|
1
[धृ] संप्रमृथ्य महत सैन्यं यान्तं शैनेयम अर्जुनम निर्ह्रीका मम ते पुत्राः किम अकुर्वत संजय 2 कदं चैषां तदा युथ्धे धृतिर आसीन मुमूर्षताम शैनेय चरितं थृष्ट्वा सथृशं सव्यसाचिनः 3 किं नु वक्ष्यन्ति ते कषात्रम ऐन्यमध्ये पराजिताः कदं च सात्यकिर युथ्धे वयतिक्रान्तॊ महायशाः 4 कदं च मम पुत्राणां जीवतां तत्र संजय शैनेयॊ ऽभिययौ युथ्धे तन ममाचक्ष्व तत्त्वतः 5 अत्यथ्भुतम इथं तात तवत्सकाशाच छृणॊम्य अहम एकस्य बहुभिर युथ्धं शत्रुभिर वै महारदैः 6 विपरीतम अहं मन्ये मन्थभाग्यान सुतान परति यत्रावध्यन्त समरे सात्वतेन महात्मना 7 एकस्य हि न पर्याप्तं मत सैन्यं तस्य संजय करुथ्धस्य युयुधानस्य सर्वे तिष्ठन्तु पाण्डवाः 8 निर्जित्य समरे थरॊणं कृतिनं युथ्धथुर्मथम यदा पशुगणान सिंहॊ ऽथवथ धन्ता सुतान मम 9 कृतवर्माथिभिः शूरैर यतैर बहुभिर आहवे युयुधानॊ न शकितॊ हन्तुं यः पुरुषर्षभः 10 नैतथ ईथृशकं युथ्धं कृतवांस तत्र फल्गुनः याथृशं कृतवान युथ्धं शिनेर नप्ता महायशाः 11 [स] तव थुर्मन्तिते राजन थुर्यॊधनकृतेन च शृणुष्वावहितॊ भूत्वा यत्ते वक्ष्यामि भारत 12 ते पुनः संन्यवर्तन्त कृत्वा संशप्तकान मिदः परां युथ्धे पतिं कृत्वा पुत्रस्य तव शासनात 13 तरीणि साथिसहस्राणि थुर्यॊधन पुरॊगमाः शकाः काम्बॊजबाह्लीका यवनाः पारथास तदा 14 कुणिन्थास तङ्गणाम्बष्ठाः पैशाचाश च स मन्थराः अभ्यथ्रवन्त शैनेयं शलभाः पावकं यदा 15 युक्ताश च पार्वतीयानां रदाः पाषाण यॊधिनाम शूराः पञ्चशता राजञ शैनेयं समुपाथ्रवन 16 ततॊ रदसहस्रेण महारदशतेन च थविरथानां सहस्रेण थविसाहस्रैश च वाजिभिः 17 शरवर्षाणि मुञ्चन्तॊ विविधानि महारदाः अभ्यथ्रवन्त शैनेयम असंख्येयाश च पत्तयः 18 तांश च संचॊथयन सर्वान घनतैनम इति भारत थुःशासनॊ महाराज सात्यक्तिं पर्यवारयत 19 तत्राथ्भुतम अपश्याम शैनेय चरितं महत यथ एकॊ बहुभिः सार्धम असंभ्रान्तम अयुध्यत 20 अवधीच च रदानीकं थविरथानां च तथ बलम साथिनश चैव तान सर्वान थस्यून अपि च सर्वशः 21 तत्र चक्रैर विमदितैर मग्नैश च परमायुधैः अक्षैश च बहुधा भग्नैर ईषा थण्डकबन्धुरैः 22 कूबरैर मदितैश चापि धवजैश चापि निपातितैः वर्मभिश चामरैश चैव वयवकीर्णा वसुंधरा 23 सरग्भिर आभरणैर वस्त्रैर अनुकर्षैश च मारिष संछन्ना वसुधा तत्र थयौर गरहैर इव भारत 24 गिरिरूपधराश चापि पतिताः कुञ्जरॊत्तमाः अञ्जनस्य कुले जाता वामनस्य च भारत सुप्रतीक कुले जाता महापथ्मकुले तदा 25 ऐरावण कुले चैव तदान्येषु कुलेषु च जाता थन्ति वरा राजञ शेरते बहवॊ हताः 26 वनायुजान पार्वतीयान कान्बॊजारट्ट बाल्हिकान तदा हयवरान राजन निजघ्ने तत्र सात्यकिः 27 नानाथेशसमुत्दांश च नाना जात्यांश च पत्तिनः निजघ्ने तत्र शैनेयः शतशॊ ऽद सहस्रशः 28 तेषु परकाल्यमानेषु थस्यून थुःशासनॊ ऽबरवीत निवर्तध्वम अधर्मज्ञा युध्यध्वं किं सृतेन वः 29 तांश चापि सर्वान संप्रेक्ष्य पुत्रॊ थुःशासनस तव पाषाण यॊधिनः शूरान पार्वतीयान अचॊथयत 30 अश्मयुथ्धेषु कुशला नैतज जानाति सात्यकिः अश्मयुथ्धम