|
1
[स] शृणु राजन्न अवहितॊ यदावृत्तॊ महान कषयः कुरूणां पाण्डवानां च समासाथ्य परस्परम 2 निहते सूतपुत्रे तु पाण्डवेन महात्मना विथ्रुतेषु च सैन्येषु समानीतेषु चासकृत 3 विमुखे तव पुत्रे तु शॊकॊपहतचेतसि भृशॊथ्विग्नेषु सैन्येषु थृष्ट्वा पार्दस्य विक्रमम 4 धयायमानेषु सैन्येषु थुःखं पराप्तेषु भारत बलानां मध्यमानानां शरुत्वा निनथम उत्तमम 5 अभिज्ञानं नरेन्थ्राणां विकृतं परेक्ष्य संयुगे पतितान रदनीडांश च रदांश चापि महात्मनाम 6 रणे विनिहतान नागान थृष्ट्वा पत्तींश च मारिष आयॊधनं चातिघॊरं रुथ्रस्याक्रीड संनिभम 7 अप्रख्यातिं गतानां तु राज्ञां शतसहस्रशः कृपाविष्टः कृपॊ राजन वयः शीलसमन्वितः 8 अब्रवीत तत्र तेजस्वी सॊ ऽभिसृत्य जनाधिपम थुर्यॊधनं मन्युवशाथ वचनं वचनक्षमः 9 थुर्यॊधन निबॊधेथं यत तवा वक्ष्यामि कौरव शरुत्वा कुरु महाराज यथि ते रॊचते ऽनघ 10 न युथ्धधर्माच छरेयान वै पन्दा राजेन्थ्र विथ्यते यं समाश्रित्य युध्यन्ते कषत्रियाः कषत्रियर्षभ 11 पुत्रॊ भराता पिता चैव सवस्रेयॊ मातुलस तदा संबन्धिबन्धवाश चैव यॊध्या वै कषत्रजीविना 12 वधे चैव परॊ धर्मस तदाधर्मः पलायने ते सम घॊरां समापन्ना जीविकां जीवितार्दिनः 13 तत्र तवां परतिवक्ष्यामि किं चिथ एव हितं वचः हते भीष्मे च थरॊणे च कर्णे चैव महारदे 14 जयथ्रदे च निहते तव भरातृषु चानघ लक्ष्मणे तव पुत्रे च किं शेषं पर्युपास्महे 15 येषु भारं समासज्य राज्ये मतिम अकुर्महि ते संत्यज्य तनूर याताः शूरा बरह्म विथां गतिम 16 वयं तव इह विना भूता गुणवथ्भिर महारदैः कृपणं वर्तयिष्याम पातयित्वा नृपान बहून 17 सर्वैर अपि च जीवथ्भिर बीभत्सुर अपराजितः कृष्ण नेत्रॊ महाबाहुर थेवैर अपि थुरासथः 18 इन्थ्र कार्मुकवज्राभम इन्थ्रकेतुम इवॊच्छ्रितम वानरं केतुम आसाथ्य संचचाल महाचमूः 19 सिंहनाथेन भीमस्य पाञ्चजन्य सवनेन च गाण्डीवस्य च निर्घॊषात संहृष्यन्ति मनांसि नः 20 चरन्तीव महाविथ्युन मुष्णन्ति नयनप्रभाम अलातम इव चाविथ्धं गाण्डीवं समथृश्यत 21 जाम्बूनथविचित्रं च धूयमानं महथ धनुः थृश्यते थिक्षु सर्वासु विथ्युथ अभ्रघनेष्व इव 22 उथ्यमानश च कृष्णेन वायुनेव बलाहकः तावकं तथ बलं राजन्न अर्जुनॊ ऽसत्रविथां वरः गहनं शिशिरे कक्षं थथाहाग्निर इवॊत्दितः 23 गाहमानम अनीकानि महेन्थ्रसथृशप्रभम धनंजयम अपश्याम चतुर्थन्तम इव थविपम 24 विक्षॊभयन्तं सेनां ते तरासयन्तं च पार्दिवान धनंजयम अपश्याम नलिनीम इव कुञ्जरम 25 तरासयन्तं तदा यॊधान धनुर घॊषेण पाण्डवम भूय एनम अपश्याम सिंहं मृगगणा इव 26 सर्वलॊकमहेष्वासौ वृषभौ सर्वधन्विनाम आमुक्तकवचौ कृष्णौ लॊकमध्ये विरेजतुः 27 अथ्य सप्त थशाहानि वर्तमानस्य भारत संग्रामस्यातिघॊरस्य वध्यतां चाभितॊ युधि 28 वायुनेव विधूतानि तवानीकानि सर्वशः शरथ अम्भॊथ जालानि वयशीर्यन्त समन्ततः 29 तां