|
1
[स] तरिभागमात्रशेषायां रात्र्यां युथ्धम अवर्तत कुरूणां पाण्डवानां च संहृष्टानां विशां पते 2 अद चन्थ्रप्रभां मुष्णन्न आथियस्य पुरःसरः अरुणॊ ऽभयुथयां चक्रे ताम्री कुर्वन्न इवाम्बरम 3 ततॊ थवैधी कृते सैन्ये थरॊणः सॊमक पाण्डवान अभ्यथ्रवत सपाञ्चालान थुर्यॊधन पुरॊगमः 4 थवैधी भूतान कुरून थृष्ट्वा माधवॊ ऽरजुनम अब्रवीत सपत्नान सव्यतः कुर्मि सव्यसाचिन्न इमान कुरून 5 स माधवम अनुज्ञाय कुरुष्वेति धनंजयः थरॊणकर्णौ महेष्वासौ सव्यतः पर्यवर्तत 6 अभिप्रायं तु कृष्णस्य जञात्वा परपुरंजयः आजिशीर्ष गतं थृष्ट्वा भीमसेनं समासथत 7 [भम] अर्जुनार्जुन बीभत्सॊ शृणु मे तत्त्वतॊ वचः यथर्दं कषत्रिया सूते तस्य कालॊ ऽयम आगतः 8 अस्मिंश चेथ आगतॊ काले शरेयॊ न परतिपत्स्यसे असंभावित रूपः सन्न आनृशंस्यं करिष्यसि 9 सत्यश्री धर्मयशसां वीर्येणानृण्यम आप्नुहि भिन्ध्य अनीकं युधां शरेष्ठ सव्यसाचिन्न इमान कुरु 10 [स] स सव्यसाची भीमेन चॊथितः केशवेन च कर्ण थरॊणाव अतिक्रम्य समन्तात पर्यवारयत 11 तम आजिशीर्षम आयान्तं थहन्तं कषत्रियर्षभान पराक्रान्तं पराक्रम्य यतन्तः कषत्रियर्षभाः नाशक्नुवन वारयितुं वर्धमानम इवानलम 12 अद थुर्यॊधनः कर्णः शकुनिश चापि सौबलः अभ्यवर्षञ शरव्रातैः कुन्तीपुत्रं धनंजयम 13 तेषाम अस्त्राणि सर्वेषाम उत्तमास्त्रविथां वरः कथर्दी कृत्यराजेन्थ्र शरवर्षैर अवाकिरत 14 अस्त्रैर अस्त्राणि संवार्य लघुहस्तॊ धनंजयः सर्वान अविध्यन निशितैर थशभिर थशभिः शरैः 15 उथ्धूता रजसॊ वृष्टिं शरवृष्टिस तदैव च तमश च घॊरं शब्थश च तथा समभवन महान 16 न थयौर न भूमिर न थिशः पराज्ञायन्त तदागते सैन्येन रजसा मूढं सर्वम अन्धम इवाभवत 17 नैव ते न वयं राजन परज्ञासिष्म परस्परम उथ्थेशेन हि तेन सम समयुध्यन्त पार्दिवाः 18 विरदा रदिनॊ राजन समासाथ्य परस्परम केषेशु समसज्जन्त कवचेषु भुजेषु च 19 हताश्वा हतसूताश च निश्चेष्टा रदिनस तथा जीवन्त इव तत्र सम वयथृश्यन्त भयार्थिताः 20 हतान गजान समाश्लिष्य पर्वतान इव वाजिनः गतसत्त्वा वयथृश्यन्त तदैव सह साथिभिः 21 ततस तव अभ्यवसृत्यैव संग्रामाथ उत्तरां थिशम अतिष्ठथ आहवे थरॊणॊ विधूम इव पावकः 22 तम आजिशीर्षाथ एकान्तम अपक्रान्तं निशाम्य तु समकम्पन्त सैन्यानि पाण्डवानां विशां पते 23 भराजमानं शरिया युक्तं जवलन्तम इव तेजसा थरॊणं थृष्ट्वारयस तरेसुश चेलुर मम्लुश च मारिष 24 आह्वयन्तं परानीकं परभिन्नम इव वारणम नैनं शशंसिरे जेतुं थानवा वासवं यदा 25 के चिथ आसन निरुत्साहाः के चित करुथ्धा मनस्विनः विस्त्मिताश चाभवन के चित के चिथ आसन्न अमर्षिताः 26 हस्तैर हस्ताग्रम अपरे परत्यपिंषन नराधिपाः अपरे थशनैर ओष्ठान अथशन करॊधमूर्छिताः 27 वयाक्षिपन्न आयुधान अन्ये ममृथुश चापरे भुजान अन्ये चान्वपतन थरॊणं तयक्तात्मानॊ महौजसः 28 पाञ्चालास तु विशेषेण थरॊण सायकपीडिताः समसज्जन्त राजेन्थ्र समरे भृशवेथनाः 29 ततॊ विराटथ्रुपथौ थरॊणं परतिययू