|
1
[स] अद तव इथानीं तुमुले विमर्थे; थविषथ्भिर एकॊ बहुभिः समावृतः महाभये सारदिम इत्य उवाच; भीमश चमूं वारयन धार्तराष्ट्रीम तवं सारदे याहि जवेन वाहैर; नयाम्य एतान धार्तराष्ट्रान यमाय 2 संचॊथितॊ भीमसेनेन चैवं; स सारदिः पुत्रबलं तवथीयम परायात ततः सारदिर उग्रवेगॊ; यतॊ भीमस तथ बलं गन्तुम ऐच्छत 3 ततॊ ऽपरे नागरदाश्वपत्तिभिः; परत्युथ्ययुः कुरवस तं समन्तात भीमस्य वाहाग्र्यम उथारवेगं; समन्ततॊ बाणगणैर निजघ्नुः 4 ततः शरान आपततॊ महात्मा; चिच्छेथ बाणैर तपनीयपुङ्खैः ते वै निपेतुस तपनीयपुङ्खा; थविधा तरिधा भीम शरैर निकृत्ताः 5 ततॊ राजन नार रदाश्वयूनां; भीमाहतानां तव राजमध्ये घॊरॊ निनाथः परबभौ नरेन्थ्र; वज्राहतानाम इव पर्वतानाम 6 ते वध्यमानाश च नरेन्थ्रमुख्या; निर्भिन्ना वै भीमसेनप्रवेकैः भीमं समन्तात समरे ऽधयरॊहन; वृक्षं शकुन्ता इव पुष्पहेतॊः 7 ततॊ ऽभिपातं तव सैन्यमध्ये; पराथुश्चक्रे वेगम इवात्त वेगः यदान्त काले कषपयन थिधक्षुर; भूतान्त कृत काल इवात्त थण्डः 8 तस्यातिवेगस्य रणे ऽतिवेगं; नाशक्नुवन धारयितुं तवथीयाः वयात्ताननस्यापततॊ यदैव; कालस्य काले हरतः परजा वै 9 ततॊ बलं भारत भारतानां; परथह्यमानं समरे महात्मन भीतं थिशॊ ऽकीर्यत भीम नुन्नं; महानिलेनाभ्र गणॊ यदैव 10 ततॊ धीमान सारदिम अब्रवीथ बली; स भीमसेनः पुनर एव हृष्टः सूताभिजानीहि परान सवकान वा; रदान धवजांश चापततः समेतान युध्यन्न अहं नाभिजानामि किं चिन; मा सैन्यं सवं छाथयिष्ये पृषत्कैः 11 अरीन विशॊकाभिनिरीक्ष्य सर्वतॊ; मनस तु चिन्ता परथुनॊति मे भृशम राजातुरॊ नागम अथ्यत किरीटी; बहून थुःखान्य अभिजातॊ ऽसमि सूत 12 एतथ थुःखं सारदे धर्मराजॊ; यन मां हित्वा यातवाञ शत्रुमध्ये नैनं जीवन नापि जानाम्य अजीवन; बीभत्सुं वा तन ममाथ्यातिथुःखम 13 सॊ ऽहं थविषत सैन्यम उथग्रकल्पं; विनाशयिष्ये परमप्रतीतः एतान निहत्याजिमध्ये समेतान; परीतॊ भविष्यामि सह तवयाथ्य 14 सर्वांस तूणीरान मार्गणान वान्ववेक्ष्य; किं शिष्टं सयात सायकानां रदे मे का वाजातिः किंप्रमाणं च तेषां; जञात्वा वयक्तं तन ममाचक्ष्व सूत 15 [विषॊक] षण मार्गणानाम अयुतानि वीर; कषुराश च भल्लाश च तदायुताख्याः नाराचानां थवे सहस्रे तु वीर; तरीण्य एव च परथराणां च पार्द 16 अस्त्य आयुधं पाण्डवेयावशिष्टं; न यथ वहेच छकटं षड गवीयम एतथ विथ्वन मुञ्च सहस्रशॊ ऽपि; गथासिबाहुथ्रविणं च ते ऽसति 17 [भस] सूताथ्येमं पश्य भीम परमुक्तैः; संभिन्थथ्भिः पार्दिवान आशु वेगैः उग्रैर बाणैर आहवं घॊररूपं; नष्टाथित्यं मृत्युलॊकेन तुल्यम 18 अथ्यैव तथ विथितं पार्दिवानां; भविष्यतिय आकुमारं च सूत निमग्नॊ वा समरे भीमसेन; एकः कुरून वा समरे विजेता 19 सर्वे संख्ये कुरवॊ निष्पतन्तु; मां वा लॊकाः कीर्तयन्त्व आकुमारम सवान एकस तान अहं पातयिष्ये; ते वा सर्वे भीमसेनं तुथन्तु 20 आशास्तारः कर्म चाप्य उत्तमं वा; तन मे थेवाः केवलं साधयन्तु आयात्व इहाथ्यार्जुनः शत्रुघाती; शक्रस तूर्णं यज्ञ इवॊपहूतः 21 ईक्ष्वस्वैतां भारतीं थीर्यमाणाम; एते कस्माथ विथ्रवन्ते नरेन्थ्राः वयक्तं धीमान सव्यसाची नराग्र्यः; सैन्यं हय एतच छाथयत्य आशु बाणैः 22 पश्य धवजांश च थरवतॊ विशॊक; नागान हयान पत्तिसंघांश च संख्ये रादान विशीर्णाञ शरशक्तिताडितान; पश्यस्वैतान रदिनश चैव सूत 23 आपूर्यते कौरवी चाप्य अभीक्ष्णं; सेना हय असौ सुभृशं हन्यमाना धनंजयस्याशनि तुल्यवेगैर; गरस्ता शरैर बर्हि सुवर्णवाजैः 24 एते थरवन्ति सम रदाश्वनागाः; पथातिसंघान अवमर्थयन्तः संमुह्यमानाः कौरवाः सर्व एव; थरवन्ति नागा इव थावभीताः हाहाकृताश चैव रणे विशॊक; मुञ्चन्ति नाथान विपुलान गजेन्थ्राः 25 [विषॊक] सर्वे कामाः पाण्डव ते समृथ्धाः; कपिध्वजॊ थृश्यते हस्तिसैन्ये नीलाथ धनाथ विथ्युतम उच्चरन्तीं; तदापश्यं विस्फुरथ वै धनुस तत 26 कपिर हय असौ वीक्ष्यते सर्वतॊ वै; धवजाग्रम आरुह्य धनंजयस्य थिवाकराब्भॊ मणिर एष थिव्यॊ; विभ्राजते चैव किरीटसंस्दः 27 पार्श्वे भीमं पाण्डुराभ्रप्रकाशं; पश्येमं तवं थेवथत्तं सुघॊषम अभीशु हस्तस्य जनार्थनस्य; विगाहमानस्य चमूं परेषाम 28 रविप्रभं वज्रनाभं कषुरान्तं; पार्श्वे सदितं पश्य जनार्थनस्य चक्रं यशॊ वर्धयत केशवस्य; सथार्चितं यथुभिः पश्य वीर 29 [भम] थथामि ते गरामवरांश चतुर्थश; परियाख्याने सारदे सुप्रसन्नः थसी शतं चापि रदांश च विंशतिं; यथ अर्जुनं वेथयसे विशॊक |
1
[s] atha tv idānīṃ tumule vimarde; dviṣadbhir eko bahubhiḥ samāvṛtaḥ mahābhaye sārathim ity uvāca; bhīmaś camūṃ vārayan dhārtarāṣṭrīm tvaṃ sārathe yāhi javena vāhair; nayāmy etān dhārtarāṣṭrān yamāya 2 saṃcodito bhīmasenena caivaṃ; sa sārathiḥ putrabalaṃ tvadīyam prāyāt tataḥ sārathir ugravego; yato bhīmas tad balaṃ gantum aicchat 3 tato 'pare nāgarathāśvapattibhiḥ; pratyudyayuḥ kuravas taṃ samantāt bhīmasya vāhāgryam udāravegaṃ; samantato bāṇagaṇair nijaghnuḥ 4 tataḥ śarān āpatato mahātmā; ciccheda bāṇair tapanīyapuṅkhaiḥ te vai nipetus tapanīyapuṅkhā; dvidhā tridhā bhīma śarair nikṛttāḥ 5 tato rājan nāra rathāśvayūnāṃ; bhīmāhatānāṃ tava rājamadhye ghoro ninādaḥ prababhau narendra; vajrāhatānām iva parvatānām 6 te vadhyamānāś ca narendramukhyā; nirbhinnā vai bhīmasenapravekaiḥ bhīmaṃ samantāt samare 'dhyarohan; vṛkṣaṃ śakuntā iva puṣpahetoḥ 7 tato 'bhipātaṃ tava sainyamadhye; prāduścakre vegam ivātta vegaḥ yathānta kāle kṣapayan didhakṣur; bhūtānta kṛt kāla ivātta daṇḍaḥ 8 tasyātivegasya raṇe 'tivegaṃ; nāśaknuvan dhārayituṃ tvadīyāḥ vyāttānanasyāpatato yathaiva; kālasya kāle harataḥ prajā vai 9 tato balaṃ bhārata bhāratānāṃ; pradahyamānaṃ samare mahātman bhītaṃ diśo 'kīryata bhīma nunnaṃ; mahānilenābhra gaṇo yathaiva 10 tato dhīmān sārathim abravīd balī; sa bhīmasenaḥ punar eva hṛṣṭaḥ sūtābhijānīhi parān svakān vā; rathān dhvajāṃś cāpatataḥ sametān yudhyann ahaṃ nābhijānāmi kiṃ cin; mā sainyaṃ svaṃ chādayiṣye pṛṣatkaiḥ 11 arīn viśokābhinirīkṣya sarvato; manas tu cintā pradunoti me bhṛśam rājāturo