|
1
[युधिस्ठिर] मुहूर्तं तावथ एकाग्रॊ मनः शरॊत्रे ऽनतरात्मनि धारयित्वापि ते शरुत्वा रॊचतां वचनं मम 2 सार्दगम्यम अहं मार्गं न जातु तवत्कृते पुनः गच्छेयं तथ गमिष्यामि हित्वा गराम्यसुखान्य उत 3 कषेम्यश चैकाकिना गम्यः पन्दाः कॊ ऽसतीति पृच्छ माम अद वा नेच्छसि परष्टुम अपृच्छन्न अपि मे शृणु 4 हित्वा गराम्यसुखाचारं तप्यमानॊ महत तपः अरण्ये फलमूलाशी चरिष्यामि मृगैः सह 5 जुह्वानॊ ऽगनिं यदाकालम उभौ कालाव उपस्पृशन कृशः परिमिताहारश चर्म चीरजटा धरः 6 शीतवातातप सहः कषुत्पिपासाश्रमक्षमः तपसा विधिथृष्टेन शरीरम उपशॊषयन 7 मनःकर्णसुखा नित्यं शृण्वन्न उच्चावचा गिरः मुथितानाम अरण्येषु वसतां मृगपक्षिणाम 8 आजिघ्रन पेशलान गन्धान फुल्लानां वृक्षवीरुधाम नानारूपान वने पश्यन रमणीयान वनौकसः 9 वान परस्दजनस्यापि थर्शनं कुलवासिनः नाप्रियाण्य आचरिष्यामि किं पुनर गरामवासिनाम 10 एकान्तशीली विमृशन पक्वापक्वेन वर्तयन पितॄन थेवांश च वन्येन वाग्भिर अथ्भिश च तर्पयन 11 एवम आरण्य शास्त्राणाम उग्रम उग्रतरं विधिम सेवमानः परतीक्षिष्ये थेहस्यास्य समापनम 12 अद वैकॊ ऽहम एकाहम एकैकस्मिन वनस्पतौ चरन भैक्ष्यं मुनिर मुण्डः कषपयिष्ये कलेवरम 13 पांसुभिः समवच्छन्नः शून्यागार परतिश्रयः वृक्षमूलनिकेतॊ वा तयक्तसर्वप्रियाप्रियः 14 न शॊचन न परहृष्यंश च तुल्यनिन्थात्मसंस्तुतिः निराशीर निर्ममॊ भूत्वा निर्थ्वंथ्वॊ निष्परिग्रहः 15 आत्मारामः परसन्नात्मा जडान्धबधिराकृतिः अकुर्वाणः परैः कां चित संविथं जातु केन चित 16 जङ्गमाजङ्गमान सर्वान न विहिंसंश चतुर्विधान परजाः सर्वाः सवधर्मस्दाः समः पराणभृतः परति 17 न चाप्य अवहसन कं चिन न कुर्वन भरुकुटीं कव चित परसन्नवथनॊ नित्यं सर्वेन्थ्रियसुसंयतः 18 अपृच्छन कस्य चिन मार्गं वरजन येनैव केन चित न थेशं न थिशं कां चिथ गन्तुम इच्छन विशेषतः 19 गमने निरपेक्षश च पश्चाथ अनवलॊकयन ऋजुः परणिहितॊ गच्छंस तरस सदावरवर्जकः 20 सवभावस तु परयात्य अग्रे परभवन्त्य अशनान्य अपि थवंथ्वानि च विरुथ्धानि तानि सर्वाण्य अचिन्तयन 21 अल्पं वास्वाथु वा भॊज्यं पूर्वालाभेन जातुचित अन्येष्व अपि चरँल लाभम अलाभे सप्त पूरयन 22 वि धूमे नयस्तमुसले वयङ्गारे भुक्तवज जने अतीतपात्र संचारे काले विगतभिक्षुके 23 एककालं चरन भैक्ष्यं गृहे थवे चैव पञ्च च सपृहा पाशान विमुच्याहं चरिष्यामि महीम इमाम 24 न जिजीविषुवत किं चिन न मुमूर्षुवथ आचरन जीवितं मरणं चैव नाभिनन्थन न च थविषन 25 वास्यैकं तक्षतॊ बाहुं चन्थनेनैकम उक्षतः नाकल्याणं न कल्याणं चिन्तयन्न उभयॊस तयॊः 26 याः काश चिज जीवता शक्याः कर्तुम अभ्युथय करियाः सर्वास ताः समभित्यज्य निमेषाथि वयवस्दितः 27 तेषु नित्यम असक्तश च तयक्तसर्वेन्थ्रियक्रियः