रणे तदा चरन्तं संग्रामे भृशं समरथुर्जयम 30 थरुपथस्य ततः पौत्रास तरय एव विशां पते चेथयश च महेष्वासा थरॊणम एवाभ्ययुर युधि 31 तेषां थरुपथ पौत्राणां तरयाणां निशितैः शरैः तरिभिर थरॊणॊ ऽहरत पराणांस ते हता नयपतन भुवि 32 ततॊ थरॊणॊ ऽजयथ युथ्धे चेथिकेकयसृञ्जयान मत्स्यांश चैवाजयत सर्वान भारथ्वाजॊ महारदः 33 ततस तु थरुपथः करॊधाच छरवर्षम अवाकिरत थरॊणं परति महाराज विराटश चैव संयुगे 34 ततॊ थरॊणः सुपीताभ्यां भल्लाभ्याम अरिमर्थनः थरुपथं च विराटं च परैषीथ वैवस्तवक्षयम 35 हते विराटे थरुपथे केकयेषु तदैव च तदैव चेथिमत्स्येषु पाञ्चालेषु तदैव च 36 हतेषु तरिषु वीरेषु थरुपथस्य च नप्तृषु थरॊणस्य कर्म तथ थृष्ट्वा कॊपथुःखसमन्वितः 37 शशाप रदिनां मध्ये धृष्टथ्युम्नॊ महामनाः इष्टापूर्तात तदा कषात्राथ बराह्मण्याच च स नश्यतु थरॊणॊ यस्याथ्य मुच्येत यॊ वा थरॊणात पराङ्मुखः 38 इति तेषां परतिश्रुत्य मध्ये सर्वधनुष्मताम आयाथ थरॊणं सहानीकः पाञ्चाल्यः परवीरहा पाञ्चालास तव एकतॊ थरॊणम अभ्यघ्नन पाण्डवान यतः 39 थुर्यॊधनश च कर्णश च शकुनिश चापि सौबलः सॊथर्याश च यदामुख्यास ते ऽरक्षन थरॊणम आहवे 40 रक्ष्यमाणं तदा थरॊणं समरे तैर महात्मभिः यतमानापि पाञ्चाला न शेकुः परतिवीक्षितुम 41 तत्राक्रुध्यथ भीमसेनॊ धृष्टथ्युम्नस्य मारिष स एनं वाग्भिर उग्राभिस ततक्ष पुरुषर्षभ 42 थरुपथस्य कुले जातः सर्वास्त्रेष्व अस्त्रवित्तमः कः कषत्रियॊ मन्यमानः परेक्षेतारिम अवस्दितम 43 पितृपुत्र वधं पराप्य पुमान कः परिहापयेत विशेषतस तु शपदं शपित्वा राजसंसथि 44 एष वैश्वानर इव समिथ्धः सवेन तेजसा शरचापेन्धनॊ थरॊणः कषत्रं थहति तेजसा 45 पुरा करॊति निःशेषां पाण्डवानाम अनीकिनीम सदिताः पश्यत मे कर्म थरॊणम एव वरजाम्य अहम 46 इत्य उक्त्वा पराविशत करुथ्धॊ थरॊणानीकं वृकॊथरः थृढैः पूर्णायतॊत्सृष्टैर थरावयंस तव वाहिनीम 47 धृष्टथ्युम्नॊ ऽपि पाञ्चाल्यः परविश्य महतीं चमूम आससाथ रणे थरॊणं तथासीत तुमुलं महत 48 नैव नस ताथृशं युथ्धं थृष्टपूर्वं न च शरुतम यदा सूर्यॊथये राजन समुत्पिञ्जॊ ऽभवन महान 49 संसक्तानि वयथृश्यन्त रदवृन्थानि मारिष हतानि च विकीर्णानि शरीराणि शरीरिणाम 50 के चिथ अन्यत्र गच्छन्तः पदि चान्यैर उपथ्रुताः विमुखाः पृष्ठतश चान्ये ताड्यन्ते पार्दिवॊ ऽपरे 51 तदा संसक्तयुथ्धं तथ अभवथ भृशथारुणम अतः संध्यागतः सूर्यः कषणेन समपथ्यत |
1
[s] tribhāgamātraśeṣāyāṃ rātryāṃ yuddham avartata kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca saṃhṛṣṭānāṃ viśāṃ pate 2 atha candraprabhāṃ muṣṇann ādiyasya puraḥsaraḥ aruṇo 'bhyudayāṃ cakre tāmrī kurvann ivāmbaram 3 tato dvaidhī kṛte sainye droṇaḥ somaka pāṇḍavān abhyadravat sapāñcālān duryodhana purogamaḥ 4 dvaidhī bhūtān kurūn dṛṣṭvā mādhavo 'rjunam abravīt sapatnān savyataḥ kurmi savyasācinn imān kurūn 5 sa mādhavam anujñāya kuruṣveti dhanaṃjayaḥ droṇakarṇau maheṣvāsau savyataḥ paryavartata 6 abhiprāyaṃ tu kṛṣṇasya jñātvā parapuraṃjayaḥ ājiśīrṣa gataṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ samāsadat 7 [bhm] arjunārjuna bībhatso śṛṇu me tattvato vacaḥ yadarthaṃ kṣatriyā sūte tasya kālo 'yam āgataḥ 8 asmiṃś ced āgato kāle śreyo na pratipatsyase asaṃbhāvita rūpaḥ sann ānṛśaṃsyaṃ kariṣyasi 9 satyaśrī dharmayaśasāṃ vīryeṇānṛṇyam āpnuhi bhindhy anīkaṃ yudhāṃ śreṣṭha savyasācinn imān kuru 10 [s] sa savyasācī bhīmena coditaḥ keśavena ca karṇa droṇāv atikramya samantāt paryavārayat 11 tam ājiśīrṣam āyāntaṃ dahantaṃ kṣatriyarṣabhān parākrāntaṃ parākramya yatantaḥ kṣatriyarṣabhāḥ nāśaknuvan vārayituṃ vardhamānam ivānalam 12 atha duryodhanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ abhyavarṣañ śaravrātaiḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam 13 teṣām astrāṇi sarveṣām uttamāstravidāṃ varaḥ kadarthī kṛtyarājendra śaravarṣair avākirat 14 astrair astrāṇi saṃvārya laghuhasto dhanaṃjayaḥ sarvān avidhyan niśitair daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ 15 uddhūtā rajaso vṛṣṭiṃ śaravṛṣṭis tathaiva ca tamaś ca ghoraṃ śabdaś ca tadā samabhavan mahān 16 na dyaur na bhūmir na diśaḥ prājñāyanta tathāgate sainyena rajasā mūḍhaṃ sarvam andham ivābhavat 17 naiva te na vayaṃ rājan prajñāsiṣma parasparam uddeśena hi tena sma samayudhyanta pārthivāḥ 18 virathā rathino rājan samāsādya parasparam keṣeśu samasajjanta kavaceṣu bhujeṣu ca 19 hatāśvā hatasūtāś ca niśceṣṭā rathinas tadā jīvanta iva tatra sma vyadṛśyanta bhayārditāḥ 20 hatān gajān samāśliṣya parvatān iva vājinaḥ gatasattvā vyadṛśyanta tathaiva saha sādibhiḥ 21 tatas tv abhyavasṛtyaiva saṃgrāmād uttarāṃ diśam atiṣṭhad āhave droṇo vidhūma iva pāvakaḥ 22 tam ājiśīrṣād ekāntam apakrāntaṃ niśāmya tu samakampanta sainyāni pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate 23 bhrājamānaṃ śriyā yuktaṃ jvalantam iva tejasā droṇaṃ dṛṣṭvārayas tresuś celur mamluś ca māriṣa 24 āhvayantaṃ parānīkaṃ prabhinnam iva vāraṇam nainaṃ śaśaṃsire jetuṃ dānavā vāsavaṃ yathā 25 ke cid āsan nirutsāhāḥ ke cit kruddhā manasvinaḥ vistmitāś cābhavan ke cit ke cid āsann amarṣitāḥ 26 hastair hastāgram apare pratyapiṃṣan narādhipāḥ apare daśanair oṣṭhān adaśan krodhamūrchitāḥ 27 vyākṣipann āyudhān anye mamṛduś cāpare bhujān anye cānvapatan droṇaṃ tyaktātmāno mahaujasaḥ 28 pāñcālās tu viśeṣeṇa droṇa sāyakapīḍitāḥ samasajjanta rājendra samare bhṛśavedanāḥ 29 tato virāṭadrupadau droṇaṃ pratiyayū raṇe tathā carantaṃ saṃgrāme bhṛśaṃ samaradurjayam 30 drupadasya tataḥ pautrās traya eva viśāṃ pate cedayaś ca maheṣvāsā droṇam evābhyayur yudhi 31 teṣāṃ drupada pautrāṇāṃ trayāṇāṃ niśitaiḥ śaraiḥ tribhir droṇo 'harat prāṇāṃs te hatā nyapatan bhuvi 32 tato droṇo 'jayad yuddhe cedikekayasṛñjayān matsyāṃś caivājayat sarvān bhāradvājo mahārathaḥ 33 tatas tu drupadaḥ krodhāc charavarṣam avākirat droṇaṃ prati mahārāja virāṭaś caiva saṃyuge 34 tato droṇaḥ supītābhyāṃ bhallābhyām arimardanaḥ drupadaṃ ca virāṭaṃ ca praiṣīd vaivastavakṣayam 35 hate virāṭe drupade kekayeṣu tathaiva ca tathaiva cedimatsyeṣu pāñcāleṣu tathaiva ca 36 hateṣu triṣu vīreṣu drupadasya ca naptṛṣu droṇasya karma tad dṛṣṭvā kopaduḥkhasamanvitaḥ 37 śaśāpa rathināṃ madhye dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ iṣṭāpūrtāt tathā kṣātrād brāhmaṇyāc ca sa naśyatu droṇo yasyādya mucyeta yo vā droṇāt parāṅmukhaḥ 38 iti teṣāṃ pratiśrutya madhye sarvadhanuṣmatām āyād droṇaṃ sahānīkaḥ pāñcālyaḥ paravīrahā pāñcālās tv ekato droṇam abhyaghnan pāṇḍavān yataḥ 39 duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ sodaryāś ca yathāmukhyās te 'rakṣan droṇam āhave 40 rakṣyamāṇaṃ tathā droṇaṃ samare tair mahātmabhiḥ yatamānāpi pāñcālā na śekuḥ prativīkṣitum 41 tatrākrudhyad bhīmaseno dhṛṣṭadyumnasya māriṣa sa enaṃ vāgbhir ugrābhis tatakṣa puruṣarṣabha 42 drupadasya kule jātaḥ sarvāstreṣv astravittamaḥ kaḥ kṣatriyo manyamānaḥ prekṣetārim avasthitam 43 pitṛputra vadhaṃ prāpya pumān kaḥ parihāpayet viśeṣatas tu śapathaṃ śapitvā rājasaṃsadi 44 eṣa vaiśvānara iva samiddhaḥ svena tejasā śaracāpendhano droṇaḥ kṣatraṃ dahati tejasā 45 purā karoti niḥśeṣāṃ pāṇḍavānām anīkinīm sthitāḥ paśyata me karma droṇam eva vrajāmy aham 46 ity uktvā prāviśat kruddho droṇānīkaṃ vṛkodaraḥ dṛḍhaiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair drāvayaṃs tava vāhinīm 47 dhṛṣṭadyumno 'pi pāñcālyaḥ praviśya mahatīṃ camūm āsasāda raṇe droṇaṃ tadāsīt tumulaṃ mahat 48 naiva nas tādṛśaṃ yuddhaṃ dṛṣṭapūrvaṃ na ca śrutam yathā sūryodaye rājan samutpiñjo 'bhavan mahān 49 saṃsaktāni vyadṛśyanta rathavṛndāni māriṣa hatāni ca vikīrṇāni śarīrāṇi śarīriṇām 50 ke cid anyatra gacchantaḥ pathi cānyair upadrutāḥ vimukhāḥ pṛṣṭhataś cānye tāḍyante pārthivo 'pare 51 tathā saṃsaktayuddhaṃ tad abhavad bhṛśadāruṇam ataḥ saṃdhyāgataḥ sūryaḥ kṣaṇena samapadyata |