|
1
[वै] बरह्मयॊनिभिर आकीर्णं जगाम यथुनन्थनः यत्र थाल्भ्यॊ बकॊ राजन पश्वर्दसुमहा तपाः जुहाव धृतराष्ट्रस्य राष्ट्रं वैचित्रवीर्यिणः 2 तपसा घॊररूपेणकर्शयन थेहम आत्मनः करॊधेन महताविष्टॊ धर्मात्मा वै परतापवान 3 पुरा हि नैमिषेयाणां सत्रे थवाथश वार्षिके वृत्ते विश्वजितॊ ऽनते वै पाञ्चालान ऋषयॊ ऽगमन 4 तत्रेश्वरम अयाचन्त थक्षिणार्दं मनीषिणः बलान्वितान वत्सतरान निर्व्याधीन एकविंशतिम 5 तान अब्रवीथ बकॊ वृथ्धॊ विभजध्वं पशून इति पशून एतान अहं तयक्त्वा भिक्षिष्ये राजसत्तमम 6 एवम उक्त्वा ततॊ राजन्न ऋषीन सर्वान परतापवान जगाम धृतराष्ट्रस्य भवनं बराह्मणॊत्तमः 7 स समीपगतॊ भूत्वा धृतराष्ट्रं जनेश्वरम अयाचत पशून थाल्भ्यः स चैनं रुषितॊ ऽबरवीत 8 यथृच्छया मृता थृष्ट्वा गास तथा नृपसत्तम एतान पशून नयक्षिप्रं बरह्म बन्धॊ यथीच्छसि 9 ऋषिस तव अद वचः शरुत्वा चिन्तयाम आस धर्मवित अहॊ बत नृशंसं वै वाक्यम उक्तॊ ऽसमि संसथि 10 चिन्तयित्वा मुहूर्तं च रॊषाविष्टॊ थविजॊत्तमः मतिं चक्रे विनाशाय धृतराष्ट्रस्य भूपतेः 11 स उत्कृत्य मृतानां वै मांसानि थविजसत्तमः जुहाव धृतराष्ट्रस्य राष्ट्रं नरपतेः पुरा 12 अवकीर्णे सरस्वत्यास तीर्दे परज्वाल्य पावकम बकॊ थाल्भ्यॊ महाराज नियमं परम आस्दितः स तैर एव जुहावास्य राष्ट्रं मांसैर महातपाः 13 तस्मिंस तु विधिवत सत्रे संप्रवृत्ते सुथारुणे अक्षीयत ततॊ राष्ट्रं धृतराष्ट्रस्य पार्दिव 14 छिथ्यमान यदानन्तं वनं परशुना विभॊ बभूवापहतं तच चाप्य अवकीर्णम अचेतनम 15 थृट्वा तथ अवकीर्णं तु राष्ट्रं स मनुजाधिपः बभूव थुर्मना राजंश चिन्तयाम आस च परभुः 16 मॊक्षार्दम अकरॊथ यत्नं बराह्मणैः सहितः पुरा अदासौ पार्दिवः खिन्नस ते च विप्रास तथा नृप 17 यथा चापि न शक्नॊति राष्ट्रं मॊचयितुं नृप अद वैप्राश्निकांस तत्र पप्रच्छ जनमेजय 18 ततॊ वैप्राश्निकाः पराहुः पशुविप्रकृतस तवया मांसैर अभिजुहॊतीति तव राष्ट्रं मुनिर बकः 19 तेन ते हूयमानस्य राष्ट्रस्यास्य कषयॊ महान तस्यैतत तपसः कर्म येन ते हय अनयॊ महान अपां कुञ्जे सरस्वत्यास तं परसाथय पार्दिव 20 सरस्वतीं ततॊ गत्वा स राजा बकम अब्रवीत निपत्य शिरसा भूमौ पराञ्जलिर भरतर्षभ 21 परसाथये तवा भगवन्न अपराधं कषमस्व मे मम थीनस्य लुब्धस्य मौर्ख्येण हतचेतसः तवं गतिस तवं च मे नादः परसाथं कर्तुम अर्हसि 22 तं तदा विलपन्तं तु शॊकॊपहतचेतसम थृष्ट्वा तस्य कृपा जज्ञे राष्ट्रं तच च वयमॊचयत 23 ऋषिः परसन्नस तस्याभूत संरम्भं च विहाय सः मॊक्षार्दं तस्य राष्ट्रस्य जुहाव पुनर आहुतिम 24 मॊक्षयित्वा ततॊ राष्ट्रं परतिगृह्य पशून बहून हृष्टात्मा नैमिषारण्यं जगाम पुनर एव हि 25 धृतराष्ट्रॊ ऽपि धर्मात्मा सवस्दचेता महामनाः सवम एव नगरं राजा परतिपेथे महर्थ्धिमत 26 तत्र तीर्दे महाराज बृहस्पतिर उथारधीः असुराणाम अभावाय भावाय च थिवौकसाम 27 मांसैर अपि जुहावेष्टिम अक्षीयन्त ततॊ ऽसुराः थैवतैर अपि संभग्ना जितकाशिभिर आहवे 28 तत्रापि विधिवथ थत्त्वा बराह्मणेभ्यॊ महायशाः वाजिनः कुञ्जरांश चैव रदांश चाश्वतरी युतान 29 रत्नानि च महार्हाणि धनं धान्यं च पुष्कलम ययौ तीर्दं महाबाहुर यायातं पृदिवीपते 30 यत्र यज्ञे ययातेस तु महाराज सरस्वती सर्पिः पयश च सुस्राव नाहुषस्य महात्मनः 31 तत्रेष्ट्वा पुरुषव्याघ्रॊ ययातिः पृदिवीपतिः आक्रामथ ऊर्ध्वं मुथितॊ लेभे लॊकांश च पुष्कलान 32 ययातेर यजमानस्य यत्र राजन सरस्वती परसृता परथथौ कामान बराह्मणानां महात्मनाम 33 यत्र यत्र हि यॊ विप्रॊ यान यान कामान अभीप्सति तत्र तत्र सरिच्छ्रेष्ठा ससर्ज सुबहून रसान 34 तत्र थेवाः सगन्धर्वाः परीता यज्ञस्य संपथा विस्मिता मानुषाश चासन थृष्ट्वा तां यज्ञसंपथम 35 ततस तालकेतुर महाधर्मसेतुर; महात्मा कृतात्मा महाथाननित्यः वसिष्ठापवाहं महाभीम वेगं; धृतात्मा जितात्मा समभ्याजगाम |
1
[vai] brahmayonibhir ākīrṇaṃ jagāma yadunandanaḥ yatra dālbhyo bako rājan paśvarthasumahā tapāḥ juhāva dhṛtarāṣṭrasya rāṣṭraṃ vaicitravīryiṇaḥ 2 tapasā ghorarūpeṇakarśayan deham ātmanaḥ krodhena mahatāviṣṭo dharmātmā vai pratāpavān 3 purā hi naimiṣeyāṇāṃ satre dvādaśa vārṣike vṛtte viśvajito 'nte vai pāñcālān ṛṣayo 'gaman 4 tatreśvaram ayācanta dakṣiṇārthaṃ manīṣiṇaḥ balānvitān vatsatarān nirvyādhīn ekaviṃśatim 5 tān abravīd bako vṛddho vibhajadhvaṃ paśūn iti paśūn etān ahaṃ tyaktvā bhikṣiṣye rājasattamam 6 evam uktvā tato rājann ṛṣīn sarvān pratāpavān jagāma dhṛtarāṣṭrasya bhavanaṃ brāhmaṇottamaḥ 7 sa samīpagato bhūtvā dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram ayācata paśūn dālbhyaḥ sa cainaṃ ruṣito 'bravīt 8 yadṛcchayā mṛtā dṛṣṭvā gās tadā nṛpasattama etān paśūn nayakṣipraṃ brahma bandho yadīcchasi 9 ṛṣis tv atha vacaḥ śrutvā cintayām āsa dharmavit aho bata nṛśaṃsaṃ vai vākyam ukto 'smi saṃsadi 10 cintayitvā muhūrtaṃ ca roṣāviṣṭo dvijottamaḥ matiṃ cakre vināśāya dhṛtarāṣṭrasya bhūpateḥ 11 sa utkṛtya mṛtānāṃ vai māṃsāni dvijasattamaḥ juhāva dhṛtarāṣṭrasya rāṣṭraṃ narapateḥ purā 12 avakīrṇe sarasvatyās tīrthe prajvālya pāvakam bako dālbhyo mahārāja niyamaṃ param āsthitaḥ sa tair eva juhāvāsya rāṣṭraṃ māṃsair mahātapāḥ 13 tasmiṃs tu vidhivat satre saṃpravṛtte sudāruṇe akṣīyata tato rāṣṭraṃ dhṛtarāṣṭrasya pārthiva 14 chidyamāna yathānantaṃ vanaṃ paraśunā vibho babhūvāpahataṃ tac cāpy avakīrṇam acetanam 15 dṛṭvā tad avakīrṇaṃ tu rāṣṭraṃ sa manujādhipaḥ babhūva durmanā rājaṃś cintayām āsa ca prabhuḥ 16 mokṣārtham akarod yatnaṃ brāhmaṇaiḥ sahitaḥ purā athāsau pārthivaḥ khinnas te ca viprās tadā nṛpa 17 yadā cāpi na śaknoti rāṣṭraṃ mocayituṃ nṛpa atha vaiprāśnikāṃs tatra papraccha janamejaya 18 tato vaiprāśnikāḥ prāhuḥ paśuviprakṛtas tvayā māṃsair abhijuhotīti tava rāṣṭraṃ munir bakaḥ 19 tena te hūyamānasya rāṣṭrasyāsya kṣayo mahān tasyaitat tapasaḥ karma yena te hy anayo mahān apāṃ kuñje sarasvatyās taṃ prasādaya pārthiva 20 sarasvatīṃ tato gatvā sa rājā bakam abravīt nipatya śirasā bhūmau prāñjalir bharatarṣabha 21 prasādaye tvā bhagavann aparādhaṃ kṣamasva me mama dīnasya lubdhasya maurkhyeṇa hatacetasaḥ tvaṃ gatis tvaṃ ca me nāthaḥ prasādaṃ kartum arhasi 22 taṃ tathā vilapantaṃ tu śokopahatacetasam dṛṣṭvā tasya kṛpā jajñe rāṣṭraṃ tac ca vyamocayat 23 ṛṣiḥ prasannas tasyābhūt saṃrambhaṃ ca vihāya saḥ mokṣārthaṃ tasya rāṣṭrasya juhāva punar āhutim 24 mokṣayitvā tato rāṣṭraṃ pratigṛhya paśūn bahūn hṛṣṭātmā naimiṣāraṇyaṃ jagāma punar eva hi 25 dhṛtarāṣṭro 'pi dharmātmā svasthacetā mahāmanāḥ svam eva nagaraṃ rājā pratipede maharddhimat 26 tatra tīrthe mahārāja bṛhaspatir udāradhīḥ asurāṇām abhāvāya bhāvāya ca divaukasām 27 māṃsair api juhāveṣṭim akṣīyanta tato 'surāḥ daivatair api saṃbhagnā jitakāśibhir āhave 28 tatrāpi vidhivad dattvā brāhmaṇebhyo mahāyaśāḥ vājinaḥ kuñjarāṃś caiva rathāṃś cāśvatarī yutān 29 ratnāni ca mahārhāṇi dhanaṃ dhānyaṃ ca puṣkalam yayau tīrthaṃ mahābāhur yāyātaṃ pṛthivīpate 30 yatra yajñe yayātes tu mahārāja sarasvatī sarpiḥ payaś ca susrāva nāhuṣasya mahātmanaḥ 31 tatreṣṭvā puruṣavyāghro yayātiḥ pṛthivīpatiḥ ākrāmad ūrdhvaṃ mudito lebhe lokāṃś ca puṣkalān 32 yayāter yajamānasya yatra rājan sarasvatī prasṛtā pradadau kāmān brāhmaṇānāṃ mahātmanām 33 yatra yatra hi yo vipro yān yān kāmān abhīpsati tatra tatra saricchreṣṭhā sasarja subahūn rasān 34 tatra devāḥ sagandharvāḥ prītā yajñasya saṃpadā vismitā mānuṣāś cāsan dṛṣṭvā tāṃ yajñasaṃpadam 35 tatas tālaketur mahādharmasetur; mahātmā kṛtātmā mahādānanityaḥ vasiṣṭhāpavāhaṃ mahābhīma vegaṃ; dhṛtātmā jitātmā samabhyājagāma |