सुपरित्यक्त संकल्पः सुनिर्णिक्तात्म कल्मषः 28 विमुक्तः सर्वसङ्गेभ्यॊ वयतीतः सर्ववागुराः न वशे कस्य चित तिष्ठन स धर्मा मातरिश्वनः 29 वीतरागश चरन्न एवं तुष्टिं पराप्स्यामि शाश्वतीम तृष्णया हि महत पापम अज्ञानाथ अस्मि कारितः 30 कुशलाकुशलान्य एके कृत्वा कर्माणि मानवाः कार्यकारण संश्लिष्टं सवजनं नाम अबिभ्रती 31 आयुषॊ ऽनते परहायेथं कषीणप्रायं कलेवरम परतिगृह्णाति तत पापं कर्तुः कर्मफलं हि तत 32 एवं संसारचक्रे ऽसमिन वयाविथ्धे रदचक्रवत समेति भूतग्रामॊ ऽयं भूतग्रामेण कार्यवान 33 जन्ममृत्युजराव्याधिवेथनाभिर उपथ्रुतम असारम इमम अस्वन्तं संसारं तयजतः सुखम 34 थिवः पतत्सु थेवेषु सदानेभ्यश च महर्षिषु कॊ हि नाम भवेनार्दी भवेत कारणतत्त्ववित 35 कृत्वा हि विविधं कर्म तत तथ विविधलक्षणम पार्दिवैर नृपतिः सवल्पैः कारणैर एव बध्यते 36 तस्मात परज्ञामृतम इथं चिरान मां परत्युपस्दितम तत पराप्य परार्दये सदानम अव्ययं शाश्वतं धरुवम 37 एतया सततं वृत्त्या चरन्न एवं परकारया थेहं संस्दापयिष्यामि निर्भयं मार्गम आस्दितः |
1
[yudhisṭhira] muhūrtaṃ tāvad ekāgro manaḥ śrotre 'ntarātmani dhārayitvāpi te śrutvā rocatāṃ vacanaṃ mama 2 sārthagamyam ahaṃ mārgaṃ na jātu tvatkṛte punaḥ gaccheyaṃ tad gamiṣyāmi hitvā grāmyasukhāny uta 3 kṣemyaś caikākinā gamyaḥ panthāḥ ko 'stīti pṛccha mām atha vā necchasi praṣṭum apṛcchann api me śṛṇu 4 hitvā grāmyasukhācāraṃ tapyamāno mahat tapaḥ araṇye phalamūlāśī cariṣyāmi mṛgaiḥ saha 5 juhvāno 'gniṃ yathākālam ubhau kālāv upaspṛśan kṛśaḥ parimitāhāraś carma cīrajaṭā dharaḥ 6 śītavātātapa sahaḥ kṣutpipāsāśramakṣamaḥ tapasā vidhidṛṣṭena śarīram upaśoṣayan 7 manaḥkarṇasukhā nityaṃ śṛṇvann uccāvacā giraḥ muditānām araṇyeṣu vasatāṃ mṛgapakṣiṇām 8 ājighran peśalān gandhān phullānāṃ vṛkṣavīrudhām nānārūpān vane paśyan ramaṇīyān vanaukasaḥ 9 vāna prasthajanasyāpi darśanaṃ kulavāsinaḥ nāpriyāṇy ācariṣyāmi kiṃ punar grāmavāsinām 10 ekāntaśīlī vimṛśan pakvāpakvena vartayan pitṝn devāṃś ca vanyena vāgbhir adbhiś ca tarpayan 11 evam āraṇya śāstrāṇām ugram ugrataraṃ vidhim sevamānaḥ pratīkṣiṣye dehasyāsya samāpanam 12 atha vaiko 'ham ekāham ekaikasmin vanaspatau caran bhaikṣyaṃ munir muṇḍaḥ kṣapayiṣye kalevaram 13 pāṃsubhiḥ samavacchannaḥ śūnyāgāra pratiśrayaḥ vṛkṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ 14 na śocan na prahṛṣyaṃś ca tulyanindātmasaṃstutiḥ nirāśīr nirmamo bhūtvā nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ 15 ātmārāmaḥ prasannātmā jaḍāndhabadhirākṛtiḥ akurvāṇaḥ paraiḥ kāṃ cit saṃvidaṃ jātu kena cit 16 jaṅgamājaṅgamān sarvān na vihiṃsaṃś caturvidhān prajāḥ sarvāḥ svadharmasthāḥ samaḥ prāṇabhṛtaḥ prati 17 na cāpy avahasan kaṃ cin na kurvan bhrukuṭīṃ kva cit prasannavadano nityaṃ sarvendriyasusaṃyataḥ 18 apṛcchan kasya cin mārgaṃ vrajan yenaiva kena cit na deśaṃ na diśaṃ kāṃ cid gantum icchan viśeṣataḥ 19 gamane nirapekṣaś ca paścād anavalokayan ṛjuḥ praṇihito gacchaṃs trasa sthāvaravarjakaḥ 20 svabhāvas tu prayāty agre prabhavanty aśanāny api dvaṃdvāni ca viruddhāni tāni sarvāṇy acintayan 21 alpaṃ vāsvādu vā bhojyaṃ pūrvālābhena jātucit anyeṣv api caraṁl lābham alābhe sapta pūrayan 22 vi dhūme nyastamusale vyaṅgāre bhuktavaj jane atītapātra saṃcāre kāle vigatabhikṣuke 23 ekakālaṃ caran bhaikṣyaṃ gṛhe dve caiva pañca ca spṛhā pāśān vimucyāhaṃ cariṣyāmi mahīm imām 24 na jijīviṣuvat kiṃ cin na mumūrṣuvad ācaran jīvitaṃ maraṇaṃ caiva nābhinandan na ca dviṣan 25 vāsyaikaṃ takṣato bāhuṃ candanenaikam ukṣataḥ nākalyāṇaṃ na kalyāṇaṃ cintayann ubhayos tayoḥ 26 yāḥ kāś cij jīvatā śakyāḥ kartum abhyudaya kriyāḥ sarvās tāḥ samabhityajya nimeṣādi vyavasthitaḥ 27 teṣu nityam asaktaś ca tyaktasarvendriyakriyaḥ suparityakta saṃkalpaḥ sunirṇiktātma kalmaṣaḥ 28 vimuktaḥ sarvasaṅgebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ na vaśe kasya cit tiṣṭhan sa dharmā mātariśvanaḥ 29 vītarāgaś carann evaṃ tuṣṭiṃ prāpsyāmi śāśvatīm tṛṣṇayā hi mahat pāpam ajñānād asmi kāritaḥ 30 kuśalākuśalāny eke kṛtvā karmāṇi mānavāḥ kāryakāraṇa saṃśliṣṭaṃ svajanaṃ nām abibhratī 31 āyuṣo 'nte prahāyedaṃ kṣīṇaprāyaṃ kalevaram pratigṛhṇāti tat pāpaṃ kartuḥ karmaphalaṃ hi tat 32 evaṃ saṃsāracakre 'smin vyāviddhe rathacakravat sameti bhūtagrāmo 'yaṃ bhūtagrāmeṇa kāryavān 33 janmamṛtyujarāvyādhivedanābhir upadrutam asāram imam asvantaṃ saṃsāraṃ tyajataḥ sukham 34 divaḥ patatsu deveṣu sthānebhyaś ca maharṣiṣu ko hi nāma bhavenārthī bhavet kāraṇatattvavit 35 kṛtvā hi vividhaṃ karma tat tad vividhalakṣaṇam pārthivair nṛpatiḥ svalpaiḥ kāraṇair eva badhyate 36 tasmāt prajñāmṛtam idaṃ cirān māṃ pratyupasthitam tat prāpya prārthaye sthānam avyayaṃ śāśvataṃ dhruvam 37 etayā satataṃ vṛttyā carann evaṃ prakārayā dehaṃ saṃsthāpayiṣyāmi nirbhayaṃ mārgam āsthitaḥ |