|
1
[स] एवं थुर्यॊधनॊ राजन गर्जमाने मुहुर मुहुः युधिष्ठिरस्य संक्रुथ्धॊ वासुथेवॊ ऽबरवीथ इथम 2 यथि नाम हय अयं युथ्धे वरयेत तवां युधिष्ठिर अर्जुनं नकुलं वापि सहथेवम अदापि वा 3 किम इथं साहसं राजंस तवया वयाहृतम ईथृशम एकम एव निहत्याजौ भव राजा कुरुष्व इति 4 एतेन हि कृता यॊग्या वर्षाणीह तरयॊथश आयसे पुरुषे राजन भीमसेनजिघांसया 5 कदं नाम भवेत कार्यम अस्माभिर भरतर्षभ साहसं कृतवांस तवं तु हय अनुक्रॊशान नृपॊत्तम 6 नान्यम अस्यानुपश्यामि परतियॊथ्धारम आहवे ऋते वृकॊथरात पार्दात स च नातिकृत शरमः 7 तथ इथं थयूतम आरब्धं पुनर एव यदा पुरा विषमं शकुनेश चैव तव चैव विशां पते 8 बली भीमः समर्दश च कृती राजा सुयॊधनः बलवान वा कृती वेति कृती राजन विशिष्यते 9 सॊ ऽयं रामंस तवया शत्रुः समे पदि निवेशितः नयस्तश चात्मा सुविषमे कृच्छ्रम आपाथिता वयम 10 कॊ नु सर्वान विनिर्जित्य शत्रून एकेन वैरिणा पणित्वा चैकपाणेन रॊचयेथ एवम आहवम 11 न हि पश्यामि तं लॊके गथाहस्तं नरॊत्तमम युध्येथ थुर्यॊधनं संख्ये कृतित्वाथ धि विशेषयेत 12 फल्गुनं वा भवन्तं वा माथ्रीपुत्राव अदापि वा न समर्दान अहं मन्ये गथाहस्तस्य संयुगे 13 स कदं वथसे शत्रुं युध्यस्व गथयेति ह एकं च नॊ निहत्याजौ भव राजेति भारत 14 वृकॊथरं समासाथ्य संशयॊ विजये हि नः नयायतॊ युध्यमानानां कृती हय एष महाबलः 15 [भम] मधुसूथन मा कार्षीर विषाथं यथुनन्थन अथ्य पारं गमिष्यामि वैरस्य भृशथुर्गमम 16 अहं सुयॊधनं संख्ये हनिष्यामि न संशयः विजयॊ वै धरुवं कृष्ण धर्मराजस्य थृश्यते 17 अध्यर्धेन पुनेनेयं गथा गुरुतरी मम न तदा धार्तराष्ट्रस्य मा कार्षीर माधव वयदाम 18 सामरान अपि लॊकांस तरीन नानाशस्त्रधरान युधि यॊधयेयं रणे हृष्टः किम उताथ्य सुयॊधनम 19 [स] तदा संभाषमाणं तु वासुथेवॊ वृकॊथरम हृष्टः संपूजयाम आस वचनं चेथम अब्रवीत 20 तवाम आश्रित्य महाबाहॊ धर्मराजॊ युधिष्ठिरः निहतारिः सवकां थीप्तां शरियं पराप्तॊ न संशयः 21 तवया विनिहताः सर्वे घृतराष्ट्र सुता रणे राजानॊ राजपुत्राश च नागाश च विनिपातिताः 22 कलिङ्गा मागधाः पराच्या गान्धाराः कुरवस तदा तवाम आसाथ्य महायुथ्धे निहताः पाण्डुनन्थन 23 हत्वा थुर्यॊधनं चापि परयच्छॊर्वीं ससागराम धर्मराजस्य कौन्तेय यदा विष्णुः शचीपतेः 24 तवां च पराप्य रणे पापॊ धार्तराष्ट्रॊ विनङ्क्ष्यति तवम अस्य सक्दिनी भङ्क्त्वा परतिज्ञां पारयिष्यसि 25 यत्नेन तु सथा पार्द यॊथ्थ्धव्यॊ धृतराष्ट्रजः कृती च बलवांश चैव युथ्धशौण्डश च नित्यथा 26 ततस तु सात्यकी राजन पूजयाम आस पाण्डवम विविधाभिश च तां वाग्भिः पूजयाम आस माधवः 27 पाञ्चालाः पाण्डवेयाश च धर्मराज पुरॊगमाः तथ वचॊ भीमसेनस्य सर्व एवाभ्यपूजयन 28 ततॊ भीमबलॊ भीमॊ युधिष्ठिरम अदाब्रवीत सृञ्जयैः सह तिष्ठन्तं तपन्तम इव भास्करम 29 अहम एतेन संगम्य संयुगे