|
1
[युधिस्ठिर] शरॊतुम इच्छामि भगवन विस्तरेण महामुने राजधर्मान थविजश्रेष्ठ चातुर्वर्ण्यस्य चाखिलान 2 आपत्सु च यदा नीतिर विधातव्या महीक्षिता धर्म्यम आलम्ब्य पन्दानं विजयेयं कदं महीम 3 परायश्चित्त कदा हय एषा भक्ष्याभक्ष्य विवर्धिता कौतूहलानुप्रवणा हर्षं जनयतीव मे 4 धर्मचर्या च राज्यं च नित्यम एव विरुध्यते येन मुह्यति मे चेतश चिन्तयानस्य नित्यशः 5 [वैषम्पायन] तम उवाच महातेजा वयासॊ वेथ विथां वरः नारथं समभिप्रेक्ष्य सर्वं जानन पुरातनम 6 शरॊतुम इच्छसि चेथ धर्मान अखिलेन युधिष्ठिर परैहि भीष्मं महाबाहॊ वृथ्धं कुरुपितामहम 7 स ते सर्वरहस्येषु संशयान मनसि सदितान छेत्त्रा भागीरदी पुत्रः सर्वज्ञः सर्वधर्मवित 8 जनयाम आस यं थेवी थिव्या तरिपद गा नथी साक्षाथ थथर्श यॊ थेवान सर्वाञ शक्रपुरॊगमान 9 बृहस्पतिपुरॊ गांश च थेवर्षीन असकृत परभुः तॊषयित्वॊपचारेण राजनीतिम अधीतवान 10 उशना वेथ यच छास्त्रं थेवासुरगुरुर थविजः तच च सर्वं स वैयाख्यं पराप्तवान कुरुसत्तमः 11 भार्गवाच चयवनाच चापि वेथान अङ्गॊपबृंहितान परतिपेथे महाबुथ्धिर वसिष्ठाच च यतव्रतात 12 पितामहसुतं जयेष्ठं कुमारं थीप्ततेजसम अध्यात्मगतितत्त्वज्ञम उपाशिक्षत यः पुरा 13 मार्कण्डेय मुखात कृत्स्नं यति धर्मम अवाप्तवान रामाथ अस्त्राणि शक्राच च पराप्तवान भरतर्षभ 14 मृत्युर आत्मेच्छया यस्य जातस्य मनुजेष्व अपि तदानपत्यस्य सतः पुण्यलॊका थिवि शरुताः 15 यस्य बरह्मर्षयः पुण्या नित्यम आसन सभा सथः यस्य नाविथितं किं चिज जञानज्ञेयेषु विथ्यते 16 स ते वक्ष्यति धर्मज्ञः सूक्ष्मधर्मार्दतत्त्ववित तम अभ्येहि पुरा पराणान स विमुञ्चति धर्मवित 17 एवम उक्तस तु कौन्तेयॊ थीर्घप्रज्ञॊ महाथ्युतिः उवाच वथतां शरेष्ठं वयासं सत्यवती सुतम 18 वैशसं सुमहत कृत्वा जञातीनां लॊमहर्षणम आगः कृत सर्वलॊकस्य पृदिवी नाश कारकः 19 घातयित्वा तम एवाजौ छलेनाजिह्म यॊधिनम उपसंप्रष्टुम अर्हामि तम अहं केन हेतुना 20 ततस तं नृपतिश्रेष्ठं चातुर्वर्ण्यहितेप्सया पुनर आह महाबाहुर यथुश्रेष्ठॊ महाथ्युतिः 21 नेथानीम अतिनिर्बन्धं शॊके कर्तुम इहार्हसि यथ आह भगवान वयासस तत कुरुष्व नृपॊत्तम 22 बराह्मणास तवां महाबाहॊ भरातरश च महौजसः पर्जन्यम इव घर्मार्ता आशंसाना उपासते 23 हतशिष्टाश च राजानः कृत्स्नं चैव समागतम चातुर्वर्ण्यं महाराज राष्ट्रं ते कुरुजाङ्गलम 24 परियार्दम अपि चैतेषां बराह्मणानां महात्मनाम नियॊगाथ अस्य च गुरॊर वयासस्यामित तेजसः 25 सुहृथां चास्मथ आथीनां थरौपथ्याश च परंतप कुरु परियम अमित्रघ्न लॊकस्य च हितं कुरु 26 एवम उक्तस तु कृष्णेन राजा राजीवलॊचनः हितार्दं सर्वलॊकस्य समुत्तस्दौ महातपाः 27 सॊ ऽनुनीतॊ नरव्याघ्रॊ विष्टर शरवसा सवयम थवैपायनेन च तदा थेवस्दानेन जिष्णुना 28 एतैश चान्यैश च बहुभिर अनुनीतॊ युधिष्ठिरः वयजहान मानसं थुःखं संतापं च महामनाः 29 शरुतवाक्यः शरुतनिधिः शरुतश्रव्य विशारथः वयवस्य मनसः शान्तिम अगच्छत पाण्डुनन्थनः 30 स तैः परिवृतॊ राजा नक्षत्रैर इव चन्थ्रमाः धृतराष्ट्रं पुरस्कृत्य सवपुरं परविवेश ह 31 परविविक्षुः स धर्मज्ञः कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः अर्चयाम आस थेवांश च बराह्मणांश च सहस्रशः 32 ततॊ रदं नवं शुभ्रं कम्बलाजिन संवृतम युक्तं षॊडशभिर गॊभिः पाण्डुरैः शुभलक्षणैः 33 मन्त्रैर अभ्यर्चितः पुण्यैः सतूयमानॊ महर्षिभिः आरुरॊह यदा थेवः सॊमॊ ऽमृतमयं रदम 34 जग्राह रश्मीन कौन्तेयॊ भीमॊ भीमपराक्रमः अर्जुनः पाण्डुरं छत्रं धारयाम आस भानुमत 35 धरियमाणं तु तच छत्रं पाण्डुरं तस्य मूर्धनि शुशुभे तारका राजसितम अभ्रम इवाम्बरे 36 चामरव्यजने चास्य वीरौ जगृहतुस तथा चन्थ्ररश्मिप्रभे शुभ्रे माथ्रीपुत्राव अलं कृते 37 ते पञ्च रदम आस्दाय भरातरः समलं कृताः भूतानीव समस्तानि राजन थथृशिरे तथा 38 आस्दाय तु रदं शुभ्रं युक्तम अश्वैर महाजवैः अन्वयात पृष्ठतॊ राजन युयुत्सुः पाण्डवाग्र जम 39 रदं हेममयं शुभ्रं सैन्यसुग्रीव यॊजितम सह सात्यकिना कृष्णः समास्दायान्वयात कुरून 40 नरयानेन तु जयेष्ठः पित्रा पार्दस्य भारत अग्रतॊ धर्मराजस्य गान्धारी सहितॊ ययौ 41 कुरु सत्रियश च ताः सर्वाः कुन्ती कृष्णा च थरौपथी यानैर उच्चावचैर जग्मुर विथुरेण पुरस्कृताः 42 ततॊ रदाश च बहुला नागाश च समलं कृताः पाथाताश च हयाश चैव पृष्ठतः समनुव्रजन 43 ततॊ वैतालिकैः सूतैर मागधैश च सुभाषितैः सतूयमानॊ ययौ राजा नगरं नागसाह्वयम 44 तत परयाणं महाबाहॊर बभूवाप्रतिमं भुवि आकुलाकुलम उत्सृष्टं हृष्टपुष्ट जनान्वितम 45 अभियाने तु पार्दस्य नरैर नगरवासिभिः नगरं राजमार्गश च यदावत समलं कृतम 46 पाण्डुरेण च माल्येन पताकाभिश च वेथिभिः संवृतॊ राजमार्गश च धूपनैश च सुधूपितः 47 अद चूर्णैश च गन्धानां नानापुष्पैः परियङ्गुभिः माल्यथामभिर आसक्तै राजवेश्माभिसंवृतम 48 कुम्भाश च नगरथ्वारि वारिपूर्णा थृढा नवाः कन्याः सुमनसश छागाः सदापितास तत्र तत्र ह 49 तदा सवलं कृतथ्वारं नगरं पाण्डुनन्थनः सतूयमानः शुभैर वाक्यैः परविवेश सुहृथ्वृतः |
1
