनं पाण्डवा युथ्धे जेतुम उत्सहिरे परभॊ |
1
[s] duḥśāsana rathaṃ dṛṣṭvā samīpe paryavasthitam bhāradvājas tato vākyaṃ duḥśāsanam athābravīt 2 duḥśāsana rathāḥ sarve kasmād ete pravidrutāḥ kac cit kṣemaṃ tu nṛpateḥ kac cij jīvati saindhavaḥ 3 rājaputro bhavān atra rājabhrātā mahārathaḥ kimarthaṃ dravase yuddhe yauvarājyam avāpya hi 4 svayaṃ vairaṃ mahat kṛtvā pāñcālaiḥ pāṇḍavaiḥ saha ekaṃ sātyakim āsādya kathaṃ bhīto 'si saṃyuge 5 na jānīṣe purā tvaṃ tu gṛhṇann akṣān durodare śarā hy ete bhaviṣyanti dāruṇāśīviṣopamāḥ 6 apriyāṇāṃ ca vacanaṃ pāṇḍaveṣu viśeṣataḥ draupadyāś ca parikleśas tvan mūlo hy abhavat purā 7 kva te mānaś ca darpaś ca kva ca tad vīra garjitam āśīviṣasamān pārthān kopayitvā kva yāsyasi 8 śocyeyaṃ bhāratī senā rājā caiva suyodhanaḥ yasya tvaṃ karkaśo bhrātā palāyanaparāyaṇaḥ 9 nanu nāma tvayā vīra dīryamāṇā bhayārditā svabāhubalam āsthāya rakṣitavyā hy anīkinī sa tvam adya raṇaṃ tyaktvā bhīto harṣayase parān 10 vidrute tvayi sainyasya nāyake śatrusūdana ko 'nyaḥ sthāsyati saṃgrāme bhīto bhīte vyapāśraye 11 ekena sātvatenādya yudhyamānasya cānagha palāyane tava matiḥ saṃgrāmād dhi pravartate 12 yadā gāṇḍīvadhanvānaṃ bhīmasenaṃ ca kaurava yamau ca yudhi draṣṭāsi tadā tvaṃ kiṃ kariṣyasi 13 yudhi phalguna bāṇānāṃ sūryāgnisamatejasām na tulyāḥ sātyakiśarā yeṣāṃ bhītaḥ palāyase 14 yadi tāvat kṛtā buddhiḥ palāyanaparāyaṇā pṛthivīdharmarājasya śamenaiva pradīyatām 15 yāvat phalguna nārācā nirmuktoraga saṃnibhāḥ nāviśanti śarīraṃ te tāvat saṃśāmya pāṇḍavaiḥ 16 yāvat te pṛthivīṃ pārthā hatvā bhrātṛśataṃ raṇe nākṣipanti mahātmānas tāvat saṃśāmya pāṇḍavaiḥ 17 yāvan na krudhyate rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ kṛṣṇaś ca samaraślāghī tāvat saṃśāmya pāṇḍavaiḥ 18 yāvad bhīmo mahābāhur vigāhya mahatīṃ camūm sodarāṃs te na mṛdnāti tāvat saṃśamayāṇḍavaiḥ 19 pūrvam uktaś ca te bhrātā bhīṣmeṇa sa suyodhanaḥ ajeyāḥ pāṇḍavāḥ saṃkhye saumya saṃśāmya pāṇḍavaiḥ na ca tat kṛtavān mandas tava bhrātā suyodhanaḥ 20 sa yuddhe dhṛtim āsthāya yatto yudhyasva pāṇḍavaiḥ gaccha tūrṇaṃ rathenaiva tatra tiṣṭhati sātyakiḥ 21 tvayā hīnaṃ balaṃ hy etad vidraviṣyati bhārata ātmārthaṃ yodhaya raṇe sātyakiṃ satyavikramam 22 evam uktas tava suto nābravīt kiṃ cid apy asau śrutaṃ cāśrutavat kṛtvā prāyād yena sa sātyakiḥ 23 sainyena mahatā yukto mlecchānām anivartinām āsādya ca raṇe yatto yuyudhānam ayodhayat 24 droṇo 'pi rathināṃ śreṣṭhaḥ pāñcālān pāṇḍavāṃs tathā abhyadravata saṃkruddho javam āsthāya madhyamam 25 praviśya ca raṇe droṇaḥ pāñcālānāṃ varūthinīm dravayām āsa yodhān vai śataśo 'tha sahasraśaḥ 26 tato droṇo mahārāja nāma viśrāvya saṃyuge pāṇḍupāñcāla matsyānāṃ pracakre kadanaṃ mahat 27 taṃ jayantam anīkāni bhāradvājaṃ tatas tataḥ pāñcāla putro dyutimān vīra ketuḥ samabhyayāt 28 sa droṇaṃ pañcabhir viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ dhvajam ekena vivyādha sārathiṃ cāsya saptabhiḥ 29 tatrādbhutaṃ mahārāja dṛṣṭavān asmi saṃyuge yad droṇo rabhasaṃ yuddhe pāñcālyaṃ nābhyavartata 30 saṃniruddhaṃ raṇe droṇaṃ pāñcālā vīkṣya māriṣa āvavruḥ sarvato