|
1
[धृ] एवं संतर्ज्यमानस तु मम पुत्रॊ महीपतिः परकृत्या मन्युमान वीरः कदम आसीत परंतपः 2 न हि संतर्जना तेन शरुतपूर्वा कथा चन राजभावेन मान्यश च सर्वलॊकस्य सॊ ऽभवत 3 इयं च पृदिवी सर्वा संलेच्छाटविका भृशम परसाथाथ धरियते यस्य परत्यक्षं तव संजय 4 स तदा तर्ज्यमानस तु पाण्डुपुत्रैर विशेषतः विहीनश च सवकैर भृत्यैर निर्जने चावृतॊ भृशम 5 शरुत्वा स कटुका वाचॊ जय युक्ताः पुनः पुनः किम अब्रवीत पाण्डवेयांस तन ममाचक्ष्व संजय 6 [स] तर्ज्यमानस तथा राजन्न उथकस्दस तवात्मजः युधिष्ठिरेण राजेन्थ्र भरातृभिः सहितेन ह 7 शरुत्वा स कटुका वाचॊ विषमस्दॊ जनाधिपः थीर्घम उष्णं च निःश्वस्य सलिलस्दः पुनः पुनः 8 सलिलान्तर गतॊ राजा धुन्वन हस्तौ पुनः पुनः मनश चकार युथ्धाय राजानं चाभ्यभाषत 9 यूयं ससुहृथः पार्दाः सर्वे सरद वाहनाः अहम एकः परिथ्यूनॊ विरदॊ हतवाहनः 10 आत्तशस्त्रै रदगतैर बहुभिः परिवारितः कदम एकः पथातिः सन्नशस्त्रॊ यॊथ्धुम उत्सहे 11 एकैकेन तु मां यूयं यॊधयध्वं युधिष्ठिर न हय एकॊ बहुभिर वीरैर नयाय्यं यॊधयितुं युधि 12 विशेषतॊ विकवचः शरान्तश चापः समाश्रितः भृशं विक्षत गात्रश च शरान्तवाहन सैनिकः 13 न मे तवत्तॊ भयं राजन न च पार्दाथ वृकॊथरात फल्गुनाथ वासुथेवाथ वा पाञ्चालेभ्यॊ ऽद वा पुनः 14 यमाभ्यां युयुधानाथ वा ये चान्ये तव सैनिकाः एकः सर्वान अहं करुथ्धॊ न तान यॊथ्धुम इहॊत्सहे 15 धर्ममूला सतां कीर्तिर मनुष्याणां जनाधिप धर्मं चैव ह कीर्तिं च पालयन परब्रवीम्य अहम 16 अहम उत्दाय वः सर्वान परतियॊत्स्यामि संयुगे अन्वंशाभ्यागतान सर्वान ऋतून संवत्सरॊ यदा 17 अथ्य वः सरदान साश्वान अशस्त्रॊ विरदॊ ऽपि सन नक्षत्राणीव सर्वाणि सविता रात्रिसंक्षये तेजसा नाशयिष्यामि सदिरी भवत पाण्डवाः 18 अथ्यानृण्यं गमिष्यामि कषत्रियाणां यशास्विनाम बाह्लीक थरॊण भीष्माणां कर्णस्य च महात्मनः 19 जयथ्रदस्य शूरस्य भगथत्तस्य चॊभयॊः मथ्रराजस्य शल्यस्य भूरिश्रवस एव च 20 पुत्राणां भरतश्रेष्ठ शकुनेः सौबलस्य च मित्राणां सुहृथां चैव बान्धवानां तदैव च 21 आनृण्यम अथ्य गच्छामि हत्वा तवां भरतृभिः सह एतावथ उक्त्वा वचनं विरराम जनाधिपः 22 [य] थिष्ट्या तवम अपि जानीषे कषत्रधर्मं सुयॊधन थिष्ट्या ते वर्तते बुथ्धिर युथ्धायैव महाभुज 23 थिष्ट्या शूरॊ ऽसि कौरव्य थिष्ट्या जानासि संगरम यस तवम एकॊ हि नः सर्वान संयुगे यॊथ्धुम इच्छसि 24 एक एकेन संगम्य यत ते संमतम आयुधम तत तवम आथाय युध्यस्व परेक्षकास ते वयं सदिताः 25 अयम इष्टं च ते कामं वीर भूयॊ थथाम्य अहम हत्वैकं भवतॊ राज्यं हतॊ वा सवर्गम आप्नुहि 26 [थुर] एकश चेथ यॊथ्धुम आक्रन्थे वरॊ ऽथय मम थीयते आयुधानाम इयं चापि वृता तवत संमते गथा 27 भरातॄणां भवताम एकः