यॊथ्धुम उत्सहे न हि शक्तॊ रणे जेतुं माम एष पुरुषाधमः 30 अथ्य करॊधं विमॊक्ष्यामि निहितं हृथये भृशम सुयॊधने धार्तराष्ट्रे खाण्डवे ऽगनिम इवार्जुनः 31 शल्यम अथ्यॊथ्धरिष्यामि तव पाण्डव हृच्च्छयम निहत्य गथया पापम अथ्य राजन सुखी भव 32 अथ्य कीर्तिमयीं मालां परतिमॊक्ष्ये तवानघ पराणाञ शरियं च राज्यं च मॊक्ष्यते ऽथय सुयॊधनः 33 राजा च धृतराष्ट्रॊ ऽथय शरुत्वा पुत्रं मया हतम समारिष्यत्य अशुभं कर्म यत तच छकुनि बुथ्धिजम 34 इत्य उक्त्वा भरतश्रेष्ठॊ गथाम उथ्यम्य वीर्यवान उथतिष्ठत युथ्धाय शक्रॊ वृत्रम इवाह्वयन 35 तम एकाकिनम आसाथ्य धार्तराष्ट्रं महाबलम निर्यूदम इव मातङ्गं समहृष्यन्त पाण्डवाः 36 तम उथ्यतगथं थृष्ट्वा कैलासम इव शृङ्गिणम भीमसेनस तथा राजन थुर्यॊधनम अदाब्रवीत 37 राज्ञापि धृतराष्ट्रेण तवया चास्मासु यत्कृतम समार तथ थुष्कृतं कर्म यथ्वृत्तं वारणावते 38 थरौपथी च परिक्लिष्टा सभामध्ये रजस्वला थयूते यथ विजितॊ राजा शकुनेर बुथ्धिनिश्चयात 39 यानि चान्यानि थुष्टात्मन पापानि कृतवान असि अनागःसु च पार्देषु तस्य पश्य महत फलम 40 तवत्कृते निहतः शेते शरतल्पे महायशाः गाङ्गेयॊ भरतश्रेष्ठः सर्वेषां नः पितामहः 41 हतॊ थरॊणश च कार्णश च हतः शल्यः परतापवान वैरस्या चाथि कर्तासौ शकुनिर निहतॊ युधि 42 भरातरस ते हताः शूराः पुत्राश च सहसैनिकाः राजानश च हताः शूराः समरेष्व अनिवर्तिनः 43 एते चान्ये च निहता बहवः कषत्रियर्षभाः परातिकामी तदा पापॊ थरौपथ्याः कलेशकृथ धतः 44 अवशिष्टस तवम एवैकः कुलघ्नॊ ऽधम पूरुषः तवाम अप्य अथ्य हनिष्यामि गथया नात्र संशयः 45 अथ्य ते ऽहं रणे थर्पं सर्वं नाशयिता नृप राज्याशां विपुलां राजन पाण्डवेषु च थुष्कृतम 46 [थुर] किं कत्दितेन बहुधा युध्यस्वाथ्य मया सह अथ्य ते ऽहं विनेष्यामि युथ्धश्रथ्धां वृकॊथर 47 किं न पश्यसि मां पापगथा युथ्धे वयवस्दितम हिमवच्छिखराकारां परगृह्य महतीं गथाम 48 गथिनं कॊ ऽथय मां पापजेतुम उत्सहते रिपुः नयायतॊ युध्यमानस्य थेवेष्व अपि पुरंथरः 49 मा वृदा गर्ज कौन्तेय शरथाभ्रम इवाजलम थर्शयस्व बलं युथ्धे यावत तत ते ऽथय विथ्यते 50 तस्य तथ वचनं शरुत्वा पाञ्चालाः सहसृञ्जयाः सर्वे संपूजयाम आसुस तथ वचॊ विजिगीषवः 51 तं मत्तम इव मातङ्गं तलशब्थेन मानवाः भूयः संहर्षयाम आसू राजन थुर्यॊधनं नृपम 52 बृहन्ति कुञ्जरास तत्र हया हेषन्ति चासकृत शस्त्राणि संप्रथीप्यन्ते पाण्डवानां जयैषिणाम |
1
[s] evaṃ duryodhano rājan garjamāne muhur muhuḥ yudhiṣṭhirasya saṃkruddho vāsudevo 'bravīd idam 2 yadi nāma hy ayaṃ yuddhe varayet tvāṃ yudhiṣṭhira arjunaṃ nakulaṃ vāpi sahadevam athāpi vā 3 kim idaṃ sāhasaṃ rājaṃs tvayā vyāhṛtam īdṛśam ekam eva nihatyājau bhava rājā kuruṣv iti 4 etena hi kṛtā yogyā varṣāṇīha trayodaśa āyase puruṣe rājan bhīmasenajighāṃsayā 5 kathaṃ nāma bhavet kāryam asmābhir bharatarṣabha sāhasaṃ kṛtavāṃs tvaṃ tu hy anukrośān nṛpottama 6 nānyam asyānupaśyāmi pratiyoddhāram āhave ṛte vṛkodarāt pārthāt sa ca nātikṛta śramaḥ 7 tad idaṃ dyūtam ārabdhaṃ punar eva yathā purā viṣamaṃ śakuneś caiva tava caiva viśāṃ pate 8 balī bhīmaḥ samarthaś ca kṛtī rājā suyodhanaḥ balavān vā kṛtī veti kṛtī rājan viśiṣyate 9 so 'yaṃ rāmaṃs tvayā śatruḥ same pathi niveśitaḥ nyastaś cātmā suviṣame kṛcchram āpāditā vayam 10 ko nu sarvān vinirjitya śatrūn ekena vairiṇā paṇitvā caikapāṇena rocayed evam āhavam 11 na hi paśyāmi taṃ loke gadāhastaṃ narottamam yudhyed duryodhanaṃ saṃkhye kṛtitvād dhi viśeṣayet 12 phalgunaṃ vā bhavantaṃ vā mādrīputrāv athāpi vā na samarthān ahaṃ manye gadāhastasya saṃyuge 13 sa kathaṃ vadase śatruṃ yudhyasva gadayeti ha ekaṃ ca no nihatyājau bhava rājeti bhārata 14 vṛkodaraṃ samāsādya saṃśayo vijaye hi naḥ nyāyato yudhyamānānāṃ kṛtī hy eṣa mahābalaḥ 15 [bhm] madhusūdana mā kārṣīr viṣādaṃ yadunandana adya pāraṃ gamiṣyāmi vairasya bhṛśadurgamam 16 ahaṃ suyodhanaṃ saṃkhye haniṣyāmi na saṃśayaḥ vijayo vai dhruvaṃ kṛṣṇa dharmarājasya dṛśyate 17 adhyardhena puneneyaṃ gadā gurutarī mama na tathā dhārtarāṣṭrasya mā kārṣīr mādhava vyathām 18 sāmarān api lokāṃs trīn nānāśastradharān yudhi yodhayeyaṃ raṇe hṛṣṭaḥ kim utādya suyodhanam 19 [s] tathā saṃbhāṣamāṇaṃ tu vāsudevo vṛkodaram hṛṣṭaḥ saṃpūjayām āsa vacanaṃ cedam abravīt 20 tvām āśritya mahābāho dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ nihatāriḥ svakāṃ dīptāṃ śriyaṃ prāpto na saṃśayaḥ 21 tvayā vinihatāḥ sarve ghṛtarāṣṭra sutā raṇe rājāno rājaputrāś ca nāgāś ca vinipātitāḥ 22 kaliṅgā māgadhāḥ prācyā gāndhārāḥ kuravas tathā tvām āsādya mahāyuddhe nihatāḥ pāṇḍunandana 23 hatvā duryodhanaṃ cāpi prayacchorvīṃ sasāgarām dharmarājasya kaunteya yathā viṣṇuḥ śacīpateḥ 24 tvāṃ ca prāpya raṇe pāpo dhārtarāṣṭro vinaṅkṣyati tvam asya sakthinī bhaṅktvā pratijñāṃ pārayiṣyasi 25 yatnena tu sadā pārtha yodddhavyo dhṛtarāṣṭrajaḥ kṛtī ca balavāṃś caiva yuddhaśauṇḍaś ca nityadā 26 tatas tu sātyakī rājan pūjayām āsa pāṇḍavam vividhābhiś ca tāṃ vāgbhiḥ pūjayām āsa mādhavaḥ 27 pāñcālāḥ pāṇḍaveyāś ca dharmarāja purogamāḥ tad vaco bhīmasenasya sarva evābhyapūjayan 28 tato bhīmabalo bhīmo yudhiṣṭhiram athābravīt sṛñjayaiḥ saha tiṣṭhantaṃ tapantam iva