|
1
[कृप] शरुतं ते वचनं सर्वं हेतुयुक्तं मया विभॊ ममापि तु वचः किं चिच छृणुष्वाथ्य महाभुज 2 आबथ्धा मानुषाः सर्वे निर्बन्धाः कर्मणॊर थवयॊः थैवे पुरुषकारे च परं ताभ्यां न विथ्यते 3 न हि थैवेन सिध्यन्ति कर्माण्य एकेन सत्तम न चापि कर्मणैकेन थवाभ्यां सिथ्धिस तु यॊगतः 4 ताभ्याम उभाभ्यां सर्वार्दा निबथ्धा हय अधमॊत्तमाः परवृत्ताश चैव थृश्यन्ते निवृत्ताश चैव सर्वशः 5 पर्जन्यः पर्वते वर्षन किं नु साधयते फलम कृष्टे कषत्रे तदावर्षन किं नु साधयते फलम 6 उत्दानं चाप्य अथैवस्य हय अनुत्दानस्य थैवतम वयर्दं भवति सर्वत्र पूर्वं कस तत्र निश्चयः 7 परवृष्टे च यदा थेवे सम्यक कषेत्रे च कर्षिते बीजं महागुणं भूयात तदा सिथ्धिर हि मानुषी 8 तयॊर थैवं विनिश्चित्य सववशेनैव वर्तते पराज्ञाः पुरुषकारं तु घटन्ते थाक्ष्यम आस्दिताः 9 ताभ्यां सर्वे हि कार्यार्दा मनुष्याणां नरर्षभ विचेष्टन्तश च थृश्यन्ते निवृत्ताश च तदैव हि 10 कृतः पुरुषकारः सन सॊ ऽपि थैवेन सिध्यति तदास्य कर्मणः कर्तुर अभिनिर्वर्तते फलम 11 उत्दानं तु मनुष्याणां थक्षाणां थैववर्जितम अफलं थृश्यते लॊके सम्यग अप्य उपपाथितम 12 तत्रालसा मनुष्याणां ये भवन्त्य अमनस्विनः उत्दानं ते विगर्हन्ति पराज्ञानां तन न रॊचते 13 परायशॊ हि कृतं कर्म अफलं थृश्यते भुवि अकृत्वा च पुनर थुःखं कर्म थृश्येन महाफलम 14 चेष्टाम अकुर्वँल लभते यथि किं चिथ यथृच्छया यॊ वा न लभते कृत्वा थुर्थशौ ताव उभाव अपि 15 शक्नॊति जीवितुं थक्षॊ नालसः सुखम एधते थृश्यन्ते जीवलॊके ऽसमिन थक्षाः परायॊ हितैषिणः 16 यथि थक्षः समारम्भात कर्मणां नाश्नुते फलम नास्य वाच्यं भवेत किं चित तत्त्वं चाप्य अधिगच्छति 17 अकृत्वा कर्म यॊ लॊके फलं विन्थति विष्ठितः स तु वक्तव्यतां याति थवेष्यॊ भवति परायशः 18 एवम एतथ अनाथृत्य वर्तते यस तव अतॊ ऽनयदा स करॊत्य आत्मनॊ ऽनर्दान नैष बुथ्धिमतां नयः 19 हीनं पुरुषकारेण यथा थैवेन वा पुनः कारणाभ्याम अदैताभ्याम उत्दानम अफलं भवेत हीनं पुरुषकारेण कर्म तव इह न सिध्यति 20 थैवतेभ्यॊ नमस्कृत्य यस तव अर्दान सम्यग ईहते थक्षॊ थाक्षिण्यसंपन्नॊ न स मॊघं विहन्यते 21 सम्यग ईहा पुनर इयं यॊ वृथ्धान उपसेवते आपृच्छति च यच छरेयः करॊति च हितं वचः 22 उत्दायॊत्दाय हि सथा परष्टव्या वृथ्धसंमताः ते ऽसय यॊगे परं मूलं तन मूला सिथ्धिर उच्यते 23 वृथ्धानां वचनं शरुत्वा यॊ हय उत्दानं परयॊजयेत उत्दानस्य फलं सम्यक तथा स लभते ऽचिरात 24 रागात करॊधाथ भयाल लॊभाथ यॊ ऽरदान ईहेत मानवः अनीशश चावमानीच स शीघ्रं भरश्यते शरियः 25 सॊ ऽयं थुर्यॊधनेनार्दॊ लुब्धेनाथीर्घ थर्शिना असमर्द्य समारब्धॊ मूढत्वाथ अविचिन्तितः 26 हितबुथ्धीन अनाथृत्य संमन्त्र्यासाधुभिः सह वार्यमाणॊ ऽकरॊथ वैरं पाण्डवैर गुणवत्तरैः 27 पूर्वम अप्य अतिथुःशीलॊ न थैन्यं कर्तुम अर्हति तपत्य अर्दे विपन्ने हि मित्राणाम अकृतं वचः 28 अन्वावर्तामहि वयं यत तु तं पापपूरुषम अस्मान अप्य अनयस तस्मात पराप्तॊ ऽयं थारुणॊ महान 29 अनेन तु ममाथ्यापि वयसनेनॊपतापिता बुथ्धिश चिन्तयतः किं चित सवं शरेयॊ नावबुध्यते 30 मुह्यता तु मनुष्येण परष्टव्याः सुहृथॊ बुधाः ते च पृष्टा यदा बरूयुस तत कर्तव्यं तदा भवेत 31 ते वयं धृतराष्ट्रं च गान्धारीं च समेत्य ह उपपृच्छामहे गत्वा विथुरं च महामतिम 32 ते पृष्टाश च वथेयुर यच छरेयॊ नः समनन्तरम तथ अस्माभिः पुनः कार्यम इति मे नैष्ठिकी मतिः 33 अनारम्भात तु कार्याणां नार्दसंपथ्यते कव चित कृते पुरुषकारे च येषां कार्यं न सिध्यति थैवेनॊपहतास ते तु नात्र कार्या विचारणा |
1
[kṛpa] śrutaṃ te vacanaṃ sarvaṃ hetuyuktaṃ mayā vibho mamāpi tu vacaḥ kiṃ cic chṛṇuṣvādya mahābhuja 2 ābaddhā mānuṣāḥ sarve nirbandhāḥ karmaṇor dvayoḥ daive puruṣakāre ca paraṃ tābhyāṃ na vidyate 3 na hi daivena sidhyanti karmāṇy ekena sattama na cāpi karmaṇaikena dvābhyāṃ siddhis tu yogataḥ 4 tābhyām ubhābhyāṃ sarvārthā nibaddhā hy adhamottamāḥ pravṛttāś caiva dṛśyante nivṛttāś caiva sarvaśaḥ 5 parjanyaḥ parvate varṣan kiṃ nu sādhayate phalam kṛṣṭe kṣatre tathāvarṣan kiṃ nu sādhayate phalam 6 utthānaṃ cāpy adaivasya hy anutthānasya daivatam vyarthaṃ bhavati sarvatra pūrvaṃ kas tatra niścayaḥ 7 pravṛṣṭe ca yathā deve samyak kṣetre ca karṣite bījaṃ mahāguṇaṃ bhūyāt tathā siddhir hi mānuṣī 8 tayor daivaṃ viniścitya svavaśenaiva vartate prājñāḥ puruṣakāraṃ tu ghaṭante dākṣyam āsthitāḥ 9 tābhyāṃ sarve hi kāryārthā manuṣyāṇāṃ nararṣabha viceṣṭantaś ca dṛśyante nivṛttāś ca tathaiva hi 10 kṛtaḥ puruṣakāraḥ san so 'pi daivena sidhyati tathāsya karmaṇaḥ kartur abhinirvartate phalam 11 utthānaṃ tu manuṣyāṇāṃ dakṣāṇāṃ daivavarjitam aphalaṃ dṛśyate loke samyag apy upapāditam 12 tatrālasā manuṣyāṇāṃ ye bhavanty amanasvinaḥ utthānaṃ te vigarhanti prājñānāṃ tan na rocate 13 prāyaśo hi kṛtaṃ karma aphalaṃ dṛśyate bhuvi akṛtvā ca punar duḥkhaṃ karma dṛśyen mahāphalam 14 ceṣṭām akurvaṁl labhate yadi kiṃ cid yadṛcchayā yo vā na labhate kṛtvā durdaśau tāv ubhāv api 15 śaknoti jīvituṃ dakṣo nālasaḥ sukham edhate dṛśyante jīvaloke 'smin dakṣāḥ prāyo hitaiṣiṇaḥ 16 yadi dakṣaḥ samārambhāt karmaṇāṃ nāśnute phalam nāsya vācyaṃ bhavet kiṃ cit tattvaṃ cāpy adhigacchati 17 akṛtvā karma yo loke phalaṃ vindati viṣṭhitaḥ sa tu vaktavyatāṃ yāti dveṣyo bhavati prāyaśaḥ 18 evam etad anādṛtya vartate yas tv ato 'nyathā sa karoty ātmano 'narthān naiṣa buddhimatāṃ nayaḥ 19 hīnaṃ puruṣakāreṇa yadā daivena vā punaḥ kāraṇābhyām athaitābhyām utthānam aphalaṃ bhavet hīnaṃ puruṣakāreṇa karma tv iha na sidhyati 20 daivatebhyo namaskṛtya yas tv arthān samyag īhate dakṣo dākṣiṇyasaṃpanno na sa moghaṃ vihanyate 21 samyag īhā punar iyaṃ yo vṛddhān upasevate āpṛcchati ca yac chreyaḥ karoti ca hitaṃ vacaḥ 22 utthāyotthāya hi sadā praṣṭavyā vṛddhasaṃmatāḥ te 'sya yoge paraṃ mūlaṃ tan mūlā siddhir ucyate 23 vṛddhānāṃ vacanaṃ śrutvā yo hy utthānaṃ prayojayet utthānasya phalaṃ samyak tadā sa labhate 'cirāt 24 rāgāt krodhād bhayāl lobhād yo 'rthān īheta mānavaḥ anīśaś cāvamānīca sa śīghraṃ bhraśyate śriyaḥ 25 so 'yaṃ duryodhanenārtho lubdhenādīrgha darśinā asamarthya samārabdho mūḍhatvād avicintitaḥ 26 hitabuddhīn anādṛtya saṃmantryāsādhubhiḥ saha vāryamāṇo 'karod vairaṃ pāṇḍavair guṇavattaraiḥ 27 pūrvam apy atiduḥśīlo na dainyaṃ kartum arhati tapaty arthe vipanne hi mitrāṇām akṛtaṃ vacaḥ 28 anvāvartāmahi vayaṃ yat tu taṃ pāpapūruṣam asmān apy anayas tasmāt prāpto 'yaṃ dāruṇo mahān 29 anena tu mamādyāpi vyasanenopatāpitā buddhiś cintayataḥ kiṃ cit svaṃ śreyo nāvabudhyate 30 muhyatā tu manuṣyeṇa praṣṭavyāḥ suhṛdo budhāḥ te ca pṛṣṭā yathā brūyus tat kartavyaṃ tathā bhavet 31 te vayaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca gāndhārīṃ ca sametya ha upapṛcchāmahe gatvā viduraṃ ca mahāmatim 32 te pṛṣṭāś ca vadeyur yac chreyo naḥ samanantaram tad asmābhiḥ punaḥ kāryam iti me naiṣṭhikī matiḥ 33 anārambhāt tu kāryāṇāṃ nārthasaṃpadyate kva cit kṛte puruṣakāre ca yeṣāṃ kāryaṃ na sidhyati daivenopahatās te tu nātra kāryā vicāraṇā |