|
1
[धृ] तदागतेषु शूरेषु तेषां मम च संजय किं वै भीमस तथाकार्षीत तन ममाचक्ष्व संजय 2 [स] विरदॊ भीमसेनॊ वै कर्ण वाक्शल्य पीडितः अमर्षवशम आपन्नः फल्गुनं वाक्यम अब्रवीत 3 पुनः पुनस तूबरक मूढ औथरिकेति च अकृतास्त्रक मा यॊधीर बाल संग्रामकातर 4 इति माम अब्रवीत कर्णः पश्यतस ते धनंजय एवं वक्ता च मे वध्यस तेन चॊक्तॊ ऽसमि भारत 5 एतथ वरतं महाबाहॊ तवया सह कृतं मया यदैतन मम कौनेय तदा तव न संशयः 6 तथ वधाय नरश्रेष्ठ समरैतथ वचनं मम यदा भवति तत सत्यं तदा कुरु धनंजय 7 तच छरुत्वा वचनं तस्य भीमस्यामित विक्रमः ततॊ ऽरजुनॊ ऽबरवीत कर्णं किं चिथ अभ्येत्य संयुगे 8 कर्ण कर्ण वृदा थृष्टे सूतपुत्रात्म संस्तुत अधर्मबुथ्धे शृणु मे यत तवा वक्ष्यामि सांप्रतम 9 थविविधं कर्म शूराणां युथ्धे जयपराजयौ तौ चाप्य अनित्यौ राधेय वासवस्यापि युध्यतः 10 मुमूर्षुर युयुधानेन विरदॊ ऽसि विसर्जितः यथृच्छया भीमसेनं विरदं कृतवान असि 11 अधर्मस तव एष राधेय यत तवं भीमम अवॊचदाः युथ्धधर्मं विजानन वै युध्यन्तम अपलायिनम पूरयन्तं यदाशक्ति शूर कर्माहवे तदा 12 पश्यतां सर्वसैन्यानां केशवस्य ममैव च विरदॊ भीमसेनेन कृतॊ ऽसि बहुशॊ रणे न च तवां परुषं किं चिथ उक्तवान पण्डुनन्थनः 13 यस्मात तु बहु रूक्षं च शरावितस ते वृकॊथरः परॊक्षं यच च सौभथ्रॊ युष्माभिर निहतॊ मम 14 तस्माथ अस्यावलेपस्य सथ्यः फलम अवाप्नुहि तवया तस्य धनुश छिन्नम आत्मनाशाय थुर्मते 15 तस्माथ वध्यॊ ऽसि मे मूढ स भृत्यबलवाहनः कुरु तवं सर्वकृत्यानि महत ते भयम आगतम 16 हन्तास्मि वृषसेनं ते परेक्षमाणस्य संयुगे ये चान्ये ऽपय उपयास्यन्ति बुथ्धिमॊहेन मां नृपाः तांश च सर्वान हनिष्यामि सत्येनायुधम आलभे 17 तवां च मूढाकृत परज्ञम अतिमानिनम आहवे थृष्ट्वा थुर्यॊधनॊ मन्थॊ भृशं तप्स्यति पातितम 18 अर्जुनेन परतिज्ञाते वधे कर्णसुतस्य तु महान सुतुमुलः शब्थॊ बभूव रदिनां तथा 19 तस्मिन्न आकुलसंग्रामे वर्तमाने महाभये मन्थरश्मिः सहस्रांशुर अस्तं गिरिम उपागमत 20 ततॊ राजन हृषीकेशः संग्रामशिरसि सदितम तीर्णप्रतिज्ञं बीभत्सुं परिष्वज्येथम अब्रवीत 21 थिष्ट्या संपाथिता जिष्णॊ परतिज्ञा महती तवया थिष्ट्या च निहतः पापॊ वृथ्धक्षत्रः सहात्मजः 22 धार्तराष्ट्र बलं पराप्य थेव सेनापि भारत सीथेत समरे जिष्णॊ नात्र कार्या विचारणा 23 न तं पश्यामि लॊकेषु चिन्तयन पुरुषं कव चित तवथृते पुरुषव्याघ्र य एतथ यॊधयेथ बलम 24 महाप्रभाव बहवस तवया तुल्याधिकापि वा समेताः पृदिवीपाला धार्तराष्ट्रस्य कारणात ते तवां पराप्य रणे करुथ्धं नाभ्यवर्तन्त थंशिताः 25 तव वीर्यं बलं चैव रुथ्र शक्रान्तकॊपमम नेथृशं शक्नुयत कश चिथ रणे कर्तुं पराक्रमम याथृशं कृतवान अथ्य तवम एकः शत्रुतापनः 26 एवम एव हते कर्णे सानुबन्धे थुरात्मनि वर्धयिष्यामि भूयस तवां विजितारिं हतथ्विषम 27 तम अर्जुनः परत्युवाच परसाथात तव माधव परतिज्ञेयं मयॊत्तीर्णा विबुधैर अपि थुस्तरा 28 अनाश्चर्यॊ जयस तेषां येषां नादॊ ऽसि माधव तवत्प्रसाथान महीं कृत्स्नां संप्राप्स्यति युधिष्ठिरः 29 तवैव भारॊ वार्ष्णेय तवैव विजयः परभॊ वर्धनीयास तव वयं परेष्याश च मधुसूथन 30 एवम उक्तः समयन कृष्णः शनकैर वाहयन