[yudhisṭhira] śrotum icchāmi bhagavan vistareṇa mahāmune rājadharmān dvijaśreṣṭha cāturvarṇyasya cākhilān 2 āpatsu ca yathā nītir vidhātavyā mahīkṣitā dharmyam ālambya panthānaṃ vijayeyaṃ kathaṃ mahīm 3 prāyaścitta kathā hy eṣā bhakṣyābhakṣya vivardhitā kautūhalānupravaṇā harṣaṃ janayatīva me 4 dharmacaryā ca rājyaṃ ca nityam eva virudhyate yena muhyati me cetaś cintayānasya nityaśaḥ 5 [vaiṣampāyana] tam uvāca mahātejā vyāso veda vidāṃ varaḥ nāradaṃ samabhiprekṣya sarvaṃ jānan purātanam 6 śrotum icchasi ced dharmān akhilena yudhiṣṭhira praihi bhīṣmaṃ mahābāho vṛddhaṃ kurupitāmaham 7 sa te sarvarahasyeṣu saṃśayān manasi sthitān chettrā bhāgīrathī putraḥ sarvajñaḥ sarvadharmavit 8 janayām āsa yaṃ devī divyā tripatha gā nadī sākṣād dadarśa yo devān sarvāñ śakrapurogamān 9 bṛhaspatipuro gāṃś ca devarṣīn asakṛt prabhuḥ toṣayitvopacāreṇa rājanītim adhītavān 10 uśanā veda yac chāstraṃ devāsuragurur dvijaḥ tac ca sarvaṃ sa vaiyākhyaṃ prāptavān kurusattamaḥ 11 bhārgavāc cyavanāc cāpi vedān aṅgopabṛṃhitān pratipede mahābuddhir vasiṣṭhāc ca yatavratāt 12 pitāmahasutaṃ jyeṣṭhaṃ kumāraṃ dīptatejasam adhyātmagatitattvajñam upāśikṣata yaḥ purā 13 mārkaṇḍeya mukhāt kṛtsnaṃ yati dharmam avāptavān rāmād astrāṇi śakrāc ca prāptavān bharatarṣabha 14 mṛtyur ātmecchayā yasya jātasya manujeṣv api tathānapatyasya sataḥ puṇyalokā divi śrutāḥ 15 yasya brahmarṣayaḥ puṇyā nityam āsan sabhā sadaḥ yasya nāviditaṃ kiṃ cij jñānajñeyeṣu vidyate 16 sa te vakṣyati dharmajñaḥ sūkṣmadharmārthatattvavit tam abhyehi purā prāṇān sa vimuñcati dharmavit 17 evam uktas tu kaunteyo dīrghaprajño mahādyutiḥ uvāca vadatāṃ śreṣṭhaṃ vyāsaṃ satyavatī sutam 18 vaiśasaṃ sumahat kṛtvā jñātīnāṃ lomaharṣaṇam āgaḥ kṛt sarvalokasya pṛthivī nāśa kārakaḥ 19 ghātayitvā tam evājau chalenājihma yodhinam upasaṃpraṣṭum arhāmi tam ahaṃ kena hetunā 20 tatas taṃ nṛpatiśreṣṭhaṃ cāturvarṇyahitepsayā punar āha mahābāhur yaduśreṣṭho mahādyutiḥ 21 nedānīm atinirbandhaṃ śoke kartum ihārhasi yad āha bhagavān vyāsas tat kuruṣva nṛpottama 22 brāhmaṇās tvāṃ mahābāho bhrātaraś ca mahaujasaḥ parjanyam iva gharmārtā āśaṃsānā upāsate 23 hataśiṣṭāś ca rājānaḥ kṛtsnaṃ caiva samāgatam cāturvarṇyaṃ mahārāja rāṣṭraṃ te kurujāṅgalam 24 priyārtham api caiteṣāṃ brāhmaṇānāṃ mahātmanām niyogād asya ca guror vyāsasyāmita tejasaḥ 25 suhṛdāṃ cāsmad ādīnāṃ draupadyāś ca paraṃtapa kuru priyam amitraghna lokasya ca hitaṃ kuru 26 evam uktas tu kṛṣṇena rājā rājīvalocanaḥ hitārthaṃ sarvalokasya samuttasthau mahātapāḥ 27 so 'nunīto naravyāghro viṣṭara śravasā svayam dvaipāyanena ca tathā devasthānena jiṣṇunā 28 etaiś cānyaiś ca bahubhir anunīto yudhiṣṭhiraḥ vyajahān mānasaṃ duḥkhaṃ saṃtāpaṃ ca mahāmanāḥ 29 śrutavākyaḥ śrutanidhiḥ śrutaśravya viśāradaḥ vyavasya manasaḥ śāntim agacchat pāṇḍunandanaḥ 30 sa taiḥ parivṛto rājā nakṣatrair iva candramāḥ dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya svapuraṃ praviveśa ha 31 pravivikṣuḥ sa dharmajñaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ arcayām āsa devāṃś ca brāhmaṇāṃś ca sahasraśaḥ 32 tato rathaṃ navaṃ śubhraṃ kambalājina saṃvṛtam yuktaṃ ṣoḍaśabhir gobhiḥ pāṇḍuraiḥ śubhalakṣaṇaiḥ 33 mantrair abhyarcitaḥ puṇyaiḥ stūyamāno maharṣibhiḥ āruroha yathā devaḥ somo 'mṛtamayaṃ ratham 34 jagrāha raśmīn kaunteyo bhīmo bhīmaparākramaḥ arjunaḥ pāṇḍuraṃ chatraṃ dhārayām āsa bhānumat 35 dhriyamāṇaṃ tu tac chatraṃ pāṇḍuraṃ tasya mūrdhani śuśubhe tārakā rājasitam abhram ivāmbare 36 cāmaravyajane cāsya vīrau jagṛhatus tadā candraraśmiprabhe śubhre mādrīputrāv alaṃ kṛte 37 te pañca ratham āsthāya bhrātaraḥ samalaṃ kṛtāḥ bhūtānīva samastāni rājan dadṛśire tadā 38 āsthāya tu rathaṃ śubhraṃ yuktam aśvair mahājavaiḥ anvayāt pṛṣṭhato rājan yuyutsuḥ pāṇḍavāgra jam 39 rathaṃ hemamayaṃ śubhraṃ sainyasugrīva yojitam saha sātyakinā kṛṣṇaḥ samāsthāyānvayāt kurūn 40 narayānena tu jyeṣṭhaḥ pitrā pārthasya bhārata agrato dharmarājasya gāndhārī sahito yayau 41 kuru striyaś ca tāḥ sarvāḥ kuntī kṛṣṇā ca draupadī yānair uccāvacair jagmur vidureṇa puraskṛtāḥ 42 tato rathāś ca bahulā nāgāś ca samalaṃ kṛtāḥ pādātāś ca hayāś caiva pṛṣṭhataḥ samanuvrajan 43 tato vaitālikaiḥ sūtair māgadhaiś ca subhāṣitaiḥ stūyamāno yayau rājā nagaraṃ nāgasāhvayam 44 tat prayāṇaṃ mahābāhor babhūvāpratimaṃ bhuvi ākulākulam utsṛṣṭaṃ hṛṣṭapuṣṭa janānvitam 45 abhiyāne tu pārthasya narair nagaravāsibhiḥ nagaraṃ rājamārgaś ca yathāvat samalaṃ kṛtam 46 pāṇḍureṇa ca mālyena patākābhiś ca vedibhiḥ saṃvṛto rājamārgaś ca dhūpanaiś ca sudhūpitaḥ 47 atha cūrṇaiś ca gandhānāṃ nānāpuṣpaiḥ priyaṅgubhiḥ mālyadāmabhir āsaktai rājaveśmābhisaṃvṛtam 48 kumbhāś ca nagaradvāri vāripūrṇā dṛḍhā navāḥ kanyāḥ sumanasaś chāgāḥ sthāpitās tatra tatra ha 49 tathā svalaṃ kṛtadvāraṃ nagaraṃ pāṇḍunandanaḥ stūyamānaḥ śubhair vākyaiḥ praviveśa suhṛdvṛtaḥ |