nāgam adyat kirīṭī; bahūn duḥkhāny abhijāto 'smi sūta 12 etad duḥkhaṃ sārathe dharmarājo; yan māṃ hitvā yātavāñ śatrumadhye nainaṃ jīvan nāpi jānāmy ajīvan; bībhatsuṃ vā tan mamādyātiduḥkham 13 so 'haṃ dviṣat sainyam udagrakalpaṃ; vināśayiṣye paramapratītaḥ etān nihatyājimadhye sametān; prīto bhaviṣyāmi saha tvayādya 14 sarvāṃs tūṇīrān mārgaṇān vānvavekṣya; kiṃ śiṣṭaṃ syāt sāyakānāṃ rathe me kā vājātiḥ kiṃpramāṇaṃ ca teṣāṃ; jñātvā vyaktaṃ tan mamācakṣva sūta 15 [viṣoka] ṣaṇ mārgaṇānām ayutāni vīra; kṣurāś ca bhallāś ca tathāyutākhyāḥ nārācānāṃ dve sahasre tu vīra; trīṇy eva ca pradarāṇāṃ ca pārtha 16 asty āyudhaṃ pāṇḍaveyāvaśiṣṭaṃ; na yad vahec chakaṭaṃ ṣaḍ gavīyam etad vidvan muñca sahasraśo 'pi; gadāsibāhudraviṇaṃ ca te 'sti 17 [bhs] sūtādyemaṃ paśya bhīma pramuktaiḥ; saṃbhindadbhiḥ pārthivān āśu vegaiḥ ugrair bāṇair āhavaṃ ghorarūpaṃ; naṣṭādityaṃ mṛtyulokena tulyam 18 adyaiva tad viditaṃ pārthivānāṃ; bhaviṣyatiy ākumāraṃ ca sūta nimagno vā samare bhīmasena; ekaḥ kurūn vā samare vijetā 19 sarve saṃkhye kuravo niṣpatantu; māṃ vā lokāḥ kīrtayantv ākumāram savān ekas tān ahaṃ pātayiṣye; te vā sarve bhīmasenaṃ tudantu 20 āśāstāraḥ karma cāpy uttamaṃ vā; tan me devāḥ kevalaṃ sādhayantu āyātv ihādyārjunaḥ śatrughātī; śakras tūrṇaṃ yajña ivopahūtaḥ 21 īkṣvasvaitāṃ bhāratīṃ dīryamāṇām; ete kasmād vidravante narendrāḥ vyaktaṃ dhīmān savyasācī narāgryaḥ; sainyaṃ hy etac chādayaty āśu bāṇaiḥ 22 paśya dhvajāṃś ca dravato viśoka; nāgān hayān pattisaṃghāṃś ca saṃkhye rāthān viśīrṇāñ śaraśaktitāḍitān; paśyasvaitān rathinaś caiva sūta 23 āpūryate kauravī cāpy abhīkṣṇaṃ; senā hy asau subhṛśaṃ hanyamānā dhanaṃjayasyāśani tulyavegair; grastā śarair barhi suvarṇavājaiḥ 24 ete dravanti sma rathāśvanāgāḥ; padātisaṃghān avamardayantaḥ saṃmuhyamānāḥ kauravāḥ sarva eva; dravanti nāgā iva dāvabhītāḥ hāhākṛtāś caiva raṇe viśoka; muñcanti nādān vipulān gajendrāḥ 25 [viṣoka] sarve kāmāḥ pāṇḍava te samṛddhāḥ; kapidhvajo dṛśyate hastisainye nīlād dhanād vidyutam uccarantīṃ; tathāpaśyaṃ visphurad vai dhanus tat 26 kapir hy asau vīkṣyate sarvato vai; dhvajāgram āruhya dhanaṃjayasya divākarābbho maṇir eṣa divyo; vibhrājate caiva kirīṭasaṃsthaḥ 27 pārśve bhīmaṃ pāṇḍurābhraprakāśaṃ; paśyemaṃ tvaṃ devadattaṃ sughoṣam abhīśu hastasya janārdanasya; vigāhamānasya camūṃ pareṣām 28 raviprabhaṃ vajranābhaṃ kṣurāntaṃ; pārśve sthitaṃ paśya janārdanasya cakraṃ yaśo vardhayat keśavasya; sadārcitaṃ yadubhiḥ paśya vīra 29 [bhm] dadāmi te grāmavarāṃś caturdaśa; priyākhyāne sārathe suprasannaḥ dasī śataṃ cāpi rathāṃś ca viṃśatiṃ; yad arjunaṃ vedayase viśoka |