|
1
[स] पुत्रस तु ते महाराज रदस्दॊ रदिनां वरः थुरुत्सहॊ बभौ युथ्धे यदा रुथ्रः परतापवान 2 तस्य बाणसहस्रैस तु परच्छन्ना हय अभवन मही परांश च सिषिचे बाणैर धाराभिर इव पर्वतान 3 न च सॊ ऽसति पुमान कश्च चिन पाण्डवानां महाहवे हयॊ गजॊ रदॊ वापि यॊ ऽसय बाणैर अविक्षतः 4 यं यं हि समरे यॊधं परपश्यामि विशां पते स स बाणैश चितॊ ऽभूथ वै पुत्रेण तव भारत 5 यदा सैन्येन रजसा समुथ्धूतेन वाहिनी परत्यथृश्यत संछन्ना तदा बाणैर महात्मनः 6 बाणभूताम अपश्याम पृदिवीं पृदिवीपते थुर्यॊधनेन परकृतां कषिप्रहस्तेन धन्विना 7 तेषु यॊधसहस्रेषु तावकेषु परेषु च एकॊ थुर्यॊधनॊ हय आसीत पुमान इति मतिर मम 8 तत्राथ्भुतम अपश्याम तव पुत्रस्य विक्रमम यथ एकं सहिताः पार्दा नात्यवर्तन्त भारत 9 युधिष्ठिरं शतेनाजौ विव्याध भरतर्षभ भीमसेनं च सप्तत्या सहथेवं च सप्तभिः 10 नकुलं च चतुःषष्ट्या धृष्टथ्युम्नं च पञ्चभिः सप्तभिर थरौपथेयांश च तरिभिर विव्याध सात्यकिम धनुश चिच्छेथ भल्लेन सहथेवस्य मारिष 11 तथ अपास्य धनुश छिन्नं माथ्रीपुत्रः परतापवान अभ्यधावत राजानं परगृह्यान्यान महथ धनुः ततॊ थुर्यॊधनं संख्ये विव्याध थशभिः शरैः 12 नकुलश च ततॊ वीरॊ राजानं नवभिः शरैः घॊररूपैर महेष्वासॊ विव्याध च ननाथ च 13 सात्यकिश चापि राजानं शरेणानतपर्वणा थरौपथेयास तरिसप्तत्या धर्मराजश च सप्तभिः अशीत्या भीमसेनश च शरै राजानम आर्थयत 14 समन्तात कीर्यमाणस तु बाणसंघैर महात्मभिः न चचाल महाराज सर्वसैन्यस्य पश्यतः 15 लाघवं सौष्ठवं चापि वीर्यं चैव महात्मनः अति सर्वाणि भूतानि थथृशुः सर्वमानवाः 16 धार्तराष्ट्रास तु राजेन्थ्र यात्वा तु सवल्पम अन्तरम अपश्यमाना राजानं पर्यवर्तन्त थंशिताः 17 तेषाम आपततां घॊरस तुमुलः समजायत कषुब्धस्य हि समुथ्रस्य परावृट्काले यदा निशि 18 समासाथ्य रणे ते तु राजानम अपराजितम परत्युथ्ययुर महेष्वासाः पाण्डवान आततायिनः 19 भीमसेनं रणे करुथ्धं थरॊणपुत्रॊ नयवारयत ततॊ बाणैर महाराज परमुक्तैः सर्वतॊथिशम नाज्ञायन्त रणे वीरा न थिशः परथिशस तदा 20 ताव उभौ करूरकर्माणाव उभौ भारत थुःसहौ घॊररूपम अयुध्येतां कृतप्रतिकृतैषिणौ तरासयन्तौ जगत सर्वं जया कषेप विहतत्वचौ 21 शकुनिस तु रणे वीरॊ युधिष्ठिरम अपीडयत तस्याश्वांश चतुरॊ हत्वा सुबलस्य सुतॊ विभुः नाथं चकार बलवान सर्वसैन्यानि कम्पयन 22 एतस्मिन्न अन्तरे वीरं राजानम अपराजितम अपॊवाह रदेनाजौ सहथेवः परतापवान 23 अदान्यं रदम आस्दाय धर्मराजॊ युधिष्ठिरः शकुनिं नवभिर विथ्ध्वा पुनर विव्याध पञ्चभिः ननाथ च महानाथं परवरः सर्वधन्विनाम 24 तथ युथ्धम अभवच चित्रं घॊररूपं च मारिष ईक्षितृप्रीतिजननं सिथ्धचारणसेवितम 25 उलूकस तु महेष्वासं नकुलं युथ्धथुर्मथम अभ्यथ्रवथ अमेयात्मा शरवर्षैः समन्ततः 26 तदैव नकुलः शूरः सौबलस्य सुतं रणे शरवर्षेण महता समन्तात पर्यवारयत 27 तौ तत्र समरे वीरौ कुलपुत्रौ महारदौ यॊधयन्ताव अपश्येतां परस्परकृतागसौ 28 तदैव कृतवर्मा तु शैनेयं शत्रुतापनम यॊधयञ शुशुभे राजन बलं शक्र इवाहवे 29 थुर्यॊधनॊ धनुश छित्त्वा धृष्टथ्युम्नस्य संयुगे अदैनं छिन्नधन्वानं विव्याध निशितैः शरैः 30 धृष्टथ्युम्नॊ ऽपि समरे परगृह्य परमायुधम राजानं यॊधयाम आस पश्यतां सर्वधन्विनाम 31 तयॊर युथ्धं महच चासीत संग्रामे भरतर्षभ परभिन्नयॊर यदा सक्तं मत्तयॊर वरहस्तिनॊः 32 गौतमस तु रणे करुथ्धॊ थरौपथेयान महाबलान विव्याध बहुभिः शूरः शरैः संनतपर्वभिः 33 तस्य तैर अभवथ युथ्धम इन्थ्रियैर इव थेहिनः घॊर रूपम असंवार्यं निर्मर्याथम अतीव च 34 ते च तं पीडयाम आसुर इन्थ्रियाणीव बालिशम स च तान परतिसंरब्धः परत्ययॊधयथ आहवे 35 एवं चित्रम अभूथ युथ्धं तस्य तैः सह भारत उत्दायॊत्दाय हि यदा थेहिनाम इन्थ्रियैर विभॊ 36 नराश चैव नरैः सार्धं थन्तिनॊ थन्तिभिस तदा हया हयैः समासक्ता रदिनॊ रदिभिस तदा संकुलं चाभवथ भूयॊ घॊररूपं विशां पते 37 इथं चित्रम इथं घॊरम इथं रौथ्रम इति परभॊ युथ्धान्य आस्न महाराज घॊराणि च बहूनि च 38 ते समासाथ्य समरे परस्परम अरिंथमाः विव्यधुश चैव जघ्नुश च समासाथ्य महाहवे 39 तेषां शत्र समुथ्भूतं रजस तीव्रम अथृश्यत परवातेनॊथ्धतं राजन धावथ्भिश चाश्वसाथिभिः 40 रदनेमि समुथ्भूतं निःश्वासैश चापिथन्तिनाम रजः संध्याभ्रकपिलं थिवाकरपदं ययौ 41 रजसा तेन संपृक्ते भास्करे निष्प्रभी कृते संछाथिताभवथ भूमिस्ते च शूरा महारदाः 42 मुहूर्ताथ इव संवृत्तं नीरजस्कं समन्तद वीर शॊणितसिक्तायां भूमौ भरतसत्तम उपाशाम्यत ततस तीव्रं तथ रजॊ घॊरथर्शनम 43 ततॊ ऽपश्यं महाराज थवंथ्व युथ्धानि भारत यदा परग्र्यं यदा जयेष्ठं मध्याह्ने वै सुथारुणे वर्मणां तत्र राजेन्थ्र वयथृश्यन्तॊज्ज्वलाः परभाः 44 शब्थः सुतुमुलः संख्ये शराणां पतताम अभूत महावेणुवनस्येव थह्यमानस्य सर्वतः |
1
[s] putras tu te mahārāja rathastho rathināṃ varaḥ durutsaho babhau yuddhe yathā rudraḥ pratāpavān 2 tasya bāṇasahasrais tu pracchannā hy abhavan mahī parāṃś ca siṣice bāṇair dhārābhir iva parvatān 3 na ca so 'sti pumān kaśc cin pāṇḍavānāṃ mahāhave hayo gajo ratho vāpi yo 'sya bāṇair avikṣataḥ 4 yaṃ yaṃ hi samare yodhaṃ prapaśyāmi viśāṃ pate sa sa bāṇaiś cito 'bhūd vai putreṇa tava bhārata 5 yathā sainyena rajasā samuddhūtena vāhinī pratyadṛśyata saṃchannā tathā bāṇair mahātmanaḥ 6 bāṇabhūtām apaśyāma pṛthivīṃ pṛthivīpate duryodhanena prakṛtāṃ kṣiprahastena dhanvinā 7 teṣu yodhasahasreṣu tāvakeṣu pareṣu ca eko duryodhano hy āsīt pumān iti matir mama 8 tatrādbhutam apaśyāma tava putrasya vikramam yad ekaṃ sahitāḥ pārthā nātyavartanta bhārata 9 yudhiṣṭhiraṃ śatenājau vivyādha bharatarṣabha bhīmasenaṃ ca saptatyā sahadevaṃ ca saptabhiḥ 10 nakulaṃ ca catuḥṣaṣṭyā dhṛṣṭadyumnaṃ ca pañcabhiḥ saptabhir draupadeyāṃś ca tribhir vivyādha sātyakim dhanuś ciccheda bhallena sahadevasya māriṣa 11 tad apāsya dhanuś chinnaṃ mādrīputraḥ pratāpavān abhyadhāvata rājānaṃ pragṛhyānyān mahad dhanuḥ tato duryodhanaṃ saṃkhye vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ 12 nakulaś ca tato vīro rājānaṃ navabhiḥ śaraiḥ ghorarūpair maheṣvāso vivyādha ca nanāda ca 13 sātyakiś cāpi rājānaṃ śareṇānataparvaṇā draupadeyās trisaptatyā dharmarājaś ca saptabhiḥ aśītyā bhīmasenaś ca śarai rājānam ārdayat 14 samantāt kīryamāṇas tu bāṇasaṃghair mahātmabhiḥ na cacāla mahārāja sarvasainyasya paśyataḥ 15 lāghavaṃ sauṣṭhavaṃ cāpi vīryaṃ caiva mahātmanaḥ ati sarvāṇi bhūtāni dadṛśuḥ sarvamānavāḥ 16 dhārtarāṣṭrās tu rājendra yātvā tu svalpam antaram apaśyamānā rājānaṃ paryavartanta daṃśitāḥ 17 teṣām āpatatāṃ ghoras tumulaḥ samajāyata kṣubdhasya hi samudrasya prāvṛṭkāle yathā niśi 18 samāsādya raṇe te tu rājānam aparājitam pratyudyayur maheṣvāsāḥ pāṇḍavān ātatāyinaḥ 19 bhīmasenaṃ raṇe kruddhaṃ droṇaputro nyavārayat tato bāṇair mahārāja pramuktaiḥ sarvatodiśam nājñāyanta raṇe vīrā na diśaḥ pradiśas tathā 20 tāv ubhau krūrakarmāṇāv ubhau bhārata duḥsahau ghorarūpam ayudhyetāṃ kṛtapratikṛtaiṣiṇau trāsayantau jagat sarvaṃ jyā kṣepa vihatatvacau 21 śakunis tu raṇe vīro yudhiṣṭhiram apīḍayat tasyāśvāṃś caturo hatvā subalasya suto vibhuḥ nādaṃ cakāra balavān sarvasainyāni kampayan 22 etasminn antare vīraṃ rājānam aparājitam apovāha rathenājau sahadevaḥ pratāpavān 23 athānyaṃ ratham āsthāya dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ śakuniṃ navabhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ nanāda ca mahānādaṃ pravaraḥ sarvadhanvinām 24 tad yuddham abhavac citraṃ ghorarūpaṃ ca māriṣa īkṣitṛprītijananaṃ siddhacāraṇasevitam 25 ulūkas tu maheṣvāsaṃ nakulaṃ yuddhadurmadam abhyadravad ameyātmā śaravarṣaiḥ samantataḥ 26 tathaiva nakulaḥ śūraḥ saubalasya sutaṃ raṇe śaravarṣeṇa mahatā samantāt paryavārayat 27 tau tatra samare vīrau kulaputrau mahārathau yodhayantāv apaśyetāṃ parasparakṛtāgasau 28 tathaiva kṛtavarmā tu śaineyaṃ śatrutāpanam yodhayañ śuśubhe rājan balaṃ śakra ivāhave 29 duryodhano dhanuś chittvā dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge athainaṃ chinnadhanvānaṃ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 30 dhṛṣṭadyumno 'pi samare pragṛhya paramāyudham rājānaṃ yodhayām āsa paśyatāṃ sarvadhanvinām 31 tayor yuddhaṃ mahac cāsīt saṃgrāme bharatarṣabha prabhinnayor yathā saktaṃ mattayor varahastinoḥ 32 gautamas tu raṇe kruddho draupadeyān mahābalān vivyādha bahubhiḥ śūraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 33 tasya tair abhavad yuddham indriyair iva dehinaḥ ghora rūpam asaṃvāryaṃ nirmaryādam atīva ca 34 te ca taṃ pīḍayām āsur indriyāṇīva bāliśam sa ca tān pratisaṃrabdhaḥ pratyayodhayad āhave 35 evaṃ citram abhūd yuddhaṃ tasya taiḥ saha bhārata utthāyotthāya hi yathā dehinām indriyair vibho 36 narāś caiva naraiḥ sārdhaṃ dantino dantibhis tathā hayā hayaiḥ samāsaktā rathino rathibhis tathā saṃkulaṃ cābhavad bhūyo ghorarūpaṃ viśāṃ pate 37 idaṃ citram idaṃ ghoram idaṃ raudram iti prabho yuddhāny āsna mahārāja ghorāṇi ca bahūni ca 38 te samāsādya samare parasparam ariṃdamāḥ vivyadhuś caiva jaghnuś ca samāsādya mahāhave 39 teṣāṃ śatra samudbhūtaṃ rajas tīvram adṛśyata pravātenoddhataṃ rājan dhāvadbhiś cāśvasādibhiḥ 40 rathanemi samudbhūtaṃ niḥśvāsaiś cāpidantinām rajaḥ saṃdhyābhrakapilaṃ divākarapathaṃ yayau 41 rajasā tena saṃpṛkte bhāskare niṣprabhī kṛte saṃchāditābhavad bhūmiste ca śūrā mahārathāḥ 42 muhūrtād iva saṃvṛttaṃ nīrajaskaṃ samantatha vīra śoṇitasiktāyāṃ bhūmau bharatasattama upāśāmyat tatas tīvraṃ tad rajo ghoradarśanam 43 tato 'paśyaṃ mahārāja dvaṃdva yuddhāni bhārata yathā pragryaṃ yathā jyeṣṭhaṃ madhyāhne vai sudāruṇe varmaṇāṃ tatra rājendra vyadṛśyantojjvalāḥ prabhāḥ 44 śabdaḥ sutumulaḥ saṃkhye śarāṇāṃ patatām abhūt mahāveṇuvanasyeva dahyamānasya sarvataḥ |