|
1
[स] वर्तमाने तथा युथ्धे कषत्रियाणां निमज्जने गाण्डीवस्य महान घॊषः शुश्रुवे युधि मारिष 2 संशप्तकानां कथनम अकरॊथ यत्र पाण्डवः कॊसलानां तदा राजन नारायण बलस्य च 3 संशप्तकास तु समरे शरवृष्टिं समन्ततः अपातयन पार्द मूर्ध्नि जय गृथ्धाः परमन्यवः 4 तां वृष्टिं सहसा राजंस तरसा धारयन परभुः वयगाहत रणे पार्दॊ विनिघ्नन रदिनां वरः 5 निगृह्य तु रदानीकं कङ्कपत्रैः शिलाशितैः आससाथ रणे पार्दः सुशर्माणं महारदम 6 स तस्य शरवर्षाणि ववर्ष रदिनां वरः तदा संशप्तकाश चैव पार्दस्य समरे सदिताः 7 सुशर्मा तु ततः पार्दां विथ्ध्वा नवभिर आशुगैः जनार्थनं तरिभिर बाणैर अभ्यहन थक्षिणे भुजे ततॊ ऽपरेण भल्लेन केतुं विव्याध मारिष 8 स वानरवरॊ राजन विश्वकर्म कृतॊ महान ननाथ सुमहान नाथं भीषयन वै ननर्थ च 9 कपेस तु निनथं शरुत्वा संत्रस्ता तव वाहिनी भयं विपुलम आथाय निश्चेष्टा समपथ्यत 10 ततः सा शुशुभे सेना निश्चेष्टावस्दिता नृप नानापुष्पसमाकीर्णं यदा चैत्ररदं वनम 11 परतिलभ्य ततः संज्ञां यॊधास ते कुरुसत्तम अर्जुनं सिषिचुर बाणैः पर्वतं जलथा इव परिवव्रुस तथा सर्वे पाण्डवस्य महारदम 12 ते हयान रदचक्रे च रदेषाश चापि भारत निगृह्य बलवत तूर्णं सिंहनाथम अदानथन 13 अपरे जगृहुश चैव केशवस्य महाभुजौ पार्दम अन्ये महाराज रदस्दं जगृहुर मुथा 14 केशवस तु तथा बाहू विधुन्वन रणमूर्धनि पातयाम आस तान सर्वान थुष्टहस्तीव हस्तिनः 15 ततः करुथ्धॊ रणे पार्दः संवृतस तैर महारदैः निगृहीतं रदं थृष्ट्वा केशवं चाप्य अभिथ्रुतम रदारूढांश च सुबहून पथातींश चाप्य अपातयत 16 आसन्नांश च ततॊ यॊधाञ शरैर आसन्न यॊधिभिः चयावयाम आस समरे केशवं चेथम अब्रवीत 17 पश्य कृष्ण महाबाहॊ संशप्तक गणान मया कुर्वाणान थारुणं कर्म वध्यमानान सहस्रशः 18 रदबन्धम इथं घॊरं पृदिव्यां नास्ति कश चन यः सहेत पुमाँल लॊके मथ अन्यॊ यथुपुंगव 19 इत्य एवम उक्त्वा बीभत्सुर थेवथत्तम अदाधमत पाञ्चजन्यं च कृष्णॊ ऽपि पूरयन्न इव रॊथसी 20 तं तु शङ्खस्वनं शरुत्वा संशप्तक वरूदिनी संचचाल महाराज वित्रस्ता चाभवथ भृषम 21 पथबन्धं ततश चक्रे पाण्डवः परवीरहा नागम अस्त्रं महाराज संप्रॊथीर्य मुहुर मुहुः 22 यान उथ्थिश्य रणे पार्दः पथबन्धं चकार ह ते बथ्धाः पथबन्धेन पाण्डवेन महात्मना निश्चेष्टा अभवन राजन्न अश्मसारमया इव 23 निश्चेष्टांस तु ततॊ यॊधान अवधीत पाण्डुनन्थनः यदेन्थुः समरे थैत्यांस तारकस्य वधे पुरा 24 ते वध्यमानाः समरे मुमुचुस तं रदॊत्तमम आयुधानि च सर्वाणि विस्रष्टुम उपचक्रमुः 25 ततः सुशर्मा राजेन्थ्र गृहीतां वीक्ष्य वाहिनीम सौपर्णम अस्त्रं तवरितः पराथुश्चक्रे महारदः 26 ततः सुपर्णाः संपेतुर भक्षयन्तॊ भुजंगमान ते वै विथुथ्रुवुर नागा थृष्ट्वा तान खचरान नृप 27 बभौ बलं तथ विमुक्तं पथबन्धाथ विशां पते मेघवृन्थाथ यदा मुक्तॊ भास्करस तापयन परजाः 28 विप्रमुक्तास तु ते यॊधाः फल्गुनस्य रदं परति ससृजुर बाणसंघांश च शस्त्रसंघांश च मारिष 29 तां महास्त्र मयीं वृष्टिं संछिथ्य शरवृष्टिभिः वयवातिष्ठत ततॊ यॊधान वासविः परवीरहा 30 सुशर्मा तु ततॊ राजन बाणेनानत पर्वणा अर्जुनं हृथये विथ्ध्वा विव्याधान्यैस तरिभिः शरैः स गाढविथ्धॊ वयदितॊ रदॊपस्द उपाविशत 31 परतिलभ्य ततः संज्ञां शवेताश्वः कृष्णसारदिः ऐन्थ्रम अस्त्रम अमेयात्मा पराथुश्चक्रे तवरान्वितः ततॊ बाणसहस्राणि समुत्पन्नानि मारिष 32 सर्वथिक्षु वयथृश्यन्त सूथयन्तॊ नृप थविपान हयान रदांश च समरे शस्त्रैः शतसहस्रशः 33 वध्यमाने ततः सैन्ये विपुला भीः समाविशत संशप्तक गणानां च गॊपालानां च भारत न हि कश चित पुमांस तत्र यॊ ऽरजुनं परत्ययुध्यत 34 पश्यतां तत्र वीराणाम अहन्यत महथ बलम हन्यमानम अपश्यंश च निश्चेष्टाः सम पराक्रमे 35 अयुतं तत्र यॊधानां हत्वा पाण्डुसुतॊ रणे वयभ्राजत रणे राजन विधूमॊ ऽगनिर इव जवलन 36 चतुर्थशसहस्राणि यानि शिष्टानि भारत रदानाम अयुतं चैव तरिसाहस्राश च थन्तिनः 37 ततः संशप्तका भूयः परिवव्रुर धनंजयम मर्तव्यम इति निश्चित्य जयं वापि निवर्तनम 38 तत्र युथ्धं महथ धयासीत तावकानां विशां पते शूरेण बलिना सार्धं पाण्डवेन किरीटिना |
1
[s] vartamāne tadā yuddhe kṣatriyāṇāṃ nimajjane gāṇḍīvasya mahān ghoṣaḥ śuśruve yudhi māriṣa 2 saṃśaptakānāṃ kadanam akarod yatra pāṇḍavaḥ kosalānāṃ tathā rājan nārāyaṇa balasya ca 3 saṃśaptakās tu samare śaravṛṣṭiṃ samantataḥ apātayan pārtha mūrdhni jaya gṛddhāḥ pramanyavaḥ 4 tāṃ vṛṣṭiṃ sahasā rājaṃs tarasā dhārayan prabhuḥ vyagāhata raṇe pārtho vinighnan rathināṃ varaḥ 5 nigṛhya tu rathānīkaṃ kaṅkapatraiḥ śilāśitaiḥ āsasāda raṇe pārthaḥ suśarmāṇaṃ mahāratham 6 sa tasya śaravarṣāṇi vavarṣa rathināṃ varaḥ tathā saṃśaptakāś caiva pārthasya samare sthitāḥ 7 suśarmā tu tataḥ pārthāṃ viddhvā navabhir āśugaiḥ janārdanaṃ tribhir bāṇair abhyahan dakṣiṇe bhuje tato 'pareṇa bhallena ketuṃ vivyādha māriṣa 8 sa vānaravaro rājan viśvakarma kṛto mahān nanāda sumahān nādaṃ bhīṣayan vai nanarda ca 9 kapes tu ninadaṃ śrutvā saṃtrastā tava vāhinī bhayaṃ vipulam ādāya niśceṣṭā samapadyata 10 tataḥ sā śuśubhe senā niśceṣṭāvasthitā nṛpa nānāpuṣpasamākīrṇaṃ yathā caitrarathaṃ vanam 11 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ yodhās te kurusattama arjunaṃ siṣicur bāṇaiḥ parvataṃ jaladā iva parivavrus tadā sarve pāṇḍavasya mahāratham 12 te hayān rathacakre ca ratheṣāś cāpi bhārata nigṛhya balavat tūrṇaṃ siṃhanādam athānadan 13 apare jagṛhuś caiva keśavasya mahābhujau pārtham anye mahārāja rathasthaṃ jagṛhur mudā 14 keśavas tu tadā bāhū vidhunvan raṇamūrdhani pātayām āsa tān sarvān duṣṭahastīva hastinaḥ 15 tataḥ kruddho raṇe pārthaḥ saṃvṛtas tair mahārathaiḥ nigṛhītaṃ rathaṃ dṛṣṭvā keśavaṃ cāpy abhidrutam rathārūḍhāṃś ca subahūn padātīṃś cāpy apātayat 16 āsannāṃś ca tato yodhāñ śarair āsanna yodhibhiḥ cyāvayām āsa samare keśavaṃ cedam abravīt 17 paśya kṛṣṇa mahābāho saṃśaptaka gaṇān mayā kurvāṇān dāruṇaṃ karma vadhyamānān sahasraśaḥ 18 rathabandham idaṃ ghoraṃ pṛthivyāṃ nāsti kaś cana yaḥ saheta pumāṁl loke mad anyo yadupuṃgava 19 ity evam uktvā bībhatsur devadattam athādhamat pāñcajanyaṃ ca kṛṣṇo 'pi pūrayann iva rodasī 20 taṃ tu śaṅkhasvanaṃ śrutvā saṃśaptaka varūthinī saṃcacāla mahārāja vitrastā cābhavad bhṛṣam 21 padabandhaṃ tataś cakre pāṇḍavaḥ paravīrahā nāgam astraṃ mahārāja saṃprodīrya muhur muhuḥ 22 yān uddiśya raṇe pārthaḥ padabandhaṃ cakāra ha te baddhāḥ padabandhena pāṇḍavena mahātmanā niśceṣṭā abhavan rājann aśmasāramayā iva 23 niśceṣṭāṃs tu tato yodhān avadhīt pāṇḍunandanaḥ yathenduḥ samare daityāṃs tārakasya vadhe purā 24 te vadhyamānāḥ samare mumucus taṃ rathottamam āyudhāni ca sarvāṇi visraṣṭum upacakramuḥ 25 tataḥ suśarmā rājendra gṛhītāṃ vīkṣya vāhinīm sauparṇam astraṃ tvaritaḥ prāduścakre mahārathaḥ 26 tataḥ suparṇāḥ saṃpetur bhakṣayanto bhujaṃgamān te vai vidudruvur nāgā dṛṣṭvā tān khacarān nṛpa 27 babhau balaṃ tad vimuktaṃ padabandhād viśāṃ pate meghavṛndād yathā mukto bhāskaras tāpayan prajāḥ 28 vipramuktās tu te yodhāḥ phalgunasya rathaṃ prati sasṛjur bāṇasaṃghāṃś ca śastrasaṃghāṃś ca māriṣa 29 tāṃ mahāstra mayīṃ vṛṣṭiṃ saṃchidya śaravṛṣṭibhiḥ vyavātiṣṭhat tato yodhān vāsaviḥ paravīrahā 30 suśarmā tu tato rājan bāṇenānata parvaṇā arjunaṃ hṛdaye viddhvā vivyādhānyais tribhiḥ śaraiḥ sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat 31 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ aindram astram ameyātmā prāduścakre tvarānvitaḥ tato bāṇasahasrāṇi samutpannāni māriṣa 32 sarvadikṣu vyadṛśyanta sūdayanto nṛpa dvipān hayān rathāṃś ca samare śastraiḥ śatasahasraśaḥ 33 vadhyamāne tataḥ sainye vipulā bhīḥ samāviśat saṃśaptaka gaṇānāṃ ca gopālānāṃ ca bhārata na hi kaś cit pumāṃs tatra yo 'rjunaṃ pratyayudhyata 34 paśyatāṃ tatra vīrāṇām ahanyata mahad balam hanyamānam apaśyaṃś ca niśceṣṭāḥ sma parākrame 35 ayutaṃ tatra yodhānāṃ hatvā pāṇḍusuto raṇe vyabhrājata raṇe rājan vidhūmo 'gnir iva jvalan 36 caturdaśasahasrāṇi yāni śiṣṭāni bhārata rathānām ayutaṃ caiva trisāhasrāś ca dantinaḥ 37 tataḥ saṃśaptakā bhūyaḥ parivavrur dhanaṃjayam martavyam iti niścitya jayaṃ vāpi nivartanam 38 tatra yuddhaṃ mahad dhyāsīt tāvakānāṃ viśāṃ pate śūreṇa balinā sārdhaṃ pāṇḍavena kirīṭinā |