शक्यं मां यॊ ऽभिमन्यते पथातिर गथया संख्ये स युध्यतु मया सह 28 वृत्तानि रदयुथ्धानि विचित्राणि पथे पथे इथम एकं गथायुथ्धं भवत्व अथ्याथ्भुतं महत 29 अन्नानाम अपि पर्यायं कर्तुम इच्छन्ति मानवाः युथ्धानाम अपि पर्यायॊ भवत्व अनुमते तव 30 गथया तवां महाबाहॊ विजेष्यामि सहानुजम पाञ्चालान सृञ्जयांश चैव ये चान्ये तव सैनिकाः 31 [य] उत्तिष्ठॊत्तिष्ठ गान्धारे मां यॊधय सुयॊधन एक एकेन संगम्य संयुगे गथया बली 32 पुरुषॊ भव गान्धारे युध्यस्व सुसमाहितः अथ्य ते जीवितं नास्ति यथ्य अपि तवं मनॊजवः 33 [स] एतत स नरशार्थूल नामृष्यत तवात्मजः सलिलान्तर गतः शवभ्रे महानाग इव शवसन 34 तदासौ वाक परतॊथेन तुथ्यमानः पुनः पुनः वाचं न मामृषे धीमान उत्तमाश्वः कशाम इव 35 संक्षॊभ्य सलिलं वेगाथ गथाम आथाय वीर्यवान अथ्रिसारमयीं गुर्वीं काञ्चनाङ्गथभूषणाम अन्तर्जलात समुत्तस्दौ नागेन्थ्र इव निःश्वसन 36 स भित्त्वा सतम्भितं तॊयं सकन्धे कृत्वायसीं गथाम उथतिष्ठत पुत्रस ते परतपन रश्मिमान इव 37 ततः शैक्यायसीं गुर्वीं जातरूपपरिष्कृताम गथां परामृशथ धीमान धार्तराष्ट्रॊ महाबलः 38 गथाहस्तं तु तं थृष्ट्वा सशृङ्गम इव पर्वतम परजानाम इव संक्रुथ्धं शूलपाणिम अवस्दितम सगथॊ भरतॊ भाति परतपन भास्करॊ यदा 39 तम उत्तीर्णं महाबाहुं गथाहस्तम अरिंथमम मेनिरे सर्वभूतानि थण्डहस्तम इवान्तकम 40 वज्रहस्तं यदा शक्रं शूलहस्तं यदा हरम थथृशुः सर्वपाञ्चालाः पुत्रं तव जनाधिप 41 तम उत्तीर्णं तु संप्रेक्ष्य समहृष्यन्त सर्वशः पाञ्चालाः पाण्डवेयाश च ते ऽनयॊन्यस्य तलान थथुः 42 अवहासं तु तं मत्वा पुत्रॊ थुर्यॊधनस तव उथ्वृत्य नयने करुथ्धॊ थिधक्षुर इव पाण्डवान 43 तरिशिखां भरुकुटीं कृत्वा संथष्ट थशनच छथः परत्युवाच ततस तान वै पाण्डवान सहकेशवान 44 अवहासस्य वॊ ऽसयाथ्य परतिवक्तास्मि पाण्डवाः गमिष्यद हताः सथ्यः सपानाला यमक्षयम 45 उत्दितस तु जलात तस्मात पुत्रॊ थुर्यॊधनस तव अतिष्ठत गथापाणी रुधिरेण समुक्षितः 46 तस्य शॊणितथिग्धस्य सलिलेन समुक्षितम शरीरं सम तथा भाति सरवन्न इव महीधरः 47 तम उथ्यतगथं वीरं मेनिरे तत्र पाण्डवाः वैवस्वतम इव करुथ्धं किंकरॊथ्यत पाणिनम 48 स मेघनिनथॊ हर्षान नथन्न इव च गॊवृषः आजुहाव ततः पार्दान गथया युधि वीर्यवान 49 [थुर] एकैकेन च मां यूयम आसीथत युधिष्ठिर न हय एकॊ बहुभिर नयाय्यॊ वीर यॊधयितुं युधि 50 नयस्तवर्मा विशेषेण शरान्तश चाप्सु परिप्लुतः भृशं विक्षत गात्रश च हतवाहन सैनिकः 51 [य] नाभूथ इयं तव परज्ञा कादम एवं सुयॊधन यथाभिमन्यु बहवॊ जघ्नुर युधि महारदाः 52 आमुञ्च कवचं वीर मूर्धजान यमयस्व च यच्च चान्यथ अपि ते नास्ति तथ अप्य आथत्स्व भारत इमम एकं च ते कामं वीर भूयॊ थथाम्य अहम 53 पञ्चानां पाण्डवेयानां येन यॊथ्धुम इहेच्छसि तं हत्वा वै भवान राजा हतॊ वा सवर्गम आप्नुहि ऋते च जीविताथ वीर युथ्धे किं कुर्म ते परियम 54 [स] ततस तव सुतॊ राजन वर्म जग्राह काञ्चनम विचित्रं च शिरस तराणं जाम्बूनथपरिष्कृतम 55 सॊ ऽवबथ्ध शिरस तराणः शुभकाञ्चनवर्म भृत रराज राजन पुत्रस ते काञ्चनः शैलराड इव 56 संनथ्धः सगथी राजन सज्जः संग्राममूर्धनि अब्रवीत पाण्डवान सर्वान पुत्रॊ थुर्यॊधनस तव 57 भरातॄणां भवताम एकॊ युध्यतां गथया मया सहथेवेन वा यॊत्स्ये भीमेन नकुलेन वा 58 अद वा फल्गुनेनाथ्य तवया वा भरतर्षभ यॊत्स्ये ऽहं संगरं पराप्य विजेष्ये च रणाजिते 59 अहम अथ्य गमिष्यामि वैरस्यान्तं सुथुर्गमाम गथया पुरुषव्याघ्र हेमपट्ट विनथ्धया 60 गथायुथ्धे न मे कश चित सथृशॊ ऽसतीति चिन्तय गथया वॊ हनिष्यामि सर्वान एव समागतान गृह्णातु सगथां यॊ वै युध्यते ऽथय मया सह |
1
[dhṛ] evaṃ saṃtarjyamānas tu mama putro mahīpatiḥ prakṛtyā manyumān vīraḥ katham āsīt paraṃtapaḥ 2 na hi saṃtarjanā tena śrutapūrvā kadā cana rājabhāvena mānyaś ca sarvalokasya so 'bhavat 3 iyaṃ ca pṛthivī sarvā saṃlecchāṭavikā bhṛśam prasādād dhriyate yasya pratyakṣaṃ tava saṃjaya 4 sa tathā tarjyamānas tu pāṇḍuputrair viśeṣataḥ vihīnaś ca svakair bhṛtyair nirjane cāvṛto bhṛśam 5 śrutvā sa kaṭukā vāco jaya yuktāḥ punaḥ punaḥ kim abravīt pāṇḍaveyāṃs tan mamācakṣva saṃjaya 6 [s] tarjyamānas tadā rājann udakasthas tavātmajaḥ yudhiṣṭhireṇa rājendra bhrātṛbhiḥ sahitena ha 7 śrutvā sa kaṭukā vāco viṣamastho janādhipaḥ dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya salilasthaḥ punaḥ punaḥ 8 salilāntar gato rājā dhunvan hastau punaḥ punaḥ manaś cakāra yuddhāya rājānaṃ cābhyabhāṣata 9 yūyaṃ sasuhṛdaḥ pārthāḥ sarve saratha vāhanāḥ aham ekaḥ paridyūno viratho hatavāhanaḥ 10 āttaśastrai rathagatair bahubhiḥ parivāritaḥ katham ekaḥ padātiḥ sannaśastro yoddhum utsahe 11 ekaikena tu māṃ yūyaṃ yodhayadhvaṃ yudhiṣṭhira na hy eko bahubhir vīrair nyāyyaṃ yodhayituṃ yudhi 12 viśeṣato vikavacaḥ śrāntaś cāpaḥ samāśritaḥ bhṛśaṃ vikṣata gātraś ca śrāntavāhana sainikaḥ 13 na me tvatto bhayaṃ rājan na ca pārthād vṛkodarāt phalgunād vāsudevād vā pāñcālebhyo 'tha vā punaḥ 14 yamābhyāṃ yuyudhānād vā ye cānye tava sainikāḥ ekaḥ sarvān ahaṃ kruddho na tān yoddhum ihotsahe 15 dharmamūlā satāṃ kīrtir manuṣyāṇāṃ janādhipa dharmaṃ caiva ha kīrtiṃ ca pālayan prabravīmy aham 16 aham utthāya vaḥ sarvān pratiyotsyāmi saṃyuge anvaṃśābhyāgatān sarvān ṛtūn saṃvatsaro yathā 17 adya vaḥ sarathān sāśvān aśastro viratho 'pi san nakṣatrāṇīva sarvāṇi savitā rātrisaṃkṣaye tejasā nāśayiṣyāmi sthirī bhavata pāṇḍavāḥ 18 adyānṛṇyaṃ gamiṣyāmi kṣatriyāṇāṃ yaśāsvinām bāhlīka droṇa bhīṣmāṇāṃ karṇasya ca mahātmanaḥ 19 jayadrathasya śūrasya bhagadattasya cobhayoḥ madrarājasya śalyasya bhūriśravasa eva ca 20 putrāṇāṃ bharataśreṣṭha śakuneḥ saubalasya ca mitrāṇāṃ suhṛdāṃ caiva bāndhavānāṃ tathaiva ca 21 ānṛṇyam adya gacchāmi hatvā tvāṃ bhratṛbhiḥ saha etāvad uktvā vacanaṃ virarāma janādhipaḥ 22 [y] diṣṭyā tvam api jānīṣe kṣatradharmaṃ suyodhana diṣṭyā te vartate buddhir yuddhāyaiva mahābhuja 23 diṣṭyā śūro 'si kauravya diṣṭyā jānāsi saṃgaram yas tvam eko hi naḥ sarvān saṃyuge yoddhum icchasi 24 eka ekena saṃgamya yat te saṃmatam āyudham tat tvam ādāya yudhyasva prekṣakās te vayaṃ sthitāḥ 25 ayam iṣṭaṃ ca te kāmaṃ vīra bhūyo dadāmy aham hatvaikaṃ bhavato rājyaṃ hato vā svargam āpnuhi 26 [dur] ekaś ced yoddhum ākrande varo 'dya mama dīyate āyudhānām iyaṃ cāpi vṛtā tvat saṃmate gadā 27 bhrātṝṇāṃ bhavatām ekaḥ śakyaṃ māṃ yo 'bhimanyate padātir gadayā saṃkhye sa yudhyatu mayā saha 28 vṛttāni rathayuddhāni vicitrāṇi pade pade idam ekaṃ gadāyuddhaṃ bhavatv adyādbhutaṃ mahat 29 annānām api paryāyaṃ kartum icchanti mānavāḥ yuddhānām api paryāyo bhavatv anumate tava 30 gadayā tvāṃ mahābāho vijeṣyāmi sahānujam pāñcālān sṛñjayāṃś caiva ye cānye tava sainikāḥ 31 [y] uttiṣṭhottiṣṭha gāndhāre māṃ yodhaya suyodhana eka ekena saṃgamya saṃyuge gadayā balī 32 puruṣo bhava gāndhāre yudhyasva susamāhitaḥ adya te jīvitaṃ nāsti yady api tvaṃ manojavaḥ 33 [s] etat sa naraśārdūla nāmṛṣyata tavātmajaḥ salilāntar gataḥ śvabhre mahānāga iva śvasan 34 tathāsau vāk pratodena tudyamānaḥ punaḥ punaḥ vācaṃ na māmṛṣe dhīmān uttamāśvaḥ kaśām iva 35 saṃkṣobhya salilaṃ vegād gadām ādāya vīryavān adrisāramayīṃ gurvīṃ kāñcanāṅgadabhūṣaṇām antarjalāt samuttasthau nāgendra iva niḥśvasan 36 sa bhittvā stambhitaṃ toyaṃ skandhe kṛtvāyasīṃ gadām udatiṣṭhata putras te pratapan raśmimān iva 37 tataḥ śaikyāyasīṃ gurvīṃ jātarūpapariṣkṛtām gadāṃ parāmṛśad dhīmān dhārtarāṣṭro mahābalaḥ 38 gadāhastaṃ tu taṃ dṛṣṭvā saśṛṅgam iva parvatam prajānām iva saṃkruddhaṃ śūlapāṇim avasthitam sagado bharato bhāti pratapan bhāskaro yathā 39 tam uttīrṇaṃ mahābāhuṃ gadāhastam ariṃdamam menire sarvabhūtāni daṇḍahastam ivāntakam 40 vajrahastaṃ yathā śakraṃ śūlahastaṃ yathā haram dadṛśuḥ sarvapāñcālāḥ putraṃ tava janādhipa 41 tam uttīrṇaṃ tu saṃprekṣya samahṛṣyanta sarvaśaḥ pāñcālāḥ pāṇḍaveyāś ca te 'nyonyasya talān daduḥ 42 avahāsaṃ tu taṃ matvā putro duryodhanas tava udvṛtya nayane kruddho didhakṣur iva pāṇḍavān 43 triśikhāṃ bhrukuṭīṃ kṛtvā saṃdaṣṭa daśanac chadaḥ pratyuvāca tatas tān vai pāṇḍavān sahakeśavān 44 avahāsasya vo 'syādya prativaktāsmi pāṇḍavāḥ gamiṣyatha hatāḥ sadyaḥ sapānālā yamakṣayam 45 utthitas tu jalāt tasmāt putro duryodhanas tava atiṣṭhata gadāpāṇī rudhireṇa samukṣitaḥ 46 tasya śoṇitadigdhasya salilena samukṣitam śarīraṃ sma tadā bhāti sravann iva mahīdharaḥ 47 tam udyatagadaṃ vīraṃ menire tatra pāṇḍavāḥ vaivasvatam iva kruddhaṃ kiṃkarodyata pāṇinam 48 sa meghaninado harṣān nadann iva ca govṛṣaḥ ājuhāva tataḥ pārthān gadayā yudhi vīryavān 49 [dur] ekaikena ca māṃ yūyam āsīdata yudhiṣṭhira na hy eko bahubhir nyāyyo vīra yodhayituṃ yudhi 50 nyastavarmā viśeṣeṇa śrāntaś cāpsu pariplutaḥ bhṛśaṃ vikṣata gātraś ca hatavāhana sainikaḥ 51 [y] nābhūd iyaṃ tava prajñā kātham evaṃ suyodhana yadābhimanyu bahavo jaghnur yudhi mahārathāḥ 52 āmuñca kavacaṃ vīra mūrdhajān yamayasva ca yacc cānyad api te nāsti tad apy ādatsva bhārata imam ekaṃ ca te kāmaṃ vīra bhūyo dadāmy aham 53 pañcānāṃ pāṇḍaveyānāṃ yena yoddhum ihecchasi taṃ hatvā vai bhavān rājā hato vā svargam āpnuhi ṛte ca jīvitād vīra yuddhe kiṃ kurma te priyam 54 [s] tatas tava suto rājan varma jagrāha kāñcanam vicitraṃ ca śiras trāṇaṃ jāmbūnadapariṣkṛtam 55 so 'vabaddha śiras trāṇaḥ śubhakāñcanavarma bhṛt rarāja rājan putras te kāñcanaḥ śailarāḍ iva 56 saṃnaddhaḥ sagadī rājan sajjaḥ saṃgrāmamūrdhani abravīt pāṇḍavān sarvān putro duryodhanas tava 57 bhrātṝṇāṃ bhavatām eko yudhyatāṃ gadayā mayā sahadevena vā yotsye bhīmena nakulena vā 58 atha vā phalgunenādya tvayā vā bharatarṣabha yotsye 'haṃ saṃgaraṃ prāpya vijeṣye ca raṇājite 59 aham adya gamiṣyāmi vairasyāntaṃ sudurgamām gadayā puruṣavyāghra hemapaṭṭa vinaddhayā 60 gadāyuddhe na me kaś cit sadṛśo 'stīti cintaya gadayā vo haniṣyāmi sarvān eva samāgatān gṛhṇātu sagadāṃ yo vai yudhyate 'dya mayā saha |