हयान थर्शयाम आस पार्दाय करूरम आयॊधनं महत 31 [क] परार्दयन्तॊ जयं युथ्धे परतितं च महथ यशः पृदिव्यां शेरते शूराः पर्दिवास तवच छरैर हताः 32 विकीर्णशस्त्राभरणा विपन्नाश्वरदथ्विपाः संछिन्नभिन्न वर्माणॊ वैक्लव्यं परमं गताः 33 स सत्त्वगतसत्त्वाश च परभया परया युताः स जीवा इव लक्ष्यन्ते गतसत्त्वा नराधिपाः 34 तेषां शरैः सवर्णपुङ्खैः शस्त्रैश च विविधैः शितैः वाहनैर आयुधैश चैव संपूर्णां पश्य मेथिनीम 35 वर्मभिश चर्मभिर हारैः शिरॊभिश च सकुण्डलैः उष्णीषैर मुकुटैः सरग्भिश चूडामणिभिर अम्बरैः 36 कण्ठसूत्रैर अङ्गथैश च निष्कैर अपि च सुप्रभैः अन्यैश चाब्रहणैश चित्रैर भाति भारत मेथिनी 37 चामरैर वयजनैश चित्रैर धवजैश चाश्वरदथ्विपैः विविधैश च परिस्तॊमैर अश्वानां च परकीर्णकैः 38 कुदाभिश च विचित्राभिर वरूदैश च महाधनैः संस्तीर्णां वसुधां पश्य चित्रपट्टैर इवावृताम 39 नागेभ्यः पतितान अन्यान कल्पितेभ्यॊ थविपैः सह सिंहान वज्रप्रणुन्नेभ्यॊ गिर्यग्रेभ्य इव चयुतान 40 संस्यूतान वाजिभिः सार्धं धरण्यां पश्य चापरान पथातिसाथि संघांश च कषतजौघपरिप्लुतान 41 [स] एवं संथर्शयन कृष्णॊ रणभूमिं किरीटिनः सवैः समेतः स मुथितः पाञ्चजन्यं वयनाथयत |
1
[dhṛ] tathāgateṣu śūreṣu teṣāṃ mama ca saṃjaya kiṃ vai bhīmas tadākārṣīt tan mamācakṣva saṃjaya 2 [s] viratho bhīmaseno vai karṇa vākśalya pīḍitaḥ amarṣavaśam āpannaḥ phalgunaṃ vākyam abravīt 3 punaḥ punas tūbaraka mūḍha audariketi ca akṛtāstraka mā yodhīr bāla saṃgrāmakātara 4 iti mām abravīt karṇaḥ paśyatas te dhanaṃjaya evaṃ vaktā ca me vadhyas tena cokto 'smi bhārata 5 etad vrataṃ mahābāho tvayā saha kṛtaṃ mayā yathaitan mama kauneya tathā tava na saṃśayaḥ 6 tad vadhāya naraśreṣṭha smaraitad vacanaṃ mama yathā bhavati tat satyaṃ tathā kuru dhanaṃjaya 7 tac chrutvā vacanaṃ tasya bhīmasyāmita vikramaḥ tato 'rjuno 'bravīt karṇaṃ kiṃ cid abhyetya saṃyuge 8 karṇa karṇa vṛthā dṛṣṭe sūtaputrātma saṃstuta adharmabuddhe śṛṇu me yat tvā vakṣyāmi sāṃpratam 9 dvividhaṃ karma śūrāṇāṃ yuddhe jayaparājayau tau cāpy anityau rādheya vāsavasyāpi yudhyataḥ 10 mumūrṣur yuyudhānena viratho 'si visarjitaḥ yadṛcchayā bhīmasenaṃ virathaṃ kṛtavān asi 11 adharmas tv eṣa rādheya yat tvaṃ bhīmam avocathāḥ yuddhadharmaṃ vijānan vai yudhyantam apalāyinam pūrayantaṃ yathāśakti śūra karmāhave tathā 12 paśyatāṃ sarvasainyānāṃ keśavasya mamaiva ca viratho bhīmasenena kṛto 'si bahuśo raṇe na ca tvāṃ paruṣaṃ kiṃ cid uktavān paṇḍunandanaḥ 13 yasmāt tu bahu rūkṣaṃ ca śrāvitas te vṛkodaraḥ parokṣaṃ yac ca saubhadro yuṣmābhir nihato mama 14 tasmād asyāvalepasya sadyaḥ phalam avāpnuhi tvayā tasya dhanuś chinnam ātmanāśāya durmate 15 tasmād vadhyo 'si me mūḍha sa bhṛtyabalavāhanaḥ kuru tvaṃ sarvakṛtyāni mahat te bhayam āgatam 16 hantāsmi vṛṣasenaṃ te prekṣamāṇasya saṃyuge ye cānye 'py upayāsyanti buddhimohena