नावम इव पर्यस्तां भरान्तवातां महार्णवे तव सेनां महाराज सव्यसाची वयकम्पयत 30 कव नु ते सूतपुत्रॊ ऽभूत कव नु थरॊणः सहानुगः अहं कव च कव चात्मा ते हार्थिक्यश च तदा कव नु थुःशासनश च भराता ते भरातृभिः सहितः कव नु 31 बाणगॊचर संपाप्तं परेक्ष्य चैव जयथ्रदम संबन्धिनस ते भरातॄंश च सहायान मातुलांस तदा 32 सर्वान विक्रम्य मिषतॊ लॊकांश चाक्रम्य मूर्धनि जयथ्रदॊ हतॊ राजन किं नु शेषम उपास्महे 33 कॊ वेह स पुमान अस्ति यॊ विजेष्यति पाण्डवम तस्य चास्त्राणि थिव्यानि विविधानि महात्मनः गाण्डीवस्य च निर्घॊषॊ वीर्याणि हरते हि नः 34 नष्टचन्थ्रा यदा रात्रिः सेनेयं हतनायका नागभग्नथ्रुमा शुष्का नथीवाकुलतां गता 35 धवजिन्यां हतनेत्रायां यदेष्टं शवेतवाहनः चरिष्यति महाबाहुः कक्षे ऽगनिर इव संज्वलन 36 सात्यकेश चैव यॊ वेगॊ भीमसेनस्य चॊभयॊः थरयेत गिरीन सर्वाञ शॊषयेत च सागरान 37 उवाच वाक्यं यथ भीमः सभामध्ये विशां पते कृतं त सकलं तेन भूयश चैव करिष्यति 38 परमुखस्दे तथा कर्णे बलं पाण्डव रक्षितम थुरासथं तदा गुप्तं गूढं गाण्डीवधन्वना 39 युष्माभिस तानि चीर्णानि यान्य असाहूनि साधुषु अकारणकृतान्य एव तेषां वः फलम आगतम 40 आत्मनॊ ऽरदे तवया लॊकॊ यत्नतः सर्व आहृतः स ते संशयितस तात आत्मा च भरतर्षभ 41 रक्ष थुर्यॊधनात्मानम आत्मा सर्वस्य भाजनम भिन्ने हि भाजने तात थिशॊ गच्छति तथ्गतम 42 हीयमानेन वै संधिः पर्येष्टव्यः समेन च विग्रहॊ वर्धमानेन नीतिर एषा बृहस्पतेः 43 ते वयं पाण्डुपुत्रेभ्यॊ हीनाः सवबलशक्तितः अत्र ते पाण्डवैः सार्धं संधिं मन्ये कषमं परभॊ 44 न जानीते हि यः शरेयः शरेयसश चावमन्यते स कषिप्रं भरश्यते राज्यान न च शरेयॊ ऽनुविन्थति 45 परणिपत्य हि राजानं राज्यं यथि लभेमहि शरेयः सयान न तु मौढ्येन राजन गन्तुं पराभवम 46 वैचित्रवीर्य वचनात कृपा शील्लॊ युधिष्ठिरः विनियुञ्जीत राज्ये तवां गॊविन्थ वचनेन च 47 यथ बरूयाथ धि हृषीकेशॊ राजानम अपराजितम अर्जुनं भीमसेनं च सर्वं कुर्युर असंशयम 48 नातिक्रमिष्यते कृष्णॊ वचनं कौरवस्य ह धृतराष्ट्रस्य मन्ये ऽहं नापि कृष्णस्य पाण्डवः 49 एतत कषमम अहं मन्ये तव पार्दैर अविग्रहम न तव बरवीमि कार्पण्यान न पराणपरिरक्षणात पद्यं राजन बरवीमि तवां तत्परासुः समरिष्यसि 50 इति वृथ्धॊ विलप्यैतत कृपः शारथ्वतॊ वचः थीर्घम उष्णं च निःश्वस्य शुशॊच च मुमॊह च |
1
[s] śṛṇu rājann avahito yathāvṛtto mahān kṣayaḥ kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca samāsādya parasparam 2 nihate sūtaputre tu pāṇḍavena mahātmanā vidruteṣu ca sainyeṣu samānīteṣu cāsakṛt 3 vimukhe tava putre tu śokopahatacetasi bhṛśodvigneṣu sainyeṣu dṛṣṭvā pārthasya vikramam 4 dhyāyamāneṣu sainyeṣu duḥkhaṃ prāpteṣu bhārata balānāṃ madhyamānānāṃ śrutvā ninadam uttamam 5 abhijñānaṃ narendrāṇāṃ vikṛtaṃ prekṣya saṃyuge patitān rathanīḍāṃś ca rathāṃś cāpi mahātmanām 6 raṇe vinihatān nāgān dṛṣṭvā pattīṃś ca māriṣa āyodhanaṃ cātighoraṃ rudrasyākrīḍa saṃnibham 7 aprakhyātiṃ gatānāṃ tu rājñāṃ śatasahasraśaḥ kṛpāviṣṭaḥ kṛpo rājan vayaḥ śīlasamanvitaḥ 8 abravīt tatra tejasvī so 'bhisṛtya janādhipam duryodhanaṃ manyuvaśād vacanaṃ vacanakṣamaḥ 9 duryodhana nibodhedaṃ yat tvā vakṣyāmi kaurava śrutvā kuru mahārāja yadi te rocate 'nagha 10 na yuddhadharmāc chreyān vai panthā rājendra vidyate yaṃ samāśritya yudhyante kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha 11 putro bhrātā pitā caiva svasreyo mātulas tathā saṃbandhibandhavāś caiva yodhyā vai kṣatrajīvinā 12 vadhe caiva paro dharmas tathādharmaḥ palāyane te sma ghorāṃ samāpannā jīvikāṃ jīvitārthinaḥ 13 tatra tvāṃ prativakṣyāmi kiṃ cid eva hitaṃ vacaḥ hate bhīṣme ca droṇe ca karṇe caiva mahārathe 14 jayadrathe ca nihate tava bhrātṛṣu cānagha lakṣmaṇe tava putre ca kiṃ śeṣaṃ paryupāsmahe 15 yeṣu bhāraṃ samāsajya rājye matim akurmahi te saṃtyajya tanūr yātāḥ śūrā brahma vidāṃ gatim 16 vayaṃ tv iha vinā bhūtā guṇavadbhir mahārathaiḥ kṛpaṇaṃ vartayiṣyāma pātayitvā nṛpān bahūn 17 sarvair api ca jīvadbhir bībhatsur aparājitaḥ kṛṣṇa netro mahābāhur devair api durāsadaḥ 18 indra kārmukavajrābham indraketum ivocchritam vānaraṃ ketum āsādya saṃcacāla mahācamūḥ 19 siṃhanādena bhīmasya pāñcajanya svanena ca gāṇḍīvasya ca nirghoṣāt saṃhṛṣyanti manāṃsi naḥ 20 carantīva mahāvidyun muṣṇanti nayanaprabhām alātam iva cāviddhaṃ gāṇḍīvaṃ samadṛśyata 21 jāmbūnadavicitraṃ ca dhūyamānaṃ mahad dhanuḥ dṛśyate dikṣu sarvāsu vidyud abhraghaneṣv iva 22 udyamānaś ca kṛṣṇena vāyuneva balāhakaḥ tāvakaṃ tad balaṃ rājann arjuno 'stravidāṃ varaḥ gahanaṃ śiśire kakṣaṃ dadāhāgnir ivotthitaḥ 23 gāhamānam anīkāni mahendrasadṛśaprabham dhanaṃjayam apaśyāma caturdantam iva dvipam 24 vikṣobhayantaṃ senāṃ te trāsayantaṃ ca pārthivān dhanaṃjayam apaśyāma nalinīm iva kuñjaram 25 trāsayantaṃ tathā yodhān dhanur ghoṣeṇa pāṇḍavam bhūya enam apaśyāma siṃhaṃ mṛgagaṇā iva 26 sarvalokamaheṣvāsau vṛṣabhau sarvadhanvinām āmuktakavacau kṛṣṇau lokamadhye virejatuḥ 27 adya sapta daśāhāni vartamānasya bhārata saṃgrāmasyātighorasya vadhyatāṃ cābhito yudhi 28 vāyuneva vidhūtāni tavānīkāni sarvaśaḥ śarad ambhoda jālāni