rājan dharmaputra jayaiṣiṇaḥ 31 te śarair agnisaṃkāśais tomaraiś ca mahādhanaiḥ śastraiś ca vividhai rājan droṇam ekam avākiran 32 nihatya tān bāṇagaṇān droṇo rājan samantataḥ mahājaladharān vyomni mātariśvā vivān iva 33 tataḥ śaraṃ mahāghoraṃ sūryapāvaka saṃnibham saṃdadhe paravīraghno vīra keturathaṃ pati 34 sa bhittvā tu śaro rājan pāñcālyaṃ kulanandanam abhyagād dharaṇīṃ tūrṇaṃ lohitārdro jvalann iva 35 tato 'patad rathāt tūrṇaṃ pāñcālyaḥ kulanandanaḥ parvatāgrād iva mahāṃś campako vāyupīḍitaḥ 36 tasmin hate maheṣvāse rājaputre mahābale pāñcālās tvaritā droṇaṃ samantāt paryavārayan 37 citraketuḥ sudhanvā ca citravarmā ca bhārata tathā citrarathaś caiva bhrātṛvyasanakarṣitāḥ 38 abhyadravanta sahitā bhāradvājaṃ yuyutsavaḥ muñcantaḥ śaravarṣāṇi tapānte jaladā iva 39 sa vadhyamāno bahudhā rājaputrair mahārathaiḥ vyaśva sūta rathāṃś cakre kumārān kupito raṇe 40 tathāparaiḥ suniśitair bhallais teṣāṃ mahāyaśāḥ puṣpāṇīva vicinvan hi sottamāṅgāny apātayat 41 te rathebhyo hatāḥ petuḥ kṣitau rājan suvarcasaḥ devāsure purā yuddhe yathā daiteya dānavāḥ 42 tān nihatya raṇe rājan bhāradvājaḥ pratāpavān kārmukaṃ bhrāmayām āsa hemapṛṣṭhaṃ durāsadam 43 pāñcālān nihatān dṛṣṭvā devakalpān mahārathān dhṛṣṭadyumno bhṛśaṃ kruddho netrābhyāṃ pātayañ jalam abhyavartata saṃgrāme kruddho droṇa rathaṃ prati 44 tato hāheti sahasā nādaḥ samabhavan nṛpa pāñcālyena raṇe dṛṣṭvā droṇam āvāritaṃ śaraiḥ 45 saṃchādyamāno bahudhā pārṣatena mahātmanā na vivyathe tato droṇaḥ smayann evānvayudhyata 46 tato droṇaṃ mahārāja pāñcālyaḥ krodhamūrchitaḥ ājaghānorasi kruddho navatyā nataparvaṇām 47 sa gāḍhaviddho balinā bhāradvājo mahāyaśāḥ niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ ca jagāma ha 48 taṃ vai tathāgataṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnaḥ parākramī samutsṛjya dhanus tūrṇam asiṃ jagrāha vīryavān 49 avaplutya rathāc cāpi tvaritaḥ sa mahārathaḥ āruroha rathaṃ tūrṇaṃ bhāradvājasya māriṣa hartum aicchac chiraḥ kāyāt krodhasaṃraktalocanaḥ 50 pratyāśvastas tato droṇo dhanur gṛhya mahābalaḥ śarair vaitastikai rājan nityamāsanna yodhibhiḥ yodhayām āsa samare dhṛṣadyumnaṃ mahāratham 51 te hi vaitastikā nāma śarā āsanna yodhinaḥ droṇasya viditā rājan dhṛṣṭadyumnam avākṣipan 52 sa vadhyamāno bahubhiḥ sāyakais tair mahābalaḥ avaplutya rathāt tūrṇaṃ bhagnavegaḥ parākramī 53 āruhya svarathaṃ vīraḥ pragṛhya ca mahad dhanuḥ vivyādha samare droṇaṃ dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ 54 tad adbhutaṃ tayor yuddhaṃ bhūtasaṃghā hy apūjayan katriyāś ca mahārāja ye cānye tatra sainikāḥ 55 avaśyaṃ samare droṇo dhṛṣṭadyumnena saṃgataḥ vaśam eṣyati no rājñaḥ pāñcālā iti cukruśuḥ 56 droṇas tu tvarito yuddhe dhṛṣṭadyumnasya sāratheḥ śiraḥ pracyāvayām āsa phalaṃ pakvaṃ taror iva tatas te pradrutā vāhā rājaṃs tasya mahātmanaḥ 57 teṣu pradravamāṇeṣu pāñcālān sṛñjayāṃs tathā vyadrāvayad raṇe droṇas tatra tatra parākramī 58 vijitya pāṇḍupāñcālān bhāradvājaḥ pratāpavān svaṃ vyūhaṃ punar āsthāya sthiro 'bhavad ariṃdamaḥ na cainaṃ pāṇḍavā yuddhe jetum utsahire prabho |