अजानन्तं घनतैनं युथ्धकामुकम 31 तदैव कुरवः सर्वे नाश्म युथ्धविशारथाः अभिथ्रवत मा भैष्ट न वः पराप्स्यति सात्यकिः 32 ततॊ गजशिशु परख्यैर उपलैः शैलवासिनः उथ्यतैर युयुधानस्य सदिता मरणकाङ्क्षिणः 33 कषेपणीयैस तदाप्य अन्ये सात्वतस्य वधैषिणः चॊथितास तव पुत्रेण रुरुधुः सर्वतॊथिशम 34 तेषाम आपतताम एव शिला युथ्धं चिकीर्षताम सात्यकिः पतिसंधाय तरिंशतं पराहिणॊच छरान 35 ताम अश्मवृष्टिं तुमुलां पार्वतीयैः समीरिताम बिभेथॊरग संकाशैर नाराचैः शिनिपुंगवः 36 तैश अश्मचूर्णैर थीप्यथ्भिः खथ्यॊतानाम इव वरजैः परायः सैन्यान्य अवध्यन्त हाहाभूतानि मारिष 37 ततः पञ्चशताः शूराः समुथ्यतमहाशिलाः निकृत्तबाहवॊ राजन निपेतुर धरणीतले 38 पाषाण यॊधिनः शूरान यतमानान अवस्दितान अवधीथ बहुसाहस्रांस तथ अथ्भुतम इवाभवत 39 ततः पुनर बस्त मुखैर अश्मवृष्टिं समन्ततः अयॊ हस्तैः शूलहस्तैर थैरथैः खश तङ्गणैः 40 अम्बष्ठैश च कुणिन्थैश च कषिप्तां कषिप्तां स सात्यकिः नाराचैः परतिविव्याध परेक्षमाणॊ महाबलः 41 अथ्रीणां भिथ्यमानानाम अन्तरिक्षे शितैः शरैः शब्थेन पराथ्रवन राजन गजाश्वरदपत्तयः 42 अश्मपूर्णैः समाकीर्णा मनुष्याश च वयांसि च नाशक्नुवन्न अवस्दातुं भरमरैर इव थंशिताः 43 हतशिष्टा विरुधिरा भिन्नमस्तक पिण्डिकाः कुञ्जराः संयवर्तन्त युयुधान रदं परदि 44 ततः शब्थः समभवत तव सैन्यस्य मारिष माधवेनार्थ्यमानस्य सागरस्येव थारुणः 45 तं शब्थं तुमुलं शरुत्वा थरॊणॊ यन्तारम अब्रवीत एष सूत रणे करुथ्धः सात्वतानां महारदः 46 थारयन बहुधा सैन्यं रणे चरति कालवत यत्रैष शब्थस तुमुलस तत्र सूत रदं नय 47 पाषाण यॊधिभिर नूनं युयुधानः समागतः तदा हि रदिनः सर्वे हरियन्ते विथ्रुतैर हयैः 48 विशस्त्र कवचा रुग्णास तत्र तत्र पतन्ति च न शक्नुवन्ति यन्तारः संयन्तुं तुमुले हयान 49 इत्य एवं बरुवतॊ राजन भारथ्वाजस्य धीमतः परत्युवाच ततॊ यन्ता थरॊणं शस्त्रभृतां वरम 50 आयुष्मन थरवते सैन्यं कौरवेयं समन्ततः पश्य यॊधान रणे भिन्नान धावमानांस ततस ततः 51 एते च सहिताः शूराः पाञ्चालाः पाण्डवैः सह तवाम एव हि जिघांसन्तः पराथ्रवन्ति समन्ततः 52 अत्र कार्यं समाधत्स्व पराप्तकालम अरिंथम सदाने वा गमने वापि थूरं यातश च सात्यकिः 53 तदैवं वथतस तस्य भारथ्वाजस्य मारिष परत्यथृश्यत शैनेयॊ निघ्नन बहुविधान रदान 54 ते वध्यमानाः समरे युयुधानेन तावकाः युयुधान रदं तयक्त्वा थरॊणानीकाय थुथ्रुवुः 55 यैस तु थुःशासनः सार्धं रदैः पूर्वं नयवर्तत ते भीतास तव अभ्यधावन्त सर्वे थरॊण रदं परति |
1
[dhṛ] saṃpramṛdya mahat sainyaṃ yāntaṃ śaineyam arjunam nirhrīkā mama te putrāḥ kim akurvata saṃjaya 2 kathaṃ caiṣāṃ tathā yuddhe dhṛtir āsīn mumūrṣatām śaineya caritaṃ dṛṣṭvā sadṛśaṃ savyasācinaḥ 3 kiṃ nu vakṣyanti te kṣātram ainyamadhye parājitāḥ kathaṃ ca sātyakir yuddhe vyatikrānto mahāyaśāḥ 4 kathaṃ ca mama putrāṇāṃ jīvatāṃ tatra saṃjaya śaineyo 'bhiyayau yuddhe tan mamācakṣva tattvataḥ 5 atyadbhutam idaṃ tāta tvatsakāśāc chṛṇomy aham ekasya bahubhir yuddhaṃ śatrubhir vai mahārathaiḥ 6 viparītam ahaṃ manye mandabhāgyān sutān prati yatrāvadhyanta samare sātvatena mahātmanā 7 ekasya hi na paryāptaṃ mat sainyaṃ tasya saṃjaya kruddhasya yuyudhānasya sarve tiṣṭhantu pāṇḍavāḥ 8 nirjitya samare droṇaṃ kṛtinaṃ yuddhadurmadam yathā paśugaṇān siṃho 'dvad dhantā sutān mama 9 kṛtavarmādibhiḥ śūrair yatair bahubhir āhave yuyudhāno na śakito hantuṃ yaḥ puruṣarṣabhaḥ 10 naitad īdṛśakaṃ yuddhaṃ kṛtavāṃs tatra phalgunaḥ yādṛśaṃ kṛtavān yuddhaṃ śiner naptā mahāyaśāḥ 11 [s] tava durmantite rājan duryodhanakṛtena ca śṛṇuṣvāvahito bhūtvā yatte vakṣyāmi bhārata 12 te punaḥ saṃnyavartanta kṛtvā saṃśaptakān mithaḥ parāṃ yuddhe patiṃ kṛtvā putrasya tava śāsanāt 13 trīṇi sādisahasrāṇi duryodhana purogamāḥ śakāḥ kāmbojabāhlīkā yavanāḥ pāradās tathā 14 kuṇindās taṅgaṇāmbaṣṭhāḥ paiśācāś ca sa mandarāḥ abhyadravanta śaineyaṃ śalabhāḥ pāvakaṃ yathā 15 yuktāś ca pārvatīyānāṃ rathāḥ pāṣāṇa yodhinām śūrāḥ pañcaśatā rājañ śaineyaṃ samupādravan 16 tato rathasahasreṇa mahārathaśatena ca dviradānāṃ sahasreṇa dvisāhasraiś ca vājibhiḥ 17 śaravarṣāṇi muñcanto vividhāni mahārathāḥ abhyadravanta śaineyam asaṃkhyeyāś ca pattayaḥ 18 tāṃś ca saṃcodayan sarvān ghnatainam iti bhārata duḥśāsano mahārāja sātyaktiṃ paryavārayat 19 tatrādbhutam apaśyāma śaineya caritaṃ mahat yad eko bahubhiḥ sārdham asaṃbhrāntam ayudhyata 20 avadhīc ca rathānīkaṃ dviradānāṃ ca tad balam sādinaś caiva tān sarvān dasyūn api ca sarvaśaḥ 21 tatra cakrair vimathitair magnaiś ca paramāyudhaiḥ akṣaiś ca bahudhā bhagnair īṣā daṇḍakabandhuraiḥ 22 kūbarair mathitaiś cāpi dhvajaiś cāpi nipātitaiḥ varmabhiś cāmaraiś caiva vyavakīrṇā vasuṃdharā 23 sragbhir ābharaṇair vastrair anukarṣaiś ca māriṣa saṃchannā vasudhā tatra dyaur grahair iva bhārata 24 girirūpadharāś cāpi patitāḥ kuñjarottamāḥ añjanasya kule jātā vāmanasya ca bhārata supratīka kule jātā mahāpadmakule tathā 25 airāvaṇa kule caiva tathānyeṣu kuleṣu ca jātā danti varā rājañ śerate bahavo hatāḥ 26 vanāyujān pārvatīyān kānbojāraṭṭa bālhikān tathā hayavarān rājan nijaghne tatra sātyakiḥ 27 nānādeśasamutthāṃś ca nānā jātyāṃś ca pattinaḥ nijaghne tatra śaineyaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 28 teṣu prakālyamāneṣu dasyūn duḥśāsano 'bravīt nivartadhvam adharmajñā yudhyadhvaṃ kiṃ sṛtena vaḥ 29 tāṃś cāpi sarvān saṃprekṣya putro duḥśāsanas tava pāṣāṇa yodhinaḥ śūrān pārvatīyān acodayat 30 aśmayuddheṣu kuśalā naitaj jānāti