|
1
[स] सॊमथत्तं तु संप्रेक्ष्य विधुन्वानं महथ धनुः सात्यकिः पराह यन्तारं सॊमथत्ताय मां वह 2 न हय अहत्वा रणे शत्रुं बाह्लीकं कौरवाधमम निवर्तिष्ये रणात सूत सत्यम एतथ वचॊ मम 3 ततः संप्रेषयथ यन्ता सैन्धवांस तान महाजवान तुरङ्गमाञ शङ्खवर्णान सर्वशब्थातिगान रणे 4 ते ऽवहन युयुधानं तु मनॊमारुतरंहसः यदेन्थ्रं हरयॊ राजन पुरा थैत्यवधॊथ्यतम 5 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य सात्वतं रभसं रणे सॊमथत्तॊ महाबाहुर असंभ्रान्तॊ ऽभयवर्तत 6 विमुञ्चञ शरवर्षाणि पर्जन्य इव वृष्टिमान छाथयाम आस शैनेयं जलथॊ भास्करं यदा 7 असंभ्रान्तश च समरे सात्यकिः कुरुपुंगवम छाथयाम आस बाणौघैः समन्ताथ भरतर्षभ 8 सॊमथत्तस तु तं षष्ट्या विव्याधॊरसि माधवम सात्यकिश चापि तं राजन्न अविध्यत सायकैः शितैः 9 ताव अन्यॊन्यं शरिः कृत्तौ वयराजेतां नरर्षभौ सुपुष्पौ पुष्पसमये पुष्पिताव इव किंशुकौ 10 रुधिरॊक्षितसर्वाङ्गौ कुरु वृष्णियशः करौ परस्परम अवेक्षेतां थहन्ताव इव लॊचनौ 11 रदमण्डल मार्गेषु चरन्ताव अरिमर्थनौ घॊररूपौ हि ताव आस्तां वृष्किमन्ताव इवाम्बुथौ 12 शरसंभिन्न गात्रौ तौ सर्वतः शकलीकृतौ शवाविधाव इव राजेन्थ्र वयथृष्येतां शरक्षतौ 13 सुवर्णपुङ्खैर इषुभिर आचितौ तौ वयरॊचताम खथ्यॊतैर आवृतौ राजन परावृषीव वनस्पती 14 संप्रथीपित सर्वाङ्गौ सायकैस तौ महारदौ अथृश्येतां रणे करुथ्धाव उल्काभिर इव कुञ्जरौ 15 ततॊ युधि महाराज सॊमथत्तॊ महारदः अर्धचन्थ्रेण चिच्छेथ माधवस्य महथ धनुः 16 अदैनं पञ्चविंशत्या सायकानां समार्पयत तवरमाणस तवरा काले पुनश च थशभिः शरैः 17 अदान्यथ धनुर आथाय सात्यकिर वेगवत्तरम पञ्चभिः सायकैस तूर्णं सॊमथत्तम अविध्यत 18 ततॊ ऽपरेण भल्लेन धवजं चिच्छेथ काञ्चनम बाह्लीकस्य रणे राजन सात्यकिः परहसन्न इव 19 सॊमथत्तस तव असंभ्रान्तॊ थृष्ट्वा केतुं निपातितम शैनेयं पञ्चविंशत्या सायकानां समाचिनॊत 20 सात्वतॊ ऽपि रणे करुथ्धः सॊमथत्तस्य धन्विनः धनुश चिच्छेथ समरे कषुरप्रेण शितेन ह 21 अदैनं रुक्मपुङ्खानां शतेन नतपर्वणाम आचिनॊथ बहुधा राजन भग्नथंष्ट्रम इव थविपम 22 अदान्यथ धनुर आथाय सॊमथत्तॊ महारदः सात्यकिं छाथयाम आस शरवृष्ट्या महाबलः 23 सॊमथत्तं तु संक्रुथ्धॊ रणे विव्याध सात्यकिः सात्यकिं चेषु जालेन सॊमथत्तॊ अपीडयत 24 थशभिः सात्वतस्यार्दे भीमॊ ऽहन बाह्लिकात्मजम सॊमथत्तॊ ऽपय असंभ्रान्तः शैनेयम अवधीच छरैः 25 ततस तु सात्वतस्यार्दे भैमसेनिर नवं थृढम मुमॊच परिघं घॊरं सॊमथत्तस्य वक्षसि 26 तम आपतन्तं वेगेन परिघं घॊरथर्शनम थविधा चिच्छेथ समरे परहसन्न इव कौरवः 27 स पपात थविधा छिन्न आयसः परिघॊ महान महीधरस्येव महच छिखरं वज्रथारितम 28 ततस तु सात्यकी राजन सॊमथत्तस्य संयुगे धनुश चिच्छेथ भल्लेन हस्तावापं च पञ्चभिः 29 चतुर्भिस तु शरैस तूर्णं चतुरस तुरगॊत्तमान समीपं परेषयाम आस परेतराजस्य भारत 30 सारदेश च शिरः कायाथ भल्लेन नतपर्वणा जहार रदशार्थूलः परहसञ शिनिपुंगवः 31 ततः शरं महाघॊरं जवलन्तम इव पावकम मुमॊच सात्वतॊ राजन सवर्णपुङ्खं शिलाशितम 32 स विमुक्तॊ बलवता शैनेयेन शरॊत्तमः घॊरस तस्यॊरसि विभॊ निपपाताशु भारत 33 सॊ ऽतिविथ्धॊ बलवता सात्वतेन महारदः सॊमथत्तॊ महाबाहुर निपपात ममार च 34 तं थृष्ट्वा निहतं तत्र सॊमथत्तं महारदाः महता शरवर्षेण युयुधानम उपाथ्रवन 35 छाथ्यमानं शरैर थृष्ट्वा युयुधानं युधिष्ठिरः महत्या सेनया सार्धं थरॊणानीकम उपाथ्रवत 36 ततॊ युधिष्ठिरः करुथ्धस तावकानां महाबलम शरैर विथ्रावयाम आस भारथ्वाजस्य पश्यतः 37 सैन्यानि थरावयन्तं तु थरॊणॊ थृष्ट्वा युधिष्ठिरम अभिथुथ्राव वेगेन करॊधसंरक्तलॊचनः 38 ततः सुनिशितैर बाणैः पार्दं विव्याध सप्तभिः सॊ ऽतिविथ्धॊ महाबाहुः सृक्किणी परिसंलिहन युधिष्ठिरस्य चिच्छेथ धवजं कार्मुकम एव च 39 स छिन्नधन्वा तवरितस तवरा काले नृपॊत्तमः अन्यथ आथत्त वेगेन कार्मुकं समरे थृढम 40 ततः शरसहस्रेण थरॊणं विव्याध पार्दिवः साश्वसूत धवजरदं तथ अथ्भुतम इवाभवत 41 ततॊ मुहूर्तं वयदितः शरघात परपीडितः निषसाथ रदॊपस्दे थरॊणॊ भरतसत्तम 42 परतिलभ्य ततः संज्ञां मुहूर्ताथ थविजसत्तमः करॊधेन महताविष्टॊ वायव्यास्त्रम अवासृजत 43 असंभ्रान्तस ततः पार्दॊ धनुर आकृष्य वीर्यवान तथ अस्त्रम अस्त्रेण रणे सतम्भयाम आस भारत 44 ततॊ ऽबरवीथ वासुथेवः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम युधिष्ठिर महाबाहॊ यत तवा वक्ष्यामि तच छृणु 45 उपारमस्व युथ्धाय थरॊणाथ भरतसत्तम गृध्यते हि सथा थरॊणॊ गरहणे तव संयुगे 46 नानुरूपम अहं मन्ये युथ्धम अस्य तवया सह यॊ ऽसय सृष्टॊ विनाशाय स एनं शवॊ हनिष्यति 47 परिवर्ज्य गुरुं याहि यत्र राजा सुयॊधनः भीमश च रदशार्थूलॊ युध्यते कौरवैः सह 48 वासुथेव वचः शरुत्वा धर्मराजॊ युधिष्ठिरः मुहूर्तं चिन्तयित्वा तु ततॊ थारुणम आहवम 49 परायाथ थरुतम अमित्रघ्नॊ यत्र भीमॊ वयवस्दितः विनिघ्नंस तावकान यॊधान वयाथितास्य इवान्तकः 50 रदघॊषेण महता नाथयन वसुधातलम पर्जन्य इव घर्मान्ते नाथयन वै थिशॊ थश 51 भीमस्य निघ्नतः शत्रून पार्ष्णिं जग्राह पाण्डवः थरॊणॊ ऽपि पाण्डुपाञ्चालान वयधमथ रजनी मुखे |
1
[s] somadattaṃ tu saṃprekṣya vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ sātyakiḥ prāha yantāraṃ somadattāya māṃ vaha 2 na hy ahatvā raṇe śatruṃ bāhlīkaṃ kauravādhamam nivartiṣye raṇāt sūta satyam etad vaco mama 3 tataḥ saṃpreṣayad yantā saindhavāṃs tān mahājavān turaṅgamāñ śaṅkhavarṇān sarvaśabdātigān raṇe 4 te 'vahan yuyudhānaṃ tu manomārutaraṃhasaḥ yathendraṃ harayo rājan purā daityavadhodyatam 