bhāskaram 29 aham etena saṃgamya saṃyuge yoddhum utsahe na hi śakto raṇe jetuṃ mām eṣa puruṣādhamaḥ 30 adya krodhaṃ vimokṣyāmi nihitaṃ hṛdaye bhṛśam suyodhane dhārtarāṣṭre khāṇḍave 'gnim ivārjunaḥ 31 śalyam adyoddhariṣyāmi tava pāṇḍava hṛccchayam nihatya gadayā pāpam adya rājan sukhī bhava 32 adya kīrtimayīṃ mālāṃ pratimokṣye tavānagha prāṇāñ śriyaṃ ca rājyaṃ ca mokṣyate 'dya suyodhanaḥ 33 rājā ca dhṛtarāṣṭro 'dya śrutvā putraṃ mayā hatam smāriṣyaty aśubhaṃ karma yat tac chakuni buddhijam 34 ity uktvā bharataśreṣṭho gadām udyamya vīryavān udatiṣṭhata yuddhāya śakro vṛtram ivāhvayan 35 tam ekākinam āsādya dhārtarāṣṭraṃ mahābalam niryūtham iva mātaṅgaṃ samahṛṣyanta pāṇḍavāḥ 36 tam udyatagadaṃ dṛṣṭvā kailāsam iva śṛṅgiṇam bhīmasenas tadā rājan duryodhanam athābravīt 37 rājñāpi dhṛtarāṣṭreṇa tvayā cāsmāsu yatkṛtam smāra tad duṣkṛtaṃ karma yadvṛttaṃ vāraṇāvate 38 draupadī ca parikliṣṭā sabhāmadhye rajasvalā dyūte yad vijito rājā śakuner buddhiniścayāt 39 yāni cānyāni duṣṭātman pāpāni kṛtavān asi anāgaḥsu ca pārtheṣu tasya paśya mahat phalam 40 tvatkṛte nihataḥ śete śaratalpe mahāyaśāḥ gāṅgeyo bharataśreṣṭhaḥ sarveṣāṃ naḥ pitāmahaḥ 41 hato droṇaś ca kārṇaś ca hataḥ śalyaḥ pratāpavān vairasyā cādi kartāsau śakunir nihato yudhi 42 bhrātaras te hatāḥ śūrāḥ putrāś ca sahasainikāḥ rājānaś ca hatāḥ śūrāḥ samareṣv anivartinaḥ 43 ete cānye ca nihatā bahavaḥ kṣatriyarṣabhāḥ prātikāmī tathā pāpo draupadyāḥ kleśakṛd dhataḥ 44 avaśiṣṭas tvam evaikaḥ kulaghno 'dhama pūruṣaḥ tvām apy adya haniṣyāmi gadayā nātra saṃśayaḥ 45 adya te 'haṃ raṇe darpaṃ sarvaṃ nāśayitā nṛpa rājyāśāṃ vipulāṃ rājan pāṇḍaveṣu ca duṣkṛtam 46 [dur] kiṃ katthitena bahudhā yudhyasvādya mayā saha adya te 'haṃ vineṣyāmi yuddhaśraddhāṃ vṛkodara 47 kiṃ na paśyasi māṃ pāpagadā yuddhe vyavasthitam himavacchikharākārāṃ pragṛhya mahatīṃ gadām 48 gadinaṃ ko 'dya māṃ pāpajetum utsahate ripuḥ nyāyato yudhyamānasya deveṣv api puraṃdaraḥ 49 mā vṛthā garja kaunteya śaradābhram ivājalam darśayasva balaṃ yuddhe yāvat tat te 'dya vidyate 50 tasya tad vacanaṃ śrutvā pāñcālāḥ sahasṛñjayāḥ sarve saṃpūjayām āsus tad vaco vijigīṣavaḥ 51 taṃ mattam iva mātaṅgaṃ talaśabdena mānavāḥ bhūyaḥ saṃharṣayām āsū rājan duryodhanaṃ nṛpam 52 bṛhanti kuñjarās tatra hayā heṣanti cāsakṛt śastrāṇi saṃpradīpyante pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇām |