|
1
[स] कृपस्य वचनं शरुत्वा धर्मार्दसहितं शुभम अश्वत्दामा महाराज थुःखशॊकसमन्वितः 2 थह्यमानस तु शॊकेन परथीप्तेनाग्निना यदा करूरं मनस ततः कृत्वा ताव उभौ परत्यभाषत 3 पुरुषे पुरुषे बुथ्धिः सा सा भवति शॊभना तुष्यन्ति च पृदक सर्वे परज्ञया ते सवया सवया 4 सर्वॊ हि मन्यते लॊक आत्मानं बुथ्धिमत्तरम सर्वस्यात्मा बहुमतः सर्वात्मानं परशंसति 5 सर्वस्य हि सवका परज्ञा साधुवाथे परतिष्ठिता परबुथ्धिं च निन्थन्ति सवां परशंसन्ति चासकृत 6 कारणान्तर यॊगेन यॊगे येषां समा मतिः ते ऽनयॊन्येन च तुष्यन्ति बहु मन्यन्ति चासकृत 7 तस्यैव तु मनुष्यस्य सा सा बुथ्धिस तथा तथा कालयॊगविपर्यासं पराप्यान्यॊन्यं विपथ्यते 8 अचिन्त्यत्वाथ धि चित्तानां मनुष्याणां विशेषतः चित्तवैकल्यम आसाथ्य सा सा बुथ्धिः परजायते 9 यदा हि वैथ्यः कुशलॊ जञात्वा वयाधिं यदाविधि भेषजं कुरुते यॊगात परशमार्दम इहाभिभॊ 10 एवं कार्यस्य यॊगार्दं बुथ्धिं कुर्वन्ति मानवाः परज्ञया हि सवया युक्तास तां च निन्थति मानवाः 11 अन्यया यौवने मर्त्यॊ बुथ्ध्या भवति मॊहितः मध्ये ऽनयया जरायां तु सॊ ऽनयां रॊचयते मतिम 12 वयसनं वा पुनर घॊरं समृथ्धिं वापि ताथृशीम अवाप्य पुरुषॊ भॊज कुरुते बुथ्धिवैकृतम 13 एकस्मिन्न एव पुरुषे सा सा बुथ्धिस तथा तथा भवत्य अनित्य परज्ञत्वात सा तस्यैव न रॊचते 14 निश्चित्य तु यदा परज्ञं यां मतिं साधु पश्यति तस्यां परकुरुते भावं सा तस्यॊथ्यॊग कारिका 15 सर्वॊ हि पुरुषॊ भॊज साध्व एतथ इति निश्चितः कर्तुम आरभते परीतॊ मरणाथिषु कर्मसु 16 सर्वे हि युक्तिं विज्ञाय परज्ञां चापि सवकां नराः चेष्टन्ते विविधाश चेष्टा हितम इत्य एव जानते 17 उपजाता वयसनजा येयम अथ्य मतिर मम युवयॊस तां परवक्ष्यामि मम शॊकविनाशिनीम 18 परजापतिः परजाः सृष्ट्वा कर्म तासु विधाय च वर्णे वर्णे समाथ्धत्त एकैकं गुणवत्तरम 19 बराह्मणे थमम अव्यग्रं कषत्रिये तेज उत्तमम थाक्ष्यं वैश्ये च शूथ्रे च सर्ववर्णानुकूलताम 20 अथान्तॊ बराह्मणॊ ऽसाधुर निस्तेजाः कषत्रियॊ ऽधमः अथक्षॊ निन्थ्यते वैश्यः शूथ्रश च परतिकूलवान 21 सॊ ऽसमि जातः कुले शरेष्ठे बराह्मणानां सुपूजिते मन्थभाग्यतयास्म्य एतं कषत्रधर्मम अनु षठितः 22 कषत्रधर्मं विथित्वाहं यथि बराह्मण्य असंश्रितम परकुर्यां सुमहत कर्म न मे तत साधु संमतम 23 धारयित्वा धनुर विथ्यं थिव्यान्य अस्त्राणि चाहवे पितरं निहतं थृष्ट्वा किं नु वक्ष्यामि संसथि 24 सॊ ऽहम अथ्य यदाकामं कषत्रधर्मम उपास्य तम गन्तास्मि पथवीं राज्ञः पितुश चापि महाथ्युतेः 25 अथ्य सवप्स्यन्ति पाञ्चाला विश्वस्ता जितकाशिनः विमुक्तयुग्य कवचा हर्षेण च समन्विताः वयं जिता मताश चैषां शरान्ता वयायम अनेन च 26 तेषां निशि परसुप्तानां सवस्दानां शिबिरे सवके अवस्कन्थं करिष्यामि शिबिरस्याथ्य थुष्करम 27 तान अवस्कन्थ्य शिबिरे परेतभूतान विचेतसः सूथयिष्यामि विक्रम्य मघवान इव थानवान 28 अथ्य तान सहितान सर्वान धृष्टथ्युम्नपुरॊगमान सूथयिष्यामि विक्रम्य कक्षं थीप्त इवानलः निहत्य चैव पाञ्चालाञ शान्तिं लब्धास्मि सत्तम 29 पाञ्चालेषु चरिष्यामि सूथयन्न अथ्य संयुगे पिनाक पाणिः संक्रुथ्धः सवयं रुथ्रः पशुष्व इव 30 अथ्याहं सर्वपाञ्चालान निहत्य च निकृत्य च अर्थयिष्यामि संक्रुथ्धॊ रणे पाण्डुसुतांस तदा 31 अथ्याहं सर्वपाञ्चालैः कृत्वा भूमिं शरीरिणीम परहृत्यैकैकशस तेभ्यॊ भविष्याम्य अनृणः पितुः 32 थुर्यॊधनस्य कर्णस्य भीष्म सैन्धवयॊर अपि गमयिष्यामि पाञ्चालान पथवीम अथ्य थुर्गमाम 33 अथ्य पाञ्चालराजस्य धृष्टथ्युम्नस्य वै निशि विरात्रे परमदिष्यामि पशॊर इव शिरॊ बलात 34 अथ्य पाञ्चाल पाण्डूनां शयितान आत्मजान निशि खड्गेन निशितेनाजौ परमदिष्यामि गौतम 35 अथ्य पाञ्चाल सेनां तां निहत्य निशि सौप्तिके कृतकृत्यः सुखी चैव भविष्यामि महामते |
1
[s] kṛpasya vacanaṃ śrutvā dharmārthasahitaṃ śubham aśvatthāmā mahārāja duḥkhaśokasamanvitaḥ 2 dahyamānas tu śokena pradīptenāgninā yathā krūraṃ manas tataḥ kṛtvā tāv ubhau pratyabhāṣata 3 puruṣe puruṣe buddhiḥ sā sā bhavati śobhanā tuṣyanti ca pṛthak sarve prajñayā te svayā svayā 4 sarvo hi manyate loka ātmānaṃ buddhimattaram sarvasyātmā bahumataḥ sarvātmānaṃ praśaṃsati 5 sarvasya hi svakā prajñā sādhuvāde pratiṣṭhitā parabuddhiṃ ca nindanti svāṃ praśaṃsanti cāsakṛt 6 kāraṇāntara yogena yoge yeṣāṃ samā matiḥ te 'nyonyena ca tuṣyanti bahu manyanti cāsakṛt 7 tasyaiva tu manuṣyasya sā sā buddhis tadā tadā kālayogaviparyāsaṃ prāpyānyonyaṃ vipadyate 8 acintyatvād dhi cittānāṃ manuṣyāṇāṃ viśeṣataḥ cittavaikalyam āsādya sā sā buddhiḥ prajāyate 9 yathā hi vaidyaḥ kuśalo jñātvā vyādhiṃ yathāvidhi bheṣajaṃ kurute yogāt praśamārtham ihābhibho 10 evaṃ kāryasya yogārthaṃ buddhiṃ kurvanti mānavāḥ prajñayā hi svayā yuktās tāṃ ca nindati mānavāḥ 11 anyayā yauvane martyo buddhyā bhavati mohitaḥ madhye 'nyayā jarāyāṃ tu so 'nyāṃ rocayate matim 12 vyasanaṃ vā punar ghoraṃ samṛddhiṃ vāpi tādṛśīm avāpya puruṣo bhoja kurute buddhivaikṛtam 13 ekasminn eva puruṣe sā sā buddhis tadā tadā bhavaty anitya prajñatvāt sā tasyaiva na rocate 14 niścitya tu yathā prajñaṃ yāṃ matiṃ sādhu paśyati tasyāṃ prakurute bhāvaṃ sā tasyodyoga kārikā 15 sarvo hi puruṣo bhoja sādhv etad iti niścitaḥ kartum ārabhate prīto maraṇādiṣu karmasu 16 sarve hi yuktiṃ vijñāya prajñāṃ cāpi svakāṃ narāḥ ceṣṭante vividhāś ceṣṭā hitam ity eva jānate 17 upajātā vyasanajā yeyam adya matir mama yuvayos tāṃ pravakṣyāmi mama śokavināśinīm 18 prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā karma tāsu vidhāya ca varṇe varṇe samāddhatta ekaikaṃ guṇavattaram 19 brāhmaṇe damam avyagraṃ kṣatriye teja uttamam dākṣyaṃ vaiśye ca śūdre ca sarvavarṇānukūlatām 20 adānto brāhmaṇo 'sādhur nistejāḥ kṣatriyo 'dhamaḥ adakṣo nindyate vaiśyaḥ śūdraś ca pratikūlavān 21 so 'smi jātaḥ kule śreṣṭhe brāhmaṇānāṃ supūjite mandabhāgyatayāsmy etaṃ kṣatradharmam anu ṣṭhitaḥ 22 kṣatradharmaṃ viditvāhaṃ yadi brāhmaṇy asaṃśritam prakuryāṃ sumahat karma na me tat sādhu saṃmatam 23 dhārayitvā dhanur vidyaṃ divyāny astrāṇi cāhave pitaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā kiṃ nu vakṣyāmi saṃsadi 24 so 'ham adya yathākāmaṃ kṣatradharmam upāsya tam gantāsmi padavīṃ rājñaḥ pituś cāpi mahādyuteḥ 25 adya svapsyanti pāñcālā viśvastā jitakāśinaḥ vimuktayugya kavacā harṣeṇa ca samanvitāḥ vayaṃ jitā matāś caiṣāṃ śrāntā vyāyam anena ca 26 teṣāṃ niśi prasuptānāṃ svasthānāṃ śibire svake avaskandaṃ kariṣyāmi śibirasyādya duṣkaram 27 tān avaskandya śibire pretabhūtān vicetasaḥ sūdayiṣyāmi vikramya maghavān iva dānavān 28 adya tān sahitān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān sūdayiṣyāmi vikramya kakṣaṃ dīpta ivānalaḥ nihatya caiva pāñcālāñ śāntiṃ labdhāsmi sattama 29 pāñcāleṣu cariṣyāmi sūdayann adya saṃyuge pināka pāṇiḥ saṃkruddhaḥ svayaṃ rudraḥ paśuṣv iva 30 adyāhaṃ sarvapāñcālān nihatya ca nikṛtya ca ardayiṣyāmi saṃkruddho raṇe pāṇḍusutāṃs tathā 31 adyāhaṃ sarvapāñcālaiḥ kṛtvā bhūmiṃ śarīriṇīm prahṛtyaikaikaśas tebhyo bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ 32 duryodhanasya karṇasya bhīṣma saindhavayor api gamayiṣyāmi pāñcālān padavīm adya durgamām 33 adya pāñcālarājasya dhṛṣṭadyumnasya vai niśi virātre pramathiṣyāmi paśor iva śiro balāt 34 adya pāñcāla pāṇḍūnāṃ śayitān ātmajān niśi khaḍgena niśitenājau pramathiṣyāmi gautama 35 adya pāñcāla senāṃ tāṃ nihatya niśi sauptike kṛtakṛtyaḥ sukhī caiva bhaviṣyāmi mahāmate |