māṃ nṛpāḥ tāṃś ca sarvān haniṣyāmi satyenāyudham ālabhe 17 tvāṃ ca mūḍhākṛta prajñam atimāninam āhave dṛṣṭvā duryodhano mando bhṛśaṃ tapsyati pātitam 18 arjunena pratijñāte vadhe karṇasutasya tu mahān sutumulaḥ śabdo babhūva rathināṃ tadā 19 tasminn ākulasaṃgrāme vartamāne mahābhaye mandaraśmiḥ sahasrāṃśur astaṃ girim upāgamat 20 tato rājan hṛṣīkeśaḥ saṃgrāmaśirasi sthitam tīrṇapratijñaṃ bībhatsuṃ pariṣvajyedam abravīt 21 diṣṭyā saṃpāditā jiṣṇo pratijñā mahatī tvayā diṣṭyā ca nihataḥ pāpo vṛddhakṣatraḥ sahātmajaḥ 22 dhārtarāṣṭra balaṃ prāpya deva senāpi bhārata sīdeta samare jiṣṇo nātra kāryā vicāraṇā 23 na taṃ paśyāmi lokeṣu cintayan puruṣaṃ kva cit tvadṛte puruṣavyāghra ya etad yodhayed balam 24 mahāprabhāva bahavas tvayā tulyādhikāpi vā sametāḥ pṛthivīpālā dhārtarāṣṭrasya kāraṇāt te tvāṃ prāpya raṇe kruddhaṃ nābhyavartanta daṃśitāḥ 25 tava vīryaṃ balaṃ caiva rudra śakrāntakopamam nedṛśaṃ śaknuyat kaś cid raṇe kartuṃ parākramam yādṛśaṃ kṛtavān adya tvam ekaḥ śatrutāpanaḥ 26 evam eva hate karṇe sānubandhe durātmani vardhayiṣyāmi bhūyas tvāṃ vijitāriṃ hatadviṣam 27 tam arjunaḥ pratyuvāca prasādāt tava mādhava pratijñeyaṃ mayottīrṇā vibudhair api dustarā 28 anāścaryo jayas teṣāṃ yeṣāṃ nātho 'si mādhava tvatprasādān mahīṃ kṛtsnāṃ saṃprāpsyati yudhiṣṭhiraḥ 29 tavaiva bhāro vārṣṇeya tavaiva vijayaḥ prabho vardhanīyās tava vayaṃ preṣyāś ca madhusūdana 30 evam uktaḥ smayan kṛṣṇaḥ śanakair vāhayan hayān darśayām āsa pārthāya krūram āyodhanaṃ mahat 31 [k] prārthayanto jayaṃ yuddhe pratitaṃ ca mahad yaśaḥ pṛthivyāṃ śerate śūrāḥ parthivās tvac charair hatāḥ 32 vikīrṇaśastrābharaṇā vipannāśvarathadvipāḥ saṃchinnabhinna varmāṇo vaiklavyaṃ paramaṃ gatāḥ 33 sa sattvagatasattvāś ca prabhayā parayā yutāḥ sa jīvā iva lakṣyante gatasattvā narādhipāḥ 34 teṣāṃ śaraiḥ svarṇapuṅkhaiḥ śastraiś ca vividhaiḥ śitaiḥ vāhanair āyudhaiś caiva saṃpūrṇāṃ paśya medinīm 35 varmabhiś carmabhir hāraiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ uṣṇīṣair mukuṭaiḥ sragbhiś cūḍāmaṇibhir ambaraiḥ 36 kaṇṭhasūtrair aṅgadaiś ca niṣkair api ca suprabhaiḥ anyaiś cābrahaṇaiś citrair bhāti bhārata medinī 37 cāmarair vyajanaiś citrair dhvajaiś cāśvarathadvipaiḥ vividhaiś ca paristomair aśvānāṃ ca prakīrṇakaiḥ 38 kuthābhiś ca vicitrābhir varūthaiś ca mahādhanaiḥ saṃstīrṇāṃ vasudhāṃ paśya citrapaṭṭair ivāvṛtām 39 nāgebhyaḥ patitān anyān kalpitebhyo dvipaiḥ saha siṃhān vajrapraṇunnebhyo giryagrebhya iva cyutān 40 saṃsyūtān vājibhiḥ sārdhaṃ dharaṇyāṃ paśya cāparān padātisādi saṃghāṃś ca kṣatajaughapariplutān 41 [s] evaṃ saṃdarśayan kṛṣṇo raṇabhūmiṃ kirīṭinaḥ svaiḥ sametaḥ sa muditaḥ pāñcajanyaṃ vyanādayat |