sātyakiḥ aśmayuddham ajānantaṃ ghnatainaṃ yuddhakāmukam 31 tathaiva kuravaḥ sarve nāśma yuddhaviśāradāḥ abhidravata mā bhaiṣṭa na vaḥ prāpsyati sātyakiḥ 32 tato gajaśiśu prakhyair upalaiḥ śailavāsinaḥ udyatair yuyudhānasya sthitā maraṇakāṅkṣiṇaḥ 33 kṣepaṇīyais tathāpy anye sātvatasya vadhaiṣiṇaḥ coditās tava putreṇa rurudhuḥ sarvatodiśam 34 teṣām āpatatām eva śilā yuddhaṃ cikīrṣatām sātyakiḥ patisaṃdhāya triṃśataṃ prāhiṇoc charān 35 tām aśmavṛṣṭiṃ tumulāṃ pārvatīyaiḥ samīritām bibhedoraga saṃkāśair nārācaiḥ śinipuṃgavaḥ 36 taiś aśmacūrṇair dīpyadbhiḥ khadyotānām iva vrajaiḥ prāyaḥ sainyāny avadhyanta hāhābhūtāni māriṣa 37 tataḥ pañcaśatāḥ śūrāḥ samudyatamahāśilāḥ nikṛttabāhavo rājan nipetur dharaṇītale 38 pāṣāṇa yodhinaḥ śūrān yatamānān avasthitān avadhīd bahusāhasrāṃs tad adbhutam ivābhavat 39 tataḥ punar basta mukhair aśmavṛṣṭiṃ samantataḥ ayo hastaiḥ śūlahastair dairadaiḥ khaśa taṅgaṇaiḥ 40 ambaṣṭhaiś ca kuṇindaiś ca kṣiptāṃ kṣiptāṃ sa sātyakiḥ nārācaiḥ prativivyādha prekṣamāṇo mahābalaḥ 41 adrīṇāṃ bhidyamānānām antarikṣe śitaiḥ śaraiḥ śabdena prādravan rājan gajāśvarathapattayaḥ 42 aśmapūrṇaiḥ samākīrṇā manuṣyāś ca vayāṃsi ca nāśaknuvann avasthātuṃ bhramarair iva daṃśitāḥ 43 hataśiṣṭā virudhirā bhinnamastaka piṇḍikāḥ kuñjarāḥ saṃyavartanta yuyudhāna rathaṃ prathi 44 tataḥ śabdaḥ samabhavat tava sainyasya māriṣa mādhavenārdyamānasya sāgarasyeva dāruṇaḥ 45 taṃ śabdaṃ tumulaṃ śrutvā droṇo yantāram abravīt eṣa sūta raṇe kruddhaḥ sātvatānāṃ mahārathaḥ 46 dārayan bahudhā sainyaṃ raṇe carati kālavat yatraiṣa śabdas tumulas tatra sūta rathaṃ naya 47 pāṣāṇa yodhibhir nūnaṃ yuyudhānaḥ samāgataḥ tathā hi rathinaḥ sarve hriyante vidrutair hayaiḥ 48 viśastra kavacā rugṇās tatra tatra patanti ca na śaknuvanti yantāraḥ saṃyantuṃ tumule hayān 49 ity evaṃ bruvato rājan bhāradvājasya dhīmataḥ pratyuvāca tato yantā droṇaṃ śastrabhṛtāṃ varam 50 āyuṣman dravate sainyaṃ kauraveyaṃ samantataḥ paśya yodhān raṇe bhinnān dhāvamānāṃs tatas tataḥ 51 ete ca sahitāḥ śūrāḥ pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha tvām eva hi jighāṃsantaḥ prādravanti samantataḥ 52 atra kāryaṃ samādhatsva prāptakālam ariṃdama sthāne vā gamane vāpi dūraṃ yātaś ca sātyakiḥ 53 tathaivaṃ vadatas tasya bhāradvājasya māriṣa pratyadṛśyata śaineyo nighnan bahuvidhān rathān 54 te vadhyamānāḥ samare yuyudhānena tāvakāḥ yuyudhāna rathaṃ tyaktvā droṇānīkāya dudruvuḥ 55 yais tu duḥśāsanaḥ sārdhaṃ rathaiḥ pūrvaṃ nyavartata te bhītās tv abhyadhāvanta sarve droṇa rathaṃ prati |