vyaśīryanta samantataḥ 29 tāṃ nāvam iva paryastāṃ bhrāntavātāṃ mahārṇave tava senāṃ mahārāja savyasācī vyakampayat 30 kva nu te sūtaputro 'bhūt kva nu droṇaḥ sahānugaḥ ahaṃ kva ca kva cātmā te hārdikyaś ca tathā kva nu duḥśāsanaś ca bhrātā te bhrātṛbhiḥ sahitaḥ kva nu 31 bāṇagocara saṃpāptaṃ prekṣya caiva jayadratham saṃbandhinas te bhrātṝṃś ca sahāyān mātulāṃs tathā 32 sarvān vikramya miṣato lokāṃś cākramya mūrdhani jayadratho hato rājan kiṃ nu śeṣam upāsmahe 33 ko veha sa pumān asti yo vijeṣyati pāṇḍavam tasya cāstrāṇi divyāni vividhāni mahātmanaḥ gāṇḍīvasya ca nirghoṣo vīryāṇi harate hi naḥ 34 naṣṭacandrā yathā rātriḥ seneyaṃ hatanāyakā nāgabhagnadrumā śuṣkā nadīvākulatāṃ gatā 35 dhvajinyāṃ hatanetrāyāṃ yatheṣṭaṃ śvetavāhanaḥ cariṣyati mahābāhuḥ kakṣe 'gnir iva saṃjvalan 36 sātyakeś caiva yo vego bhīmasenasya cobhayoḥ darayeta girīn sarvāñ śoṣayeta ca sāgarān 37 uvāca vākyaṃ yad bhīmaḥ sabhāmadhye viśāṃ pate kṛtaṃ ta sakalaṃ tena bhūyaś caiva kariṣyati 38 pramukhasthe tadā karṇe balaṃ pāṇḍava rakṣitam durāsadaṃ tathā guptaṃ gūḍhaṃ gāṇḍīvadhanvanā 39 yuṣmābhis tāni cīrṇāni yāny asāhūni sādhuṣu akāraṇakṛtāny eva teṣāṃ vaḥ phalam āgatam 40 ātmano 'rthe tvayā loko yatnataḥ sarva āhṛtaḥ sa te saṃśayitas tāta ātmā ca bharatarṣabha 41 rakṣa duryodhanātmānam ātmā sarvasya bhājanam bhinne hi bhājane tāta diśo gacchati tadgatam 42 hīyamānena vai saṃdhiḥ paryeṣṭavyaḥ samena ca vigraho vardhamānena nītir eṣā bṛhaspateḥ 43 te vayaṃ pāṇḍuputrebhyo hīnāḥ svabalaśaktitaḥ atra te pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ saṃdhiṃ manye kṣamaṃ prabho 44 na jānīte hi yaḥ śreyaḥ śreyasaś cāvamanyate sa kṣipraṃ bhraśyate rājyān na ca śreyo 'nuvindati 45 praṇipatya hi rājānaṃ rājyaṃ yadi labhemahi śreyaḥ syān na tu mauḍhyena rājan gantuṃ parābhavam 46 vaicitravīrya vacanāt kṛpā śīllo yudhiṣṭhiraḥ viniyuñjīta rājye tvāṃ govinda vacanena ca 47 yad brūyād dhi hṛṣīkeśo rājānam aparājitam arjunaṃ bhīmasenaṃ ca sarvaṃ kuryur asaṃśayam 48 nātikramiṣyate kṛṣṇo vacanaṃ kauravasya ha dhṛtarāṣṭrasya manye 'haṃ nāpi kṛṣṇasya pāṇḍavaḥ 49 etat kṣamam ahaṃ manye tava pārthair avigraham na tva bravīmi kārpaṇyān na prāṇaparirakṣaṇāt pathyaṃ rājan bravīmi tvāṃ tatparāsuḥ smariṣyasi 50 iti vṛddho vilapyaitat kṛpaḥ śāradvato vacaḥ dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya śuśoca ca mumoha ca |