5 tam āpatantaṃ saṃprekṣya sātvataṃ rabhasaṃ raṇe somadatto mahābāhur asaṃbhrānto 'bhyavartata 6 vimuñcañ śaravarṣāṇi parjanya iva vṛṣṭimān chādayām āsa śaineyaṃ jalado bhāskaraṃ yathā 7 asaṃbhrāntaś ca samare sātyakiḥ kurupuṃgavam chādayām āsa bāṇaughaiḥ samantād bharatarṣabha 8 somadattas tu taṃ ṣaṣṭyā vivyādhorasi mādhavam sātyakiś cāpi taṃ rājann avidhyat sāyakaiḥ śitaiḥ 9 tāv anyonyaṃ śariḥ kṛttau vyarājetāṃ nararṣabhau supuṣpau puṣpasamaye puṣpitāv iva kiṃśukau 10 rudhirokṣitasarvāṅgau kuru vṛṣṇiyaśaḥ karau parasparam avekṣetāṃ dahantāv iva locanau 11 rathamaṇḍala mārgeṣu carantāv arimardanau ghorarūpau hi tāv āstāṃ vṛṣkimantāv ivāmbudau 12 śarasaṃbhinna gātrau tau sarvataḥ śakalīkṛtau śvāvidhāv iva rājendra vyadṛṣyetāṃ śarakṣatau 13 suvarṇapuṅkhair iṣubhir ācitau tau vyarocatām khadyotair āvṛtau rājan prāvṛṣīva vanaspatī 14 saṃpradīpita sarvāṅgau sāyakais tau mahārathau adṛśyetāṃ raṇe kruddhāv ulkābhir iva kuñjarau 15 tato yudhi mahārāja somadatto mahārathaḥ ardhacandreṇa ciccheda mādhavasya mahad dhanuḥ 16 athainaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat tvaramāṇas tvarā kāle punaś ca daśabhiḥ śaraiḥ 17 athānyad dhanur ādāya sātyakir vegavattaram pañcabhiḥ sāyakais tūrṇaṃ somadattam avidhyata 18 tato 'pareṇa bhallena dhvajaṃ ciccheda kāñcanam bāhlīkasya raṇe rājan sātyakiḥ prahasann iva 19 somadattas tv asaṃbhrānto dṛṣṭvā ketuṃ nipātitam śaineyaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samācinot 20 sātvato 'pi raṇe kruddhaḥ somadattasya dhanvinaḥ dhanuś ciccheda samare kṣurapreṇa śitena ha 21 athainaṃ rukmapuṅkhānāṃ śatena nataparvaṇām ācinod bahudhā rājan bhagnadaṃṣṭram iva dvipam 22 athānyad dhanur ādāya somadatto mahārathaḥ sātyakiṃ chādayām āsa śaravṛṣṭyā mahābalaḥ 23 somadattaṃ tu saṃkruddho raṇe vivyādha sātyakiḥ sātyakiṃ ceṣu jālena somadatto apīḍayat 24 daśabhiḥ sātvatasyārthe bhīmo 'han bāhlikātmajam somadatto 'py asaṃbhrāntaḥ śaineyam avadhīc charaiḥ 25 tatas tu sātvatasyārthe bhaimasenir navaṃ dṛḍham mumoca parighaṃ ghoraṃ somadattasya vakṣasi 26 tam āpatantaṃ vegena parighaṃ ghoradarśanam dvidhā ciccheda samare prahasann iva kauravaḥ 27 sa papāta dvidhā chinna āyasaḥ parigho mahān mahīdharasyeva mahac chikharaṃ vajradāritam 28 tatas tu sātyakī rājan somadattasya saṃyuge dhanuś ciccheda bhallena hastāvāpaṃ ca pañcabhiḥ 29 caturbhis tu śarais tūrṇaṃ caturas turagottamān samīpaṃ preṣayām āsa pretarājasya bhārata 30 sāratheś ca śiraḥ kāyād bhallena nataparvaṇā jahāra rathaśārdūlaḥ prahasañ śinipuṃgavaḥ 31 tataḥ śaraṃ mahāghoraṃ jvalantam iva pāvakam mumoca sātvato rājan svarṇapuṅkhaṃ śilāśitam 32 sa vimukto balavatā śaineyena śarottamaḥ ghoras tasyorasi vibho nipapātāśu bhārata 33 so 'tividdho balavatā sātvatena mahārathaḥ somadatto mahābāhur nipapāta mamāra ca 34 taṃ dṛṣṭvā nihataṃ tatra somadattaṃ mahārathāḥ mahatā śaravarṣeṇa yuyudhānam upādravan 35 chādyamānaṃ śarair dṛṣṭvā yuyudhānaṃ yudhiṣṭhiraḥ mahatyā senayā sārdhaṃ droṇānīkam upādravat 36 tato yudhiṣṭhiraḥ kruddhas tāvakānāṃ mahābalam śarair vidrāvayām āsa bhāradvājasya paśyataḥ 37 sainyāni drāvayantaṃ tu droṇo dṛṣṭvā yudhiṣṭhiram abhidudrāva vegena krodhasaṃraktalocanaḥ 38 tataḥ suniśitair bāṇaiḥ pārthaṃ vivyādha saptabhiḥ so 'tividdho mahābāhuḥ sṛkkiṇī parisaṃlihan yudhiṣṭhirasya ciccheda dhvajaṃ kārmukam eva ca 39 sa chinnadhanvā tvaritas tvarā kāle nṛpottamaḥ anyad ādatta vegena kārmukaṃ samare dṛḍham 40 tataḥ śarasahasreṇa droṇaṃ vivyādha pārthivaḥ sāśvasūta dhvajarathaṃ tad adbhutam ivābhavat 41 tato muhūrtaṃ vyathitaḥ śaraghāta prapīḍitaḥ niṣasāda rathopasthe droṇo bharatasattama 42 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ muhūrtād dvijasattamaḥ krodhena mahatāviṣṭo vāyavyāstram avāsṛjat 43 asaṃbhrāntas tataḥ pārtho dhanur ākṛṣya vīryavān tad astram astreṇa raṇe stambhayām āsa bhārata 44 tato 'bravīd vāsudevaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram yudhiṣṭhira mahābāho yat tvā vakṣyāmi tac chṛṇu 45 upāramasva yuddhāya droṇād bharatasattama gṛdhyate hi sadā droṇo grahaṇe tava saṃyuge 46 nānurūpam ahaṃ manye yuddham asya tvayā saha yo 'sya sṛṣṭo vināśāya sa enaṃ śvo haniṣyati 47 parivarjya guruṃ yāhi yatra rājā suyodhanaḥ bhīmaś ca rathaśārdūlo yudhyate kauravaiḥ saha 48 vāsudeva vacaḥ śrutvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ muhūrtaṃ cintayitvā tu tato dāruṇam āhavam 49 prāyād drutam amitraghno yatra bhīmo vyavasthitaḥ vinighnaṃs tāvakān yodhān vyāditāsya ivāntakaḥ 50 rathaghoṣeṇa mahatā nādayan vasudhātalam parjanya iva gharmānte nādayan vai diśo daśa 51 bhīmasya nighnataḥ śatrūn pārṣṇiṃ jagrāha pāṇḍavaḥ droṇo 'pi pāṇḍupāñcālān